ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ

Δεν βρέθηκαν άρθρα

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ακολουθήστε μας:
15 February, 2025
ΚεντρικήΚΡΙΤΙΚΕΣΚριτική παρουσίαση της έκδοσης και του δίσκου «Σμύρνη 1875. Εντυπώσεις Μελωδιών», των Ματ σε 2 Υφέσεις

Κριτική παρουσίαση της έκδοσης και του δίσκου «Σμύρνη 1875. Εντυπώσεις Μελωδιών», των Ματ σε 2 Υφέσεις

της Ευαγγελίας Χαλδαιάκη*

Δρος Ιστορικής Μουσικολογίας  

Το 1875 ο Γάλλος μουσικοσυνθέτης Louis-Albert Bourgault-Ducoudray (Λουί- Αλμπέρ Μπουργκάου -Ντυκουντρύ 1840- 1910) πραγματοποίησε στην Αθήνα και τη Σμύρνη μουσικές καταγραφές ντόπιων ελληνόφωνων μουσικών παραδόσεων. Η έρευνά του απέφερε το έργο “Trente melodies populaires de Grèce et d’ Orient” που εκδόθηκε έναν χρόνο έπειτα στο Παρίσι. Τα κίνητρα και η αφορμή για να κάνει αυτό το ταξίδι και την συγκεκριμένη εργασία εντάσσονται σε ένα γενικότερο ιδεολογικό πλαίσιο των τελών του 19ου αιώνα, που οδήγησε διάφορους δυτικούς ερευνητές να περιδιαβούν ανατολικά περιβάλλοντα, όπως η Ελλάδα και η σημερινή Τουρκία, τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, και να πραγματοποιήσουν επιτόπιες μουσικές καταγραφές. Δηλαδή, ο Bourgault-Ducoudray δεν ήταν ο πρώτος μουσικός που έδειξε ενδιαφέρον στην ελληνική μουσική παράδοση. Αλλά εδώ δεν είναι ο χώρος για να απαριθμήσουμε τις πλείστες ανάλογες εργασίες εκείνης της εποχής.

Αξίζει όμως να τονίσουμε τη θετική διάθεση που έδειξαν οι συγκεκριμένοι περιηγητές στην ελληνική μουσική παράδοση. Οι προθέσεις κάποιων εξ αυτών των μουσικών ήταν να διασώσουν και να διαδώσουν το εν λόγω μουσικό είδος, άλλων να γεμίσουν τον νου τους με μελωδίες και μουσικά ερεθίσματα διαφορετικά από τα γνώριμα τους, ώστε να καταλήξουν στην παραγωγή νέων και καινοτόμων μουσικών συνθέσεων. Και κάπως έτσι, η ελληνική μουσική παράδοση ξεκίνησε να αποτυπώνεται σε πέντε γραμμές, στο περίφημο σύστημα μουσικής γραφής για τη Δύση, σχετικά άγνωστο ακόμη το διάστημα εκείνο για την Ελλάδα. Επομένως, οι πρώτες αυτές σημειώσεις αφορούσαν άλλοτε αυτούσια καταγραφή των ελληνόφωνων μελωδιών, άλλοτε εναρμονίσεις αυτών για να μπορέσουν να ερμηνευτούν από δυτικά μουσικά όργανα, και άλλοτε ενσωματώθηκαν σε νέες μουσικές συνθέσεις.

Πριν από την αποτύπωση όμως των μελωδιών, δηλαδή την αναπαράστασή τους σε χαρτί, προηγήθηκε η εντύπωσή τους, δηλαδή ο νοητός και μόνο σχηματισμός τους. Η έκδοση και ο δίσκος «Σμύρνη 1875. Εντυπώσεις μελωδιών» που παρουσιάζεται εδώ μας βοηθάνε να αντιληφθούμε αυτή την διαδρομή που διέσχισαν τα τραγούδια, οδηγούμενα από το στόμα του λαού στον νου και στις καταγραφές ενός Γάλλου μουσικού. Το έργο μας μεταφέρει επίσης στη Σμύρνη του 1875 και στα τραγούδια που τότε ερμήνευε ο ελληνόφωνοςπληθυσμός της. Έτσι, πολύ σοφά δόθηκε και ο τίτλος, «εντυπώσεις μελωδιών».

Ειδικότερα, το εδώ παρουσιαζόμενο πόνημα είναι ένα εγχείρημα που υλοποιήθηκε στα πλαίσια της πολιτιστικής δράσης «Fin de siècle: Εντυπώσεις μελωδιών από τη Σμύρνη», που επιχορηγήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού το 2021 με φορέα υλοποίησης το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών – Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας, το οποίο εδρεύει στο Ρέθυμνο της Κρήτης, και με υπεύθυνο για την εκτέλεση του έργο το μουσικό σχήμα Ματ σε 2 Υφέσεις.

Οι Ματ σε 2 Υφέσεις ιδρύθηκαν το 1999 και αποτελούνται από τους Δημήτριο Βαρελόπουλο, Αλέξανδρο Καψοκαβάδη, Γιώργο Κοντογιάννη, Πέτρο Λαμπρίδη, Σπυριδούλα Μπάκα, Γιάννη Τσιουλάκη και Κωστή Τσιουλάκη. Έχουν ηχογραφήσει μέχρι στιγμής τέσσερα επιπλέον μουσικά άλμπουμ, ενώ δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και το εξωτερικό. 

Στο άλμπουμ «Σμύρνη 1875. Εντυπώσεις μελωδιών» τους ακούμε να εναλλάσσουν διάφορους συνδυασμούς μουσικών οργάνων (κιθάρες, λαούτο, λάφτα, τζουράς, μπαγλαμάς, κρητική λύρα με συμπαθητικές χορδές, κοντραμπάσο, πιάνο, στάμνα, πιατίνια, καχόν) και φωνών, όλους επιλεγμένους προσεκτικά για καθένα από τα τραγούδια του δίσκου ώστε να εναγκαλίζουν ταιριαστά τις μουσικές φράσεις.

Οι ηχογραφήσεις συντονίστηκαν από τον Άρη Ντεληθέο στο στούντιο AudioHome Recordings, η μίξη και το mastering από τον Κώστα Στεργίου στο συνΕΝΑ studio, αμφότερα από τα οποία βρίσκονται στην Αθήνα, ενώ η επιμέλεια της μίξης έγινε από τον Πέτρο Λαμπρίδη και τον Αλέξανδρο Καψοκαβάδη. Το εξώφυλλο της έκδοσης ετοίμασε ο Ορέστης Λαδένης ενώ τα γραφιστικά είναι επιμέλεια της Μαργαρίτας Κονδυλάκη. 

Δημήτρης Βαρελόπουλος

Άραγε, ο Bourgault-Ducoudray φανταζόταν καθόλου ότι οι συνθέσεις του θα καταλήξουν να αναπαράγονται σχεδόν 150 χρόνια έπειτα από ένα ελληνικό μουσικό σχήμα; Να εντάσσονται σε έναν δίσκο και να αποτελούν αντικείμενο ερευνητικής δραστηριότητας; Ας παρατηρήσουμε λοιπόν εντονότερα αυτή τη διαδρομή των 12 τραγουδιών που ηχογραφήθηκαν από τους Ματ σε 2 Υφέσεις: αρχικά ερμηνεύτηκαν από ελληνόφωνους πληροφορητές και εντυπώθηκαν στο μυαλό ενός Γάλλου μουσικού, εκεί ζυμώθηκαν και έπειτα αναπλάστηκαν σε νέους συνδυασμούς, αποτυπώθηκαν σε χαρτί, δημοσιεύτηκαν και κυκλοφόρησαν στο εξωτερικό και την Ελλάδα και τέλος μελετήθηκαν και αποδόθηκαν και πάλι σε μοντέρνο πλαίσιο από ελληνικό σχήμα.

Η αποτύπωση και η ερμηνεία όμως της ελληνικής μουσικής παράδοσης είναι μείζονα και αμφιλεγόμενα ζητήματα που μπορούν να σχολιαστούν με αφορμή το εν λόγω πόνημα. Συγκεκριμένα, είναι γεγονός ότι η καταγραφή του συγκεκριμένου μουσικού είδους δεν μπορεί να είναι απόλυτα πιστή, μιας και πρόκειται για είδος με μεγάλη προφορικότητα. Ταυτόχρονα, η αντίληψη των τροπικών και πολυρυθμικών μελωδιών της από τους δυτικούς λόγιους μουσικούς και η μετερμηνεία της σε δυτικό αλλά και σε ελληνικό σύγχρονο περιβάλλον προσφέρουν πάντα πολλά θέματα προς συζήτηση. Γενικότερα, σε όλο αυτό το έργο μπορούμε να παρατηρήσουμε να κυριαρχούν τα δίπολα Δύση/Ανατολή, καταγραφή/προφορικότητα, λόγιος/λαϊκός πολιτισμός,συγκερασμένη/τροπική μουσική, απλοί ρυθμοί/πολυρυθμία, παράδοση/καινοτομία. 

Διαβάζουμε και αναλυμένα για τα ζητήματα αυτά στα Kείμενα που βρίσκονται εντός της έκδοσης: η Σπυριδούλα Μπάκα γράφει πληροφοριακά για το έργο του Bourgault-Ducoudray, ο Αλέξανδρος Καψοκαβάδης για τη μουσική γραφή γενικότερα αλλά και ειδικότερα στο πεδίο της ελληνικής μουσικής παράδοσης, ο Κωστής Τσιουλάκης προσφέρει σχολιασμούς για ζητήματα που προκύπτουν γύρω από τις εναρμονίσεις τροπικών μελωδιών, ο Δημήτρης Βαρελόπουλος για την ερμηνεία της παρτιτούρας και τη μετερμηνεία των ηχογραφήσεων και ο Γιάννης Τσιουλάκηςμας πληροφορεί σχετικά με την κοσμοπολίτικη ανταλλαγή, την υβριδικότητα και την από-οικειοποίηση των αρχικά καταγεγραμμένων μελωδιών της Σμύρνης.

Σπυριδούλα Μπάκα

Πάλι πολύ σοφά, η έκδοση είναι τρίγλωσση, στα ελληνικά, αγγλικά και γαλλικά, ούτως ώστε να μην απευθύνεται μόνο στο ελληνικό κοινό, και να ακολουθεί τρόπον τινά τα χνάρια του έργου του Bourgault-Ducoudray.

 

* Η Ευαγγελία Χαλδαιάκη έχει Πτυχίο στην Τουρκική Γλώσσα, Φιλολογία και Ιστορία από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (2014), τίτλο Μεταπτυχιακών Σπουδών στις Λαογραφικές Σπουδές και τον Λαϊκό Πολιτισμό από το ίδιο Ίδρυμα (2017) και το 2022 έλαβε το διδακτορικό της δίπλωμα από το Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του ΕΚΠΑ, με τη διδακτορική διατριβή «Η δημοτική μουσική στις τουρκόφωνες και ελληνόφωνες μουσικές συλλογές της ύστερης οθωμανικής περιόδου: λαϊκός πολιτισμός και διακοινοτικές σχέσεις». 

Μοιραστείτε