ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ

Δεν βρέθηκαν άρθρα

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ακολουθήστε μας:
10 February, 2025
ΚεντρικήΙΣΤΟΡΙΑ - ΙΔΕΕΣ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣΛoγική, παράδοση και πολιτική στο έργο του εγγλέζου φιλοσόφου Μάικλ Όουκσοτ

Λoγική, παράδοση και πολιτική στο έργο του εγγλέζου φιλοσόφου Μάικλ Όουκσοτ

Επιθυμώντας να  προβάλουμε μεγάλους σύγχρονους στοχαστές που παραμένουν άγνωστοι στην Ελλάδα, συνεχίζουμε την σειρά σχετικών άρθρων (Ράσελ Κέρκ, Άιρβινγκ Μπάμπιτ, Κρίστοφερ Ντώσον) με ένα κείμενο για τον πολιτικό θεωρητικό Μάικλ Όουκσοτ (1901-1990) , τον οποίο η Daily Telegraph αποκάλεσε τον “μεγαλύτερο πολιτικό φιλόσοφο της Αγγλο-σαξωνικής παράδοσης από την εποχή του Μίλλ η ακόμα του Έντμουντ Μπερκ” (Άβαλον των Τεχνών).  

Κείμενο τῆς Μαρίας Κορνάρου*

Ὑπάρχουν πολλὲς ὁμάδες καὶ πολλοὶ στοχαστὲς ποὺ ἐπικρίνουν τὸν σύγχρονο κόσμο. Καὶ δὲν ἔχουν ἄδικο. 

Κάποιοι ἀπεχθάνονται τὶς ἀξίες του, καὶ θέλουν νὰ τὶς ἀντικαταστήσουν μὲ δικές τους ἀξίες. Ἄλλοι ἀπεχθάνονται τὴν ὀργάνωσή του, καὶ θέλουν νὰ τὴν ἀντικαταστήσουν μὲ μία καλύτερη ὀργάνωση. Μερικοὶ ἀπλῶς νιώθουν ἀποκλεισμένοι ἀπὸ τὶς χαρές του, καὶ γιὰ αὐτὸ ἐπιθυμοῦν νὰ τὸν κυριεύσουν καὶ νὰ τὸν ἀναγκάσουν νὰ ἐξυπηρετήσει τὶς ἀνάγκες τους. 

Ὅλοι αὐτοὶ κηρύττουν ὅτι διαφέρουν ἀπὸ τὸ σήμερα, ὅμως στὴν πραγματικότητα δὲ διαφέρουν ὅσο θὰ νόμιζαν. Μπορεῖ τὰ συμπεράσματα, ἢ ἀκόμη καὶ τὰ ἐπιχειρήματά τους, νὰ εἶναι διαφορετικά, ὅμως οἱ δομές της σκέψης τους δὲν εἶναι. Ἐπιθυμοῦν νὰ οἰκοδομήσουν ξανὰ τὸ σύγχρονο κόσμο «στὴ θέση του» σύγχρονου κόσμου, καὶ αὐτὸ θὰ ἔκαναν ἐὰν τοὺς τὸ ἐπιτρέπαμε, γιατὶ δὲ γνωρίζουν τίποτε ἄλλο.

Ὁ Μάηκλ Ὄουκσοτ [Michael Oakeshott] δὲν μοιάζει μὲ αὐτοὺς τοὺς στοχαστές. Δὲν ἐνδιαφέρεται νὰ μᾶς πλασάρει μιὰ ἰδέα ποὺ σήμερα ἔχει πέσει στὴ λήθη, δὲν νοιάζεται νὰ φέρει στὸ ἐπίκεντρο τὸ παρελθὸν ποὺ ἔχει πέσει σὲ ἀφάνεια, οὔτε θεωρεῖ ὅτι ὁ κόσμος σήμερα τοῦ χρωστᾶ καὶ τὸν ἀδικεῖ. Ὁ Ὄουκσοτ μὲ τὴν πολιτικὴ φιλοσοφία του εἰσάγει μία ἀντιπρόταση βίου. Γι’αὐτὸ καὶ εἶναι ἀληθινὰ «ἀντιδραστικός»: ἀπαξιεῖ τὴ σύγχρονη ζωὴ τόσο, ποὺ δὲν μπαίνει στὸν κόπο νὰ μιλήσει στὴ γλώσσα της. Κι ὅμως, μᾶς εἶναι κατανοητός.

Γιὰ νὰ φτάσουμε στὴν πολιτικὴ θεώρηση ποὺ προτείνει ὁ Ὄουκσοτ, χρειάζεται νὰ πάρουμε μία ἰδέα ἀπὸ τὸ σύστημα σκέψης στὸ ὁποῖο ἐντάσσεται. Τὰ δεινὰ τῶν ἀνθρώπων καὶ οἱ ἐκρηκτικὲς ἐξελίξεις στὶς ὁποῖες ὁδηγοῦν ἔχουν τὶς ρίζες τους σὲ ἕνα φιλοσοφικὸ ρεύμα ποὺ ἐπὶ αἰῶνες ἐπικρατεῖ στὴ Δύση: τὴ νοησιαρχία. Νοησιαρχία σημαίνει ἡγεμονία τοῦ νοός, “cogito ergo sum” κατὰ τὸν θεμελιωτή της Καρτέσιο. Ἐκεῖνος μαζὶ μὲ τὸν ἔτερο θεμελιωτή της, Φράνσις Μπέηκον, ἔθεσαν τὸ αἴτημα γιὰ περισσότερη λογικὴ σὲ μία ἐποχὴ ποὺ ἡ ἔλλειψή της ἴσως φαίνεται προφανὴς σὲ κάποιους. 

Ὅμως νοησιαρχία δὲ σημαίνει ἀπλῶς περισσότερη λογική, ἀλλὰ κυριαρχία τῆς λογικῆς ἐπὶ τῶν ἐχθρών της, κατεδάφιση τῶν ὁμοιωμάτων ποὺ ἀποδίδουν φόρο τιμῆς σὲ τρόπο σκέψης διάφορο ἀπὸ τὸν ὀρθολογισμό. Ὅπως οἱ μεταστραφέντες στὸν Χριστιανισμὸ διέλυαν τοὺς εἰδωλολατρικοὺς ναοὺς ποὺ ἀπέδιδαν φόρο τιμῆς σὲ ὀντότητες πλαστὲς καὶ καταδυναστεύουσες τὸ άνθρώπινο γένος, οἱ ὀρθολογιστὲς τοῦ κατι αἰώνα θέλησαν νὰ διαλύσουν τὸν παραδοσιακὸ τρόπο ζωῆς καὶ σκέψης, ὁ ὁποῖος τολμοῦσε νὰ βασίζει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη στὸ βίωμα, τὸ μιμητισμό, καὶ τὴν ὑπακοὴ σὲ μεγαλύτερους, κάποτε καὶ σὲ νεκρούς. 

Μία τέτοια ἀνθρώπινη ὕπαρξη ὄχι μόνο δὲν ἦταν λογική, ἀλλὰ ἦταν ἀντίθετη τῆς λογικῆς, καθὼς ἀφενὸς δὲν προσέγγιζε τὴ ζωὴ πρώτα μὲ τὴ σκέψη ἀλλὰ μὲ τὴν πράξη, καὶ, τὸ χειρότερο, προσέγγιζε τὴ ζωὴ μὲ μιὰ σκέψη φορτωμένη ἀπὸ τὰ βαρίδια τῆς ἐμπειρίας. Τὰ βαρίδια αὐτὰ δὲν ἄφηναν τὸν νοῦ νὰ πετάξει πρὸς τὴν οὐσία τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ τὸν φυλάκιζαν στὴν περιπτωσιολογία. Ὁ κόσμος τῆς πρακτικῆς εἶναι ὁ κόσμος ὅπου κάνουμε κάτι χωρὶς νὰ μποροῦμε ποτὲ νὰ ἐξηγήσουμε ἐπαρκῶς γιατί, καὶ τὸ κυριότερο, πῶς τὸ κάνουμε. Τὸ βασίλειο τῆς πρακτικῆς εἶναι ἡ παράδοση, ποὺ μέσα τῆς χωρεῖ ὅλες τὶς πρακτικὲς σὲ ἕνα ἐτερόκλητο καὶ συναρμοσμένο σύνολο τὸ ὁποῖο λειτουργεῖ σὰν χωνευτήρι τοῦ χρόνου. 

Ἡ νοησιαρχία θέλησε νὰ διαρρήξει τὸν οἶκο τῆς παράδοσης, νὰ λύσει ὅσους κρατοῦσε ὅμηρους στὴν σαγήνη της καὶ νὰ ἐγκαταστήσει δικό της κράτος. Δὲ συναντᾶ ἀντίσταση, καὶ πρωτίστως δὲ συναντᾶ ἀντίσταση στὸ χῶρο τῆς πολιτικῆς. Μετὰ τὴν κατάκτηση τῆς πολιτικῆς, ὅλοι οἱ μοχλοὶ εἶναι στὰ χέρια τοῦ ὀρθολογισμοῦ. Ἔκτοτε, τὰ πράγματα παίρνουν τὸν κατήφορο, ὅπως ἐξηγεῖ ὁ Ὄουκσοτ.

Κατακτώντας τὴ θέση τῆς παραδόσεως, ὁ ὀρθολογισμὸς διαπότισε τὴν κοινωνία μὲ τὸ πνεύμα του, καὶ μετάγγισε ὅλες τὶς ἀντιφάσεις καὶ ἐλλείψεις του στὶς ζωὲς τῶν ἀνθρώπων. Πρόκειται γιὰ μία ἀλλαγὴ πρὸς τὸ χειρότερο, διότι εἶναι μία ἀλλαγὴ ποὺ ἐπιδιώκει νὰ ἐγκαθιδρύσει κάτι ἀσύμβατο μὲ τὴν πραγματικότητα. Εἰδικότερα, εἶναι μία ὀπτικὴ ποὺ περιορίζεται θεληματικὰ σὲ μία μόνο ὄψη τῆς ἀνθρώπινης γνώσεως, τὴν θεωρητική, καὶ παραμερίζει ὡς παρακατιανὴ καὶ κατώτερη τὴ γνώση διὰ τῆς πείρας. Ἐτσι, εἶναι μία κοσμοθεωρία κουτσή, ἡ ὁποία ὡς δεκανίκι γιὰ τὸν ἐκούσιο ἀκρωτηριασμὸ τῆς προσλαμβάνει τὴν ἀπολυτότητα ὥστε νὰ σταθεῖ ὅρθια. Ἡ λογικὴ εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ ἄκαμπτη, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν παράδοση, ἡ ὁποία εἶναι ἐξ ὁρισμοῦ εὔπλαστη. Αὐτὴ εἶναι μία παρανόηση τὴν ὁποία ὁ Ὄουκσοτ ἐπισημαίνει καὶ ἀποπειρᾶται νὰ ἀναδείξει τὸ σφαλερὸ τῆς ὑπόβαθρο. 

Ὁ χῶρος τῆς λογικῆς εἶναι ὁ χῶρος τῶν σταθερῶν καὶ ἐφ’ἄπαξ ἀπαντήσεων, ὅπου ὁ νοῦς ἔχει τὸ ἐλεύθερο νὰ ἀναλύσει τὸ πρόβλημα καὶ νὰ τὸ λύσει διὰ παντός. Δὲν ὑπάρχει παρὰ μία σωστὴ καὶ μία λάθος ἀπάντηση, καὶ πῶς θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ βελτιώσει ἢ νὰ ἀνακαινίσει μία σωστὴ ἀπάντηση; Ὅταν τὴν ἀνακαλύψουμε, ἡ ἀναζήτηση σταματᾶ. Δὲν συμβαίνει τὸ ἴδιο μὲ τὴν παράδοση. 

Ἡ παράδοση δὲν ἔχει κάποιο πρόβλημα τὸ ὁποῖο ἀναζητᾶ νὰ λύσει, δὲν ἔχει βρεῖ μία σωστὴ ἀπάντηση, δὲν ὑπόκειται κὰν σὲ ὁρισμένους καὶ αὐστηροὺς κανόνες. Τὸ χαρακτηριστικὸ τῆς παράδοσης εἶναι ὅτι οἱ ἀλλαγές της εἶναι ἀσυναίσθητες μὰ ἀκατάπαυστες, ὁλοένα μεταμορφώνεται, ἀπὸ γενιὰ σὲ γενιὰ παραλαμβάνεται καὶ παραδίδεται ἀνακαινισμένη καὶ ὅμως κοινή. Ἡ ἀλλαγὴ στὴν παράδοση δὲν εἶναι ἐπιτηδευμένη, ἀλλὰ ἀκολουθεῖ τὴ ροὴ τῆς ζωῆς, τὴν γεννοῦν τὰ ἴδια τὰ πράγματα. Ἀντιθέτως, ἡ ἀλλαγὴ στὴν ὀρθολογιστικὴ προσέγγιση εἶναι πάντοτε προγραμματισμένη καὶ πάντοτε ἐπιβάλλεται ἐπὶ τῶν πραγμάτων. Εἶναι μία διακήρυξη ὅτι ὡς τώρα ἡ ἀπάντησή μας ἦταν λάθος, καὶ ἦρθε ἡ ὥρα νὰ τὴ διορθώσουμε. 

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

 

Η Μαρία Κορνάρου είναι φοιτήτρια της Νομικής και αρθρογραφεί τακτικά στην “Εστία” 

Μοιραστείτε