Συνεχίζουμε με το τέταρτο και τελευταίο μέρος μιας εξαιρετικής ομιλίας, που έδωσε ο θεολόγος και μουσικολόγος Παναγιώτης Ανδριόπουλος στην Μουσική Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών στις 11 Ιανουαρίου 2017 για ένα έθιμο που συνέχιζε την παράδοση του Βυζαντίου και που ανάμεσα σε άλλα σχετιζόταν με την δημιουργία εκκλησιαστικής τετραφωνίας στην Ελλάδα.
Του Παναγιώτη Ανδριόπουλου
Από το 1947-1950 ο γνωστός σε όλους μας – νομίζω – μακαριστός Μητροπολίτης Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης επιστρατεύεται ως στρατιωτικός ιερεύς και ιεροκήρυξ, και υπηρετεί το Β΄ Σώμα Στρατού που εδρεύει στην Κοζάνη.
Το 1949 από τον άμβωνα του στρατιωτικού ναού Αγίου Αθανασίου Κοζάνης, παρουσία των αρχών, απαγορεύει να ψαλή το Πολυχρόνιον του βασιλέως Παύλου.
Στο κήρυγμά του τον ονομάζει όχι «ευσεβέστατον», όπως έλεγε το Πολυχρόνιον, αλλά ασεβέστατον, και τον ελέγχει, γιατί υπέγραψε διάταγμα, με το οποίο η μασονία εμφανιζόταν ως φιλανθρωπικό ίδρυμα και θα έπρεπε να ενισχύεται ακόμα και από τους ιερούς ναούς και τις ιερές μονές. Το διάταγμα της 19ης Ιουλίου 1949 το εισήγαγε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο οποίος ήταν τότε υπουργός Κοινωνικής Προνοίας στην κυβέρνηση συνασπισμού Λαϊκών-Φιλελευθέρων, το ψήφισε η Βουλή, και ο Βασιλεύς – παρά τις αντιρρήσεις του – το υπέγραψε. Όταν ξέσπασε θύελλα από την Ιερά Σύνοδο ο Παύλος πήρε το μέρος της Ιεράς Συνόδου, ανακάλεσε την υπογραφή του και τόνισε στον Καραμανλή να το αποσύρει, πράγμα που έγινε.
Ο μακαριστός Μητροπολίτης Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης την περίοδο 1947-1950
Βασιλείς στην Πόλη
Ο Πατριάρχης Αθηναγορας και ο Βασιλεύς Παύλος στην διάρκεια της επίσκεψης του πρωτου στην Αθηνα
Και από το 1949 στο 1952, οπότε, από 8-16 Ιουνίου ο βασιλεύς Παύλος και η βασίλισσα Φρειδερίκη πραγματοποιούν την πρώτη – και τελικά μοναδική – επίσκεψη ελλήνων βασιλέων στην Κωνσταντινούπολη μετά την άλωση της Πόλης. Οι βασιλείς επισκέφθηκαν για τρεις μέρες και την Άγκυρα.
Την Παρασκευή 13 Ιουνίου το απόγευμα, μετέβησαν στο Φανάρι, όπου τελέσθηκε πάγκοινη πανηγυρική δοξολογία. «Μεγαλειότατε, 500 χρόνους σας προσμέναμε!» είπε στον βασιλέα ο Πατριάρχης στην είσοδο του πατριαρχικού ναού, τείνοντάς του να προσκυνήσει το Ευαγγέλιο.
Στην Δοξολογία έψαλε – σύμφωνα με την εφημερίδα της Πόλης «Ταχυδρόμος» – «πολυμελής και αρτιώτατος χορός εκ των επιφανεστέρων ιεροψαλτών της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, υπό την διεύθυνσιν του Άρχοντος Πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου Πρίγκου, και τη συμμετοχή του Άρχοντος Λαμπαδαρίου κ. Θρασυβούλου Στανίτσα». Στο τέλος της Δοξολογίας εψάλη εμμελέστατα ο Πολυχρονισμός των Βασιλέων.
Ο μακαριστός Άρχοντας Πρωτοψάλτης και Λαμπαδάριος της Μεγάλης Εκκλησίας Θρασύβουλος Στανίτσης
Την Κυριακή 15 Ιουνίου τελέστηκε στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι Πατριαρχική Λειτουργία, στην οποία προσήλθαν και οι βασιλείς.
Ο αυτόπτης μάρτυς, συγγραφέας Κώστας Καρακάσης, περιγράφει σε σχετικό κείμενό του:
Η όλη τελετή ήταν μια πραγματική μυσταγωγία. Ακολουθήθηκε το Βυζαντινό τυπικό της υποδοχής των Βασιλέων, η είσοδος και η άνοδος των στους δύο θρόνους που είχαν στηθεί στο αριστερό μέρος απέναντι από τον Πατριαρχικό θρόνο όπως η παράδοση προέβλεπε από τα χρόνια του Βυζαντίου. Πίσω και πάνω από τους δύο θρόνους υπήρχε ένας βελούδινος πορφυρός «ουρανός» που τους σκέπαζε.
Ο Πατριάρχης Αθηναγόρας και Βασιλεύς Παύλος στους θρόνους ακολουθώντας το βυζαντινό τυπικό
Ο Αθηναγόρας ήταν τόσο επιβλητικός μα και τόσο συγκινημένος όπως άλλωστε και όλο το εκκλησίασμα. Η πιο συγκλονιστική στιγμή ήταν μόλις άρχισε να ψέλνεται το Πολυχρόνιο.
Οι Βασιλείς όρθιοι σε στάση Προσοχής, σοβαροί και ολοφάνερα συγκινημένοι. Ο Αθηναγόρας βγήκε στην Ωραία Πύλη και γονάτισε. Τον ακολουθήσαμε όλοι και πρώτος ο Πατριάρχης άρχισε να ψέλνει το «Πολυχρόνιον ποιήσαι Κύριος ο Θεός. Τον ευσεβέστατον Βασιλέα Ημών, Παύλο. Συν τη ευσεβεστάτη Βασιλίσση ημών Φρειδερίκη… Κύριε φύλαττε Αυτούς, εις πολλά έτη, εις πολλά έτη…» Την ίδια στιγμή του Πολυχρονίου, πάνω από τα κεφάλια των βασιλέων ξεδιπλώθηκε μια σημαία με τον Δικέφαλο πάνω σε χρυσό φόντο! Δεν υπήρξαν μάτια που να μην δακρύσουν, δεν υπήρξαν κεφάλια που να μην τραντάχτηκαν από λυγμούς συγκίνησης και δέους, και πρώτο του Πατριάρχη…
Ας ακούσουμε, εδώ, το Πολυχρόνιο του βασιλέως Παύλου, από τον μακαριστό Άρχοντα Πρωτοψάλτη Θρασύβουλο Στανίτσα, ο οποίος κατά την επίσκεψη των βασιλέων ήταν Λαμπαδάριος της Μεγάλης Εκκλησίας. Το μέλος, σε ήχο πλ.δ’, αποδίδεται στον Κωνσταντίνο Πρίγγο.
Τώρα θα ακούσουμε ένα άλλο ηχητικό ντοκουμένο από την επίσκεψη του Βασιλέως Παύλου στον Λίβανο, τον Απρίλιο του 1959. Στο πλαίσιο της επισκέψεως, στις 27 Απριλίου, ο Βασιλιάς Παύλος, η Βασίλισσα Φρειδερίκη, ο πρόεδρος του Λιβάνου Καμίλ Σαμούν και η σύζυγός του, ο Διάδοχος Κωνσταντίνος και η Πριγκίπισσα Σοφία παρίστανται στην δοξολογία που τελέστηκε στον ελληνορθόδοξο καθεδρικό ναό του Αγίου Γεωργίου, χοροστατούντος του τότε Πατριάρχη Αντιοχείας Αλεξάνδρου.
Από την επίσκεψη των Ελλήνων Βασιλέων στον Λίβανο
Στο τέλος της Δοξολογίας αραβόφωνοι ορθόδοξοι υπό τον πρωτοψάλτη Αντρέα Μουάϊκελ έψαλαν τον Πολυχρονισμό του Έλληνα Βασιλιά στα ελληνικά. Την σχετική ανάρτηση στο διαδίκτυο έκανε ο Λιβανέζος ιερέας Romanos Joubran.
Χούντα
Η Βασιλική Οικογένεια στην Ρωμη μετά το αποτυχόν αντικίνημα του Βασιλέως
Μετά την επικράτηση της χούντας στην Ελλάδα, ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος πήγε στην Ιταλία.
Διαβάζουμε στον τύπο της εποχής για την …τύχη του πολυχρονίου:
Ο υπουργός Εσωτερικών κ. Στ. Παττακός ερωτηθείς υπό των δημοσιογράφων, εάν μετά την αναχώρησιν του Βασιλέως, θα εξακολουθήση να ψάλληται εις Ναούς το πολυχρόνιον και εάν αι εικόνες των Βασιλέων θα είναι ανηρτημέναι εις τα δημόσια γραφεία εδήλωσε τα εξής: «Οπως βλέπετε, εις το γραφείον παραμένουν ανηρτημέναι αι εικόνες των Βασιλέων. Το καθεστώς της χώρας δεν μετεβλήθη. Παραμένει η βασιλευομένη δημοκρατία. …ουδεμία μεταβολή πρόκειται να γίνη επί του θέματος του πολυχρονίου και των φωτογραφιών των Βασιλέων».
Επίσημο πορτραίτο του ΑΜ Βασιλέως Κωνσταντίνου Β!
Την 1η Ιουνίου του 1973, ο πραξικοπηματίας Γεώργιος Παπαδόπουλος κήρυξε επίσημα έκπτωτο το Βασιλέα Κωνσταντίνο και εγκαθίδρυσε αβασίλευτο καθεστώς.
Βγήκε τότε μια διαταγή που απαγόρευε να ψάλλουν στις εκκλησίες το «Πολυχρόνιο» των βασιλέων. Ακούστε τι συνέβη στην Ρόδο.
Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ορκίζεται ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας μετά το δημοψήφισμα της 29ης Ιουλίου 1973
Ήταν Κυριακή και στον Ευαγγελισμό χοροστατούσε ο αείμνηστος μητροπολίτης Ρόδου Σπυρίδων, όταν δε ήρθε η ώρα οι ψάλτες να πουν το «Πολυχρόνιο» ο πρωτοψάλτης Μιχάλης Σαρρής έγνεψε στο δεσπότη τι να κάνει.
Ο Σπυρίδων με ένα νεύμα του κεφαλιού του έδωσε τη συγκατάβαση του να ψάλλουν το «Πολυχρόνιο», πράγμα που έγινε!.. Κανένας στρατιωτικός δεν τόλμησε να αντιδράσει ούτε στο δεσπότη, ούτε στους ψαλτάδες. Έκτοτε-τουλάχιστον όπου χοροστατούσε ο Σπυρίδων-οι ψαλτάδες έψαλλαν το «Πολυχρόνιο».
Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Ρόδου Σπυρίδων
Ας ακούσουμε εδώ το Πολυχρόνιο του βασιλέως Κωνσταντίνου από μια σπάνια και σημαντική ηχογράφηση.
Ερμηνεύει η ανδρική πολυφωνική χορωδία του Αγίου Ιωάννη Γαργαρέττα Αθηνών (επί της οδού Βεϊκου) με μαέστρο τον Λευτέρη Σπίνουλα, σολίστ τενόρο και μουσικό σκηνοθέτη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, ο οποίος και τραγουδά στο ηχητικό απόσπασμα ως πρώτος τενόρος. Η σύνθεση του Πολυχρονίου είναι δική του.
Ο μαέστρος Λευτέρης Σπίνουλας
Στην εν λόγω χορωδία τραγουδούσαν, κυρίως, γνωστοί καλλιτέχνες της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Μερικά ονόματα των συμμετεχόντων: Λευτέρης Σπίνουλας, Δημήτρης Καβράκος, Πέτρος Τζαφέρης, Γιάννης Ρούσης, Γιώργος Σκουτέλης, Κωνσταντίνος Μπαλάνος, και άλλοι.
Μεταπολίτευση
Φτάνοντας στην μεταπολίτευση, επιτρέψτε μου να κλείσω αυτό το …οδοιπορικό, με ένα περιστατικό που αποδεικνύει την δύναμη – ας το πούμε έτσι – του πολυχρονίου:
Στην εφημερίδα «Καθημερινή» της 20ής Οκτωβρίου 2016, δημοσιεύτηκε μια επιστολή του συγγραφέα και δημοσιογράφου Νικολάου Ι. Μέρτζου, στενού συνεργάτη του Κωνσταντίνου Γ. Καραμανλή, όπου σημειώνεται μεταξύ άλλων και το εξής:
Καραμανλής _Ζίβκωφ
Η κομμουνιστική Βουλγαρία ήταν ο πιστότερος σύμμαχος της Σοβιετικής Ενώσεως. Ωστόσο, διεπίστωσε ότι δίχως το όπιο του λαού ήταν αδύνατον να σταθεροποιηθεί. Ο πρόεδρός της Τoντόρ Ζίβκοφ, γενικός γραμματέας του ΚΚΒ, επανίδρυσε το Πατριαρχείο Βουλγαρίας. Κάθε Κυριακή σε όλες τις κατάμεστες εκκλησίες οι ψάλτες και οι ιερείς έψαλλαν κατανυκτικά το Πολυχρόνιο του άθεου προέδρου!
Ημουν στη συνάντηση Ζίβκοφ-Καραμανλή στην Κέρκυρα και τους άκουσα:
−Καλά, ρε Θόδωρε! Αφήνεις και σε κοροϊδεύουν οι παπάδες; Πολυχρόνιο και κομμουνισμός γίνεται; Ολούρμου;(είναι εντάξει, γίνεται;)
−Ολούρμου γιατί έτσι στεκόμαστε. Οταν διέταξε να μου ψάλουν το Πολυχρόνιο, κάλεσα τον Πατριάρχη και τον ευχαρίστησα. Είναι χωριανός μου για να έχω ήσυχο το κεφάλι μου. Του λέω: «Ευχαριστώ πολύ. Είναι μεγάλη μου τιμή. Αλλά τι λες στους πιστούς σου; Παρακαλείτε τον Θεό να κρατήσει πολυχρόνιον έναν άθεο κομμουνιστή;».
Μου λέει ο κερατάς: «Τους λέω πως κανένας δεν υπηρετεί την Εκκλησία όσο εσύ. Μονάχα εσύ ανάγκασες όλον τον λαό να νηστεύει νύχτα-μέρα».
Ακούστηκαν τότε γεροί οι καγχασμοί των δύο.
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας.
