Με αφορμή τα 55 χρόνια του Κήθ Tζάρετ στην δισκογραφία, αλλά και την ουσιαστική απόσυρση του από την μουσική , ρίχνουμε μια ματιά στο διάσημο The Köln Concert to αριστούργημα που άνοιξε νέους δρόμους στην Δυτική μουσική. (Άβαλον των Τεχνών)
του Τάκη Χιωτακάκου , μουσικού
O έγκριτος μουσικολόγος και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Sir Jack Westrup (Σερ Τζακ Ουέστραπ, 1904-1975), σε διάφορα πονήματά του, περιγράφει διεξοδικά τις πηγές και τους παράγοντες της μουσικής, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο οι εκάστοτε καταστάσεις και το περιβάλλον εργασίας του μουσικού, ακόμη και η τύχη, επηρεάζει την διαμόρφωση κάποιων μουσικών ιδιωμάτων.
Το περίφημο “Κονσέρτο της Κολωνίας” (The Köln Concert), του μεγάλου μουσικού Keith Jarrett (Κηθ Τζάρετ) για σόλο πιάνο, υπογραμμίζει τις παρατηρήσεις του προαναφερόμενου μουσικολόγου. Η αλήθεια είναι ότι το κονσέρτο αυτό πραγματοποιήθηκε με τους χειρότερους οιωνούς, για τον δημιουργό και ερμηνευτή του. Άϋπνος, ύστερα από ένα κουραστικό ταξίδι μέσω Ελβετίας, υποφέροντας από τη μέση του, θα έπαιζε φορώντας ορθοπεδική ζώνη και σχεδόν νηστικός μπρστά σε 1.400 άτομα, στην κατάμεστη Όπερα της Κολωνίας (Oper der Stadt Köln ή Oper Köln).
Όλα αυτά φαίνεται ότι δεν ήταν αρκετά αποθαρρυντικά, καθώς, λίγες ώρες πριν από την έναρξη του κονσέρτου, διαπίστωσε ότι το διαθέσιμο πιάνο δεν ήταν εκείνο το οποίο είχε ζητήσει, ενώ παρουσίαζε αρκετά λειτουργικά προβλήματα λόγω πλημμελούς συντήρησης. Το πιάνο δεν ήταν προδιαγραφών κονσέρτου και κρινόταν μικρό για τον συγκεκριμένο χώρο (αυτό που ονομάζουμε «1/4 ουρά»), δεν υπήρχε περιθώριο για την ορθή απόδοση των χαμηλών και χαμηλομεσαίων συχνοτήτων που αντιστοιχούν στις τρεις πρώτες οκτάβες του οργάνου, αλλά ούτε και στη γενικότερη διαμόρφωση των αναγκαίων δυναμικών και της επιβλητικότητας του ήχου.
Κατά συνέπεια, αφού πείσθηκε από την διοργανώτρια αρχή να μην ακυρώσει την τελευταία στιγμή την εμφάνισή του, την λύση έδωσε το γνωστό αρχαίο ρητό «πενία τέχνας κατεργάζεται».
Ο Τζάρετ επιστράτευσε όλη την φυσική αντοχή που του είχε απομείνει, και με όπλο την αστείρευτη εφευρετικότητά του, προσάρμοσε το παίξιμό του στα παραπάνω δεδομένα. Συμπλήρωσε τα κενά των αδύναμων χαμηλών συχνοτήτων με επαναλαμβανόμενες μουσικές φράσεις στα πρότυπα των αρπισμάτων και εφαρμόζοντας διάφορες μουσικές τεχνικές, ανέθεσε διαφορετικούς ρόλους και στα δύο χέρια, εντελώς διαφορετικούς από εκείνους που είχε αρχικά επιλέξει να χρησιμοποιήσει, ειδικά κατά την διάρκεια του αυτοσχεδιασμού. Παίζοντας, διαπίστωσε επίσης ότι έπρεπε κατά κάποιο τρόπο να αποφεύγει όσο είναι εφικτό τα πλήκτρα που αντιστοιχούν στις δύο τελευταίες οκτάβες του πιάνου, συγκλίνοντας προς προς το μέσο του κλαβιέ. Αυτή η πρακτική, έδωσε στο κομμάτι μια χαλαρωτική, ατμοσφαιρική ποιότητα.
Η σύντηξη όλων αυτών των πραγμάτων, παρήγαγε κάποια καινοφανή ηχοχρώματα που κάνουν άμεσα αισθητή την παρουσία τους, από το πρώτο κιόλας άκουσμα του δίσκου. Βέβαια, εκείνο το βράδυ, παρά την έκδηλη έκπληξη των μελών του ακροατηρίου, κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί ότι εκείνη τη στιγμή είναι μάρτυρας της χαραυγής ενός νέου μουσικού ιδιώματος.
Ποιός γνήσιος μουσικόφιλος δεν έχει ακούσει Κονσέρτο της Κολωνίας, ποιός δεν το έχει θαυμάσει, ποιός δεν το έχει μελετήσει. Πρόκειται ασφαλώς για έναν από τους πιό αγαπημένους δίσκους των ανά την υφἠλιο τζαζόφιλων, και όχι άδικα. Ο δίσκος αυτός, έμελλε να μείνει στην ιστορία της μουσικής Τζαζ, ως ο πιό καλοπουλημένος δίσκος σόλο καλλιτέχνη, αφού μέχρι σήμερα οι πωλήσεις του υπολογίζονται περίπου στα τέσσερα εκατομμύρια αντίτυπα.
Fantôme b
Με το έργο αυτό, η επιβλητική μορφή του Keith Jarrett (Κηθ Τζάρετ), ενός κορυφαίου και ιδιαίτερα αγαπημένου δημιουργού, με εκτενέστατη και άκρως ενδιαφέρουσα δισκογραφία στην γνωστή μας εταιρία ECM (Editions of Contemporary Music) του Manfred Eicher (Μανφρεντ Άϊχερ), προσφέρει ένα ακόμα μουσικό ταξίδι στον μαγικό χώρο του αυτοσχεδιασμού.
Το έργο ηχογραφήθηκε ζωντανά στην Κολωνία στις 24 Ιανουαρίου του 1975. Τo κονσέρτο ξεκινά με μία όμορφη εισαγωγή που κινείται στη Ρε Ελάσσονα, Λα Ελάσσα, Φα Μείζονα και Σολ Μείζονα. Η υλοποίηση της αρμονίας «χρωματίζεται» με αρκετές αντικαταστάσεις συγχορδιών με αντίστοιχες Μινόρε Ενάτης και Μεγάλης Ενάτης.
Η εισαγωγή αυτή, μας βάζει ευθύς στο νόημα της μινιμαλιστικής προσέγγισης του μεγάλου πιανίστα, που θα ακολουθηθεί σε όλη την έκταση του έργου. Έχουμε δηλαδή μία επαναλαμβανόμενη μουσική φράση, ένα «μοτίβο», που χρησιμοποιείται ως βάση για την δημιουργία και εξέλιξη της μελωδικής γραμμής, η οποία λογίζεται ως «σύνθεση επί σκηνής», αφού οι νότες που ακούγονται κατά τη διάρκεια του κονσέρτου δεν διαβάζονται από παρτιτούρα. Με λίγα λόγια, είναι προϊόν έμπνευσης της στιγμής, βασισμένο όμως απόλυτα στους δεδομένους μουσικούς κανόνες.
Οι παρτιτούρες του 2ου μέρους του The Koln Concert
Ο Τζάρετ διανθίζει τον αυτοσχεδιασμό του με αρκετές συγκοπές (syncopations) και ποικίλματα (ornaments) που συχνά θυμίζουν Couperin και Rameau, ενώ το «φλερτ» με τον Φρύγιο Τρόπο έχει μία μία λεπτή και διακριτική παρουσία.
Ακολουθούν τα γνωστά τρία μέρη του κονσέρτου, τα οποία εδράζονται και εκείνα (όπως δηλαδή η εισαγωγή), σε σύντομες και επαναλαμβανόμενες μουσικές φράσεις. Για παράδειγμα, το πρώτο μέρος στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις κλίμακες Λα Ελλάσονα και Σολ Μείζονα, για τη δημιουργία της μουσικής φράσης πάνω στην οποία θα στηριχθεί η μελωδία.
Η προσέγγιση που περιγράψαμε, αποτελεί ένα από τους κύριους λόγους που ο Τζάρετ συγκαταλέγεται ανάμεσα τους πατέρες του μινιμαλισμού, αλλά και της μουσικής “new age”. Εκείνη τη βραδυά, προστέθηκε στα νεωτεριστικά μουσικά ιδιώματα ένα ακόμη ηχητικό χαρακτηριστικό, που έγινε τελικά διάσημο και χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον τόσο από τον ίδιο, όσο και από τις επερχόμενες γενεές των ανά τον κόσμο ταλαντούχων μουσικών.
