Του Παναγιώτη Ανδριόπουλου θεολόγου και μουσικολόγου
Σας είπα προηγουμένως για την μελοποίηση του Πολυχρονίου και στους οκτώ ήχους από τον πατρινό Χρήστο Σπηλιόπουλο.
Έχουμε το ίδιο φαινόμενο και στο Άγιον Όρος. Το 1914 στην Θεσσαλονίκη εκδόθηκε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Πολυχρονισμοί εις τον Βασιλέα των Ελλήνων Κωνσταντίνον – Μελοποιηθέντες υπό διαφόρων, εκδιδόμενοι δε εις τύπον υπό Γερμανού Προηγουμένου Βατοπαιδινού».
Πέρα από τα γενικότερα φιλοβασιλικά αισθήματα των Αγιορειτών, ένεκα της βυζαντινής παράδοσης, θεωρώ ότι τα Πολυχρόνια στον Κωνσταντίνο, που είχε αναλάβει τον Θρόνο μετά την δολοφονία του πατέρα του τον Μάρτιο του 1913, έχουν σχέση και με την συμβολή του στην απελευθέρωση της Μακεδονίας και του Αγίου Όρους.
ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ ΨΑΧΟΥ
Εδώ να αναφέρουμε ότι ο σπουδαίος Κωνσταντινουπολίτης μουσικός και μελοποιός Κωνσταντίνος Ψάχος (1866-1949), εκδίδει στα 1909 στην Αθήνα το βιβλίο του «Η Λειτουργία» με το σύστημα της διπλής συνηχητικής γραμμής κάτω από το κυρίως μέλος. Εκεί περιλαμβάνεται και ο «Πολυχρονισμός των Βασιλέων της Ελλάδος» σε ήχο δ’ διατονικό, με την ένδειξη: «Ρυθμός εξάσημος. Διτρόχαιος δακτυλικός». Βλέπετε αυτό το σύστημα του Ψάχου με την διπλή συνηχητική γραμμή που θέλει να δηλώσει αυτό που «αγράφως και κατά την παράδοσιν» διασώθηκε ως ισοκράτημα.
ΚΑΪΡΟ
Και τώρα ένα ενδεικτικό στιγμιότυπο από τον μείζονα Ελληνισμό:
Το 1893 ιδρύθηκε το Ελληνικό Κέντρο Καϊρου, στην Αίγυπτο. Ένα ιστορικό σωματείο το οποίο υπήρξε η αφετηρία για την ίδρυση, το 1904 της Ελληνικής Κοινότητας Καϊρου. Το 1894 έγιναν τα εγκαίνια και παρέστησαν ο Αρχιεπίσκοπος Σιναίου Πορφύριος και ο μητροπολίτης Λιβύης κ. Ιγνάτιος. Σύμφωνα με τον τύπο της εποχής «μετά την λήξιν του αγιασμού εψάλη το πολυχρόνιον του βασιλέως, μεθ’ ο ο Σεβ. Μητροπολίτης Λιβύης εζητωκραύγασε τρις υπέρ των βασιλέων των Ελλήνων, του ελληνικού έθνους και της ορθοδοξίας, εκάστην δε ζητωκραυγήν ενθουσιωδώς επανέλαβον οι πολυπληθείς παριστάμενοι».
Το Πολυχρόνιο είχε την θέση του και στις επίσημες Δοξολογίες επί τη απελευθερώσει πόλεων από τον τουρκικό ζυγό.
ΛΑΡΙΣΑ
«Εξημέρωσε τέλος η μεγάλη της απελευθερώσεως ημέρα, η Κυριακή, 31η Αυγούστου 1881, και η Λάρισσα με την Ελληνικήν και εορτάσιμον όψιν της ευρίσκεται από βαθείας νυκτός επί ποδός», διαβάζουμε σε σχετικό χρονικό του ιστορικού Θρασύβουλου Μακρή.
«Πάντες κατευθύνονται εις τον Μητροπολιτικόν Ναόν, όπου μετά την δοξολογίαν ψάλλεται υπό του καλλιφώνου πρωτοψάλτου Μιχαλάκη Γαλανίδου διά πρώτην φοράν ο Πολυχρονισμός του αειμνήστου Βασιλέως Γεωργίου του 1ου. Ο Στρατός παρουσιάζει όπλα και η Μουσική ανακρούει ειδικόν εμβατήριον».
Η απελευθέρωση της Λάρισας
ΔΡΑΜΑ
Όταν η πόλη της Δράμας απελευθερώθηκε την 1η Ιουλίου 1913, λίγες ημέρες μετά ο Βασιλιάς στο πλαίσιο της περιοδείας του στην Μακεδονία επισκέφθηκε τη Δράμα όπου έτυχε λαμπράς υποδοχής από το λαό.
Η εφημερίδα της Θεσσαλονίκης «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» στο φύλλο της 30ης Ιουλίου 1913δημοσιεύει ρεπορτάζ για την επίσκεψη του Βασιλιά στη Δράμα, σημειώνοντας για την τέλεση της δοξολογίας:
«Προ του ναού παρατεταγμένοι μαθήτριαι έψαλλον άσματα. Και ετέρα φιλαρμονική ελθούσα εκ του γειτονικού χωρίου Πρωσιστιάνοι γραφικωτάτη διά την αγροτικήν απλότητα των μουσικών ανέκρουε τον Εθνικόν ύμνον. Η δοξολογία ετελειώθη εν άκρα συγκινήσει. Έρρευσαν δάκρυα εξ όλων των οφθαλμών όταν εψάλη το πολυχρόνιον υπέρ Κωνσταντίνου του ΙΒ’».
Το πρωτοσέλιδο της εφημεριδας “Σκριπ” για την απελευθερωση της Δράμας
ΓΕΡΑ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ
15 Νοεμβρίου 1912: «Σήμερον τη διαταγή του Διοικητού Μυτιλήνης Κ Στελάκη, υψώθη επισήμως, παρά του Δημάρχου Γέρας εις το Διοικητήριον Γέρας η Ελληνική Σημαία, εις την τελετήν ήσαν άπαντα τα χωρία, εψάλη δέησις ο πολυχρονισμός του Βασιλέως μας και εχαιρετήθη δια εικοσιενός πυροβολισμών, αι ζητωκραυγαί ήσαν ουρανομήκεις».
ΣΕΡΡΕΣ
Στο σημαντικό έργο «Ο Μακεδονικός Αγώνας στο Νομό Σερρών» του καθηγητού Κυριάκου Παπακυριάκου διαβάζουμε:
«Ο πρόξενος Σαχτούρης ρώτησε μία μέρα τον Μητροπολίτη Σερρών Γρηγόριο Ζερβουδάκη (μετέπειτα Οικουμενικό Πατριάρχη): «Δεσπότη μου έχω μια απορία. Πώς συμβαίνει να ψάλλετε πολυχρόνιο και να εύχεσθε υπέρ της Αυτού Γαληνοτάτης Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος του Πατισάχ, και αντιθέτως βοηθάτε τους αντάρτες του βασιλέως Γεωργίου του Α’;» Ο Μητροπολίτης του απάντησε με ειλικρίνεια: «Α, τέκνον μου. Όταν εύχομαι υπέρ του Σουλτάνου το κάνω με τα χείλη. Η σκέψις μου είναι άλλη και η ψυχή μου βγάζει αντίθετη ευχή».
Ο Μητροπολίτης Σερρών Δημήτρης Ζερβουδάκης , μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης
Επίσης, το Πολυχρόνιο ακούστηκε σε όλες τις ανά την Ελλάδα τελετές που πραγματοποιήθηκαν για την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, τον Μάρτιο του 1948. Για παράδειγμα, στην Θεσσαλονίκη, μετά την Δοξολογία στον καθεδρικό ναό της του Θεού Σοφίας, και ενώ το παρατεταγμένον στρατιωτικόν τμήμα παρουσίαζεν όπλα, η χορωδία της Εργατικής Εστίας έψαλλε το Πολυχρόνιον και η μουσική του Γ΄ Σώματος Στρατού ανέκρουε τον Εθνικόν Ύμνον.
ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑ
Αλλά το Πολυχρόνιο «σημάδεψε» και την λειτουργία του ραδιοφώνου στην Ελλάδα.
Τον Απρίλιο 1936 μια είδηση περνούσε στα «ψιλά» των εφημερίδων: «Ο ραδιοφωνικός πομπός Τ.Τ.Τ. θα μεταδώση ψαλμωδίας και το πολυχρόνιον του βασιλέως τα οποία θα εκτελεσθούν υπό ειδικώς προς τούτο καταρτισθείσης χορωδίας». Πώς και από πού θα μεταδίδονταν, ήταν η απορία όσων πρόσεξαν την είδηση και διέθεταν ραδιόφωνο. Ελάχιστοι έμαθαν πως η μετάδοση έγινε από ένα πρόχειρο στούντιο που στήθηκε στο Υπουργείο Συγκοινωνίας.
Η χορωδία του Σπύρου Περιστέρη
Ας ακούσουμε εδώ το Πολυχρόνιο από τον χορό του Μητροπολιτικού ναού Αθηνών υπό τον αείμνηστο πρωτοψάλτη Σπυρίδωνα Περιστέρη, η φωνή του οποίου για δεκαετίες ακουγόταν κάθε Κυριακή και τις μεγάλες εορτές από την Ελληνική Ραδιοφωνία.
…ΠΑΡΑΤΡΑΓΟΥΔΑ
Ας δούμε τώρα μερικά μόνο πολύ ιδιαίτερα στιγμιότυπα από την υπόθεση «Πολυχρόνιον του Βασιλέως» μέσα στο χρόνο:
ΤΟ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟ ΤΟΥ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗ
Στο γνωστό βιβλίο του ΧΡΟΝΗ ΜΙΣΣΙΟΥ, «Χαμογέλα ρε, τι σου ζητάνε;», διαβάζουμε για τον Παπαμαρσίπ, τον αντάρτη παπά του Ε.Λ.Α.Σ, που είχε βουτήξει ένα αυτόματο μαρσίπ από έναν Γερμαναρά, και μ’ αυτό ήτανε, να πούμε, ερωτευμένος. Έτσι τον βγάλανε Παπαμαρσίπ.
Γράφει, λοιπόν, ο Χρόνης Μίσσιος:
Όταν ο Παπαμαρσίπ έμαθε ότι το κόμμα (το Κομμουνιστικό) αποκήρυξε τον Άρη, έγινε Τούρκος που λένε. Την Κυριακή στην εκκλησία, αφού πρώτα τράβηξε μια βαρβάτη δέηση στο θεό, να φυλάει τον Άρη και τα παλικάρια του από κάθε κακό, όταν η λειτουργία έφτασε στον πολυχρόνιο που λέγανε για το βασιλιά ο Παπαμαρσίπ το είπε για τον Άρη. «Πολυχρόνιον ποιήσαι Κύριος ο Θεός ημών τον πρωτοκαπετάνιον ημών Άρην Βελουχιώτην…»
Ε, όπως ήταν φυσικό, το κόμμα τον αποκήρυξε, ο δεσπότης τον καθαίρεσε κι η χωροφυλακή τον τσάκωσε, και αφού του ‘ριξε κάνα δυο μπερντάχια, τον πήγανε σε δίκη και του ‘ριξαν και δέκα χρόνια φυλακή.
ΖΑΡΙΦΗΣ
Ο Πρωτοπρεσβύτερος π. Δημήτριος Ζαρίφης, κληρικός της Μητροπόλεως Δημητριάδος, γράφει σε κείμενό του για τον αείμνηστο αδερφό του Κωνσταντίνο Ζαρίφη:
«Ο Κώστας όταν ολοκλήρωσε το έργο του ως αντάρτης της Εθνικής Αντίστασης και γύρισε στο σπίτι, ήταν ψάλτης και βοηθούσε τον μπάρμπα Κώστα το Τσέλκα στο ψαλτήρι. Όταν κάποτε του είπαν να πει το πολυχρόνιο των Βασιλέων αρνήθηκε, διότι δεν ήταν ο υπεύθυνος ψάλτης. Το ίδιο βράδυ, μαζί με άλλους νέους της Αγίας Τριάδας Μαγνησίας, τους πήγαν στο υπόγειο του Χρήστου Κωστούλα στη Σούρπη και τους έδειραν σκληρά. Του Κώστα του έβγαλαν τα μαλλιά φωνάζοντας «Εσύ λοιπόν είσαι που δε λες το πολυχρόνιο;»
Βλέπετε η ιστορία είναι αδυσώπητη!
Ο Παναγιώτης Ανδριόπουλος γεννήθηκε στην Πάτρα. Σπούδασε Θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, βυζαντινή μουσική με τον Λυκούργο Αγγελόπουλο και ευρωπαϊκή μουσική στο Ωδείο Φ. Νάκας. Είναι συνεργάτης του Μανώλη Χατζηγιακουμή στο μεγάλο πρόγραμμα ηχογραφήσεων εκκλησιαστικής μουσικής και διετέλεσε μέλος της διεθνούς φήμης Ελληνικής Βυζαντινής Χορωδίας του Λυκούργου Αγγελόπουλου. Από το 1995 έως το 2001 ήταν διευθυντής προγράμματος του Τηλεοπτικού Σταθμού της Ι. Μητροπόλεως Πατρών Λύχνος. Το 2004 ίδρυσε το Καλλιτεχνικό Σύνολο «Πολύτροπον», με το οποίο παρουσιάζει στην Ελλάδα και το εξωτερικό πρωτότυπες παραγωγές βασισμένες κυρίως στην ελληνική ποίηση και μουσική. Ανάμεσά τους: «Το τετράδιο του Πατριάρχη», «Ιερατική Ποίηση», Το μουσικό έργο της Εύας Πάλμερ – Σικελιανού, «Ο Gustav Mahler του Μάνου Χατζιδάκι», «Η Αραπιά του Βασίλη Τσιτσάνη, της Μάτσης Χατζηλαζάρου, του Νίκου Σκαλκώτα και του Μάνου Χατζιδάκι», «Ο Καβάφης της Συρίας και της Μέσης Ανατολής», «Οι μουσικές των Χριστιανών της Μέσης Ανατολής», «Οι Πύρινες γλώσσες του Γιάννη Χρήστου», «Πατρινοί συνθέτες – Πατρινοί ποιητές», «Τα Πολυχρόνια των Βασιλέων», «Ικετηρία» (βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του Παν. Ρίζου), αφιερώματα στον Λυκούργο Αγγελόπουλο, στον Αντρέι Ταρκόφσκι, τους Ρώσους της Διασποράς, τον Ντμίτρι Σοστακόβιτς, τον Αλεξάντρ Σολζενίτσιν κ.ά.. Συνεργάστηκε με τον Θάνο Μικρούτσικο στην «Πάτρα 2006 – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» και με τον Άλκη Μπαλτά στο «Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου» (2006 και 2010). Μελέτες του έχουν δημοσιευθεί σε διάφορους επιστημονικούς τόμους. Αρθρογραφεί σε θεολογικά και πολιτιστικού περιεχομένου περιοδικά και διατηρεί δύο ιστολόγια: Ιδιωτική Οδός και Φως Φαναρίου (το οποίο καλύπτει αποκλειστικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο). Είναι πρωτοψάλτης στην Συνοδική Ι. Μονή Ασωμάτων Πετράκη, στο Κολωνάκι.
