
του Γιώργου Σταφυλά*
Άβα Γκάρντνερ, Λωρήν Μπακλ, Τζέσικα Λάνγκ, Φαίη Νταναγουέϊ, Ρίτα Χεϊγουορθ, Μπάρμπαρα Στάνγουϊκ. Γυναίκες μυθικές, ματιές λοξές γεμάτες υπονοούμενα, χείλη κόκκινα-μισάνοιχτα, μακριά λεπτά τσιγάρα που τα κρατούν άσπρα γαντοφορεμένα χέρια, καπέλα που σκιάζουν μυστηριώδη βλέμματα, μακριά φουστάνια που τυλίγονται σφιχτά γύρω από πλούσιες καμπύλες, γυναίκες μοιραίες, γυναίκες δηλητήριο, γυναίκες παγίδα.
Ας το παραδεχτούμε: Ενας από τους βασικούς λόγους που το νουάρ συναρπάζει σε όλες τους τις αφηγηματικές εκδοχές- έντυπη και κινηματογραφική- είναι η παρουσία και ο πρωταγωνιστικός ρόλος κάποιων εκρηκτικών και συνάμα μοιραίων γυναικών. Το βασικό μοτίβο του νουάρ και αυτό στο οποίο το είδος χρωστάει την ανεξίτηλη γοητεία του ειναι ακριβώς αυτός ο συνδυασμός μοναχικών αντρών που εμπλέκονται σε περιπετειώδεις καταστάσεις εξαιτίας σαγηνευτικών γυναικών.
Η γυναίκα… Αυτός ειναι πάντοτε ο καταλύτης στις νουάρ ιστορίες. Είναι αυτή που οδηγεί την ιστορία και τον αρσενικό πρωταγωνιστή της σε κάποιου είδους τέρμα. Είτε πρόκειται για τον μοναχικό τύπο, τον αφιερωμένο σε μια εξ αρχής καταδικασμένη σταυροφορία εναντίον του εγκλήματος, είτε πρόκειται για τον τυχοδιώκτη που αναζητεί τα δυο βασικά αγαθά που κάθε πραγματικό αρσενικό διαχρονικά αναζητά, δηλαδή εξουσία και γυναίκα, εκείνη οδηγεί πάντοτε την κούρσα.
Η παρουσία της η η απουσία της ανάλογα ειναι και ο βασικό λόγος για τον οποίο δεν μπορούν να χαρακτηριστούν όλες οι crime ιστορίες, νουαρ, όπως πολλές φορές καταχρηστικά συμβαίνει. Δεν φτάνει μόνο η ατμόσφαιρα, οι φωτοσκιάσεις, οι σκοτεινές λήψεις της κάμερας, το έγκλημα, οι ναυαγισμένοι αντι- ήρωες, οι συμμορίες, τα ”βρώμικα μαγαζιά” στο κέντρο της πολής. Το βασικό στοιχείο του μύθου είναι η γυναίκα. Η νουάρ ιστορία περιπλέκεται εξαιτίας και με επίκεντρο εκείνη, όπως άλλωστε μπορεί να πει κανείς οτι συμβαίνει απο την στιγμή που οι πρωτόπλαστοι εγκατέλειψαν τον κήπο της Εδέμ. Μάλιστα ειναι ακριβώς αυτή η αρχετυπική διάσταση των προσώπων άνδρας – γυναίκα ένας από τους βασικούς λόγους που το νουάρ ειναι τόσο επιτυχημένο και τοσο άπιαστα γοητευτικό.

Ο Τζακ Νίκολσον και η Τζέσσικα Λάνγκ στον “Ταχυδρόμο κτυπάει πάντα δύο φορές” του Μπομπ Ράφελσον
Στο νουάρ ο άνδρας είναι μοναχικός κυνηγός. Σκληρός μα κι ευαίσθητος, ευάλωτος απέναντι στον γυναικείο αισθησιασμό. Η γυναίκα από την άλλη παρουσιάζεται άλλοτε ως αδίστακτη υπολογίστρια που χρησιμοποιεί τα θέλγητρα της και την γοητεία της με τέτοιο τρόπο ώστε να οδηγήσει το αρσενικό στο έγκλημα, κι άλλοτε σαν εύαλωτο πλάσμα, που άθελα του τραβάει τους μπελάδες σαν μαγνήτης παρασύροντας σε προβλήματα τους άνδρες που την πλησάζουν για να την κερδίσουν
Υπάρχουν πολλές παραλλαγές αυτών των δυο βασικών εκδοχών. Ειναι η γυναίκα που θέλει να απαλλαγεί από ενα γάμο συμφέροντος επιθυμώντας όμως παράλληλα και τα λεφτά του γέρου συζύγου. Ειναι το κορίτσι των γκάγκστερς, άλλοτε πλούσια παραστρατημένη κοπέλα που μπλέκει με τον υπόκοσμο και άλλοτε απλώς μια κοινή που μαζεύει γύρω της ενα στρατό ανδρών έτοιμων να κάνουν τα πάντα για να την κατακτήσουν. Ειναι ακόμα η γυναίκα που εχει διαπράξει η σχεδιάσει εγκλήματα αλλά γνωρίζει πως ο ντεντέκτιβ ειναι επιρρεπής στη γοητεία της όπως και στο ποτό. Σε αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε με ποιό τρόπο κάποιοι διάσηημοι συγγραφείς και σκηνοθέτες έχουν προσεγγίσει τον μύθο της μοιραίας γυναίκας σε ορσιμένα απο τα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του είδους.

Ο Tζων Γκάρφηλντ (Φρανκ Τσάμπερς) και η Λάνα Τάρνερ (Κόρα) εχουν αποφασίσει να σκοτώσουν τον συζυγο στο “Ο Ταχυδρόμος κτυπά πάντα δυό φορές” του 1946.
OI ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΤΟΥ ΝΟΥΑΡ ΚΑΙ Η ΜΟΙΡΑΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ
Τζέιμς Κέϊν ( Ο Ταχυδρόμος χτυπά πάντα δυο φορές – Διπλή ταυτότητα)
Ο μεγάλος Ρέίμοντ Τσάντλερ δεν συμπαθούσε τον Τζέϊμς Κέιν. Δύσκολα όμως μπορείς να πεις ότι κάποιος απέδωσε καλύτερα απο τον Κέιν το μοτίβο fame fatalle. Στα έργα του “Διπλή ταυτότητα” (Double Indemnity) και “Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δυο φορές”, που ειναι τα πιο γνωστά, αλλα και στο τελευταίο και λιγότερο γνωστό του έργο, το “Φονικό Κοκτέϊλ”, παρουσιάζονται με ιδανικό τρόπο μερικές από τις πιιο κλασικές φόρμες της μοιραίας γυναίκας
Στην “Διπλή ταυτότητα” η Φίλις ειναι η ραδιούργα που παρασύρει τον στο έγκλημα και τελικα στην καταστροφή. Στον ταχυδρόμο η όμορφη Κόρα θέλει να απαλλαγεί απο τον αδιάφορο σύζυγο της και να ζήσει με τον εραστή της Φράνκ. Στo κλασικό φιλμ του 1944 σε σκηνοθεσία Μπίλι Γουάιλντερ τον ρόλο της Φίλις ερμήνευσε ιδανικα η Μπάρμπαρα Στάνγουικ.
Στο Φονικό Κοκτέϊλ μια όμορφη σερβιτόρα βρίσκεται ανάμεσα στο δίλημμα να παντρευτεί εναν ηλιωμένο επιτυχημένο άνδρα η τον όμορφο αλλα φτωχό εραστή της. Και στις τρεις αυτες ιστορίες η συνάντηση της σαγηνευτικής ηρωϊδας με τον άνδρα αποβαίνει μοιραία για όλους.
Ο Ταχυδρόμος γυρίστηκε τρεις φορές ταινία. Το ριμέϊκ του 1981 με τους Τζέσικα Λάνγκ και Τζκ Νίκολοσον ειναι το πιο γνωστο και το πιο ”βρώμικο”.Και το διπλό άλλοθι έγινε ταινία.
ΙΙ. Ρέημοντ Τσάντλερ ( Ο Μεγάλος ύπνος – Ο Μεγάλος αποχαιρετισμός)
Η πρώτη νουβέλα του Τσάντλερ δημοσιεύτηκε το 1934 στο περιδικό Black Mask. Ο τίτλος ήταν Οι Εκβιαστες δεν πυροβολούν και αφορούσε μια ντίβα του κινηματογράφου η οποία στήνει μια πλεκτάνη για να αυξήσει το κασέ της. Ο ντεντέκτιβ, ενας πρώϊμος Μάρλοου, δεν πέφτει στην παγίδα της Ρόντα Φάρ και καθαρίζει την υπόθεση. Απο εκείνη την πρώτη ιστορία το μοτίβο της μοιραίας γυναίκας που μπλέκει με μπελάδες η εμπλέκεται σε εγκλήματα επανέρχεται στις περισσότερες ιστορίες του.
Στον Μεγάλο ύπνο που έγινε καταπληκτική ταινία με πρωταγωνιστές το αστραφτερό ζευγάρι Μπόγκαρτ- Λωρήν Μπακόλ, η παραστρατημένη μικρή κόρη του στρατηγού Στερνγουντ εκβιάζεται απο γκάγκστερς εξαιτίας κάποιων γυμνών φωτογραφιών της. Ο Φιλιπ Μάρλοου αναλαμβάνει να την επαναφέρει στο σπίτι της και στην ορθη οδό χωρίς να πέσει θύμα της γοητείας της. Τα καταφέρνει.
Στον Μεγάλο αποχαιρετισμό η Αϊλιν Ουεϊντ είναι η γυναίκα δηλητήριο που δεν διστάζει να κάνει τρεις φόνους για να κερδίσει ξανά τον παλιό της εραστή. Και αυτό το βιβλίο μεταφέρθηκε στην μεγάλη οθόνη το 1973. Την εκθαμβωτική Αϊλίν Ουέϊντ ενσάρκωσε η Νίνα Βαν Πάλαντ και τον Φίλπ Μάρλοου ο Ελιοτ Γκούλντ.
Και το Αντίο γλυκιά μου θα γινει μια πολύ ωραία ταινία, ένα από τα αρχετυπικα φιλμ του είδους με τίτλο Murder my Sweet. Στον ρόλο της μοιραίας Βέλμα, η Κλαιρ Τρέβορ.
III. Ντάσιελ Χάμετ
Και στις ιστορίες του Χάμετ το μοτίβο της μοιραίας γυναίκας εμφανίζεται σε όλες τις γνωστές παραλλαγές. Πως θα μπορούσε άλλωστε να γίνει αλλιώς; “Στο Μυγόχαρτο” ειναι η παραστρατημένη πλούσια κοπέλα που μπλέκει με τον υπόκοσμο. Το τέλος της δεν θα είναι καλό.
Στο “Κορίτσι με τα ασημένια μάτια” η Ελβίρα φέρνει τον θάνατο σε οσους πέφτουν θύμα της γοητείας της. Θα προσπαθήσει να γοητεύσει και τον ίδιο τον Κοντινένταλ Οπ χωρίς όμως να το πετύχει. Η μοιραία γυναίκα στην “Ληστεία του κόφιναλ” ειναι μια Ρωσίδα Πριγκίπισα που δεν διστάζει να πουλήσει έρωτα στον Κοντινένταλ Οπ προκειμενου να γλυτώσει την φυλακή.
Στον Κόκκινο θερισμό, όλη η ιστορία περιστρέφεται γύρω από την όμορφη και μοιραία Ντάϊνα και φυσικά στο Γεράκι της Μάλτας η Μπριτζέτ Ο Σόνεσι, μια εντυπωσιακή κοκκινομάλα, ειναι η Femme Fatale που θα κάνει τα πάντα για να γλυτώσει την κρεμάλα αλλά ο Σαμ Σπέϊντ δεν θα λυγίσει.
Πολλά από τα έργα του Χάμετ μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο αλλά το Γεράκι της Μάλτας (1941) με πρωταγωνιστές τους Μπόγκαρτ και Μαίρη Άστορ θα μείνει στην ιστορία ώς ενα απο τα καλύτερα φιλμ νουάρ όλων των εποχών
IV. Γουϊλιαμ Μπερνέτ
Στα περισσότερα από τα βιβλία του σπουδάιου Αμερικάνου συγγραφέα φιγουράρει κάποιο μοιραίο κι επικίνδυνο θηλυκό. Στην “Ζούγκλα της Ασφάλτου” το κλείδι για την λύση της υπόθεσης ειναι η Αντζελα Φίνλευ μια κοκοτίτσα που αργότερα υποδύθηκε η Μέριλυν Μονρόε.
Στο Χαι Σιέρα πάλι όλα γίνονται για μια όμορφη πιτσιρίκα που ο δραπέτης Ρόι Ερλ ερωτεύεται. Αλλά στην Πασαρέλα το πράγμα είναι πιο ξεκάθαρο καθώς ο ντεντεκτιβ Ρόι Χάρτζις χάνει την δουλειά του και τελικά καταστρέφεται μπλέκοντας με την εκρηκτική και απατηλή Ιλόνα Βάνς. Τα βιβίλα “Χαι Σιερα” και “Ζούγκλα της Ασφάλτου” έγιναν σπουδαίες ταινίες σε σκηνοθεσία Τζών Χιούστον.

H Mαίρυλιν Μονρόε στην “Ζούγκλα της Ασφάλτου”
V. Τζαίημς Τσαίηζ
Σχεδόν σε όλα τα βιβλία του Τσαιήζ επανέρχεται το βασικό μοτίβο της μοιραίας γυναίκας που οδηγεί τον άνδρα – θύμα, στην καταστροφή. Αρκετά απο αυτα μεταφέρθηκαν στον κινηματογράφο. Στο Κοροϊδακι της κοκκινομάλας, o Μπιλ Ντάφυ είναι το παιχνιδάκι της παραστρατημένης και μοιραίας κόρης ενός γερουσιαστή.
Στο βιβλίο “Εύα” ο συγγραφέας χάνει το μυαλό του οταν συναντιέται με την ομώνυμη ηρωίδα, μια πανέμορφη πόρνη και φτάνει μέχρι την τελική καταστροφή και τον εξευτελισμό για τον έρωτα της. Το συγκεκριμένο βιβλίο διασκεύαστηκε σε ταινία με πρωταγωνίστρια την Ζάν Μορό.
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΟ ΑΥΡΙΑΝΟ ΑΡΘΡΟ
Ο Γιώργος Σταφυλάς γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και αρθρογραφεί τακτικά σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Εχει εκδώσει τρια βιβλία crime fiction. “Συγκάλυψη” (Οσελότος 2018), “Το Κύκλωμα” ( Όστρια 2019) “Προσωπική υπόθεση” (2020) και το “Outlaw” (Οστρια 2021), ενα μυθιστόρημα δυστοπίας.