Eισαγωγή -επιλογή του Σπύρου Δημητρίου, δημοσιογράφου
Επέτειος θανάτου σήμερα του μεγάλου Αλεξανδρινού με την οικουμενική και πανανθρώπινη διάσταση της ποίησής του. Μια οικουμενική διάσταση που όμως έχει έμφαση την ελληνικότητα και όχι τον πολυπολιτισμό όπως κάποιοι εντέχνως τα τελευταία χρόνια προσπαθούν να του δώσουν απόχρωση.
Σ’ ένα κείμενο με τίτλο: «Το ποιητικό μήνυμα του Κωνσταντίνου Καβάφη στην εποχή μας», που δημοσιεύθηκε το 1983 στον αφιερωματικό τόμο που εξέδωσε το περιοδικό «ΕΥΘΥΝΗ», στη σειρά «ΤΕΤΡΑΔΙΑ», για τα πενήντα χρόνια από τον θάνατο του ποιητή, ο εκ Κύπρου ορμώμενος συνεργάτης του περιοδικού, φιλόλογος-λογοτέχνης, αγωνιστής της ΕΟΚΑ και τ. πρόεδρος του παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου Μιχαλάκης Ι. Μαραθεύτης γράφει σχεδόν προφητικά για το πώς θα εξελιχθούν οι κοινωνίες στα επόμενα χρόνια, πράγμα που βλέπουμε σήμερα πολύ έντονα με τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, και το πώς λειτουργεί, μέσα σ’ όλη αυτή την αλλαγή, το μήνυμα της ποίησης του Καβάφη μεταφέροντας την οικουμενικότητα του ελληνισμού.
του Μιχάλη Ι. Μαραθευτή, φιλόλογου-λογοτέχνη
«Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι από τους λίγους νεοέλληνες ποιητές που έσπασαν το εθνικό φράγμα και έτυχαν διεθνούς αναγνώρισης. Το ποιητικό του έργο έχει μεταφραστεί σε ξένες γλώσσες και πολλά ξένα πανεπιστήμια το έχουν περιλάβει στα προγράμματα σπουδών που προσφέρουν. Στην ελληνική εκπαίδευση ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι από τους πιο εκλεκτούς και αγαπητούς ποιητές που διδάσκονται. Γι’ αυτό έχει σήμερα τόση αναγνώριση ο Καβάφης; Ποιο είναι το ποιητικό μήνυμα που δίνει στην κοινωνία της μεταβιομηχανικής εποχής μας;
Όπως όλα τα μέλη ενός ακροατηρίου δεν κατανοούν τον ομιλητή με τον ίδιο τρόπο, αλλά ο καθένας κατανοεί καλύτερα εκείνα τα στοιχεία της ομιλίας που συγγενεύουν με τις δικές του προσωπικές απόψεις, που ανταποκρίνονται στις δικές του βαθύτερες επιθυμίες και ικανοποιούν τους δικούς του κρυφούς πόθους, έτσι και οι διάφορες κοινωνίες, που ζουν κάτω από διαφορετικές συνθήκες και σε διαφορετικό χρόνο. Παίρνουν από τα ποιητικά μηνύματα των παλαιότερων εποχών ότι είναι σύμφωνο με τα δικά τους γράμματα.
Εάν σήμερα ο Κωνσταντίνος Καβάφης έχει τόσο μεγάλη αναγνώριση, τούτο οφείλεται στο γεγονός πως το ποιητικό του μήνυμα ανταποκρίνεται προς τις αναζητήσεις της σύγχρονης κοινωνίας. Ένα βασικό γνώρισμα της μεταβιομηχανικής κοινωνίας μας είναι η οικουμενικότητα. Γι’ αυτό και βρίσκει σήμερα μεγαλύτερη απήχηση εκείνη η ποίηση που ασχολείται με πανανθρώπινα στοιχεία. Και τέτοια ακριβώς είναι η ποίηση του Καβάφη. Ποίηση πανανθρώπινη και οικουμενική.
Η αγγλική έκδοση των Απάντων του Καφάβη σε εισαγωγή του διάσημου ποιητή Ώντεν
Το πνεύμα του οικουμενισμού δεν εκφράζεται στην ποίηση με τον ίδιο τρόπο. Έχουμε τον απόλυτο και τον περιορισμένο οικουμενισμό, έχουμε τον πολιτικοποιημένο και τον μη πολιτικοποιημένο οικουμενισμό. Ο οικουμενισμός που είναι πιο πολύ αποδεκτός από τη σύγχρονη κοινωνία, η οποία προχωρεί από την εθνοκεντρική περίοδο της ιστορίας προς την περίοδο των εθνικών συνασπισμών, δεν είναι ο απόλυτος αλλά ο περιορισμένος. Τα εθνικά κράτη με πολύ δισταγμό παραχωρούν τα εθνικά τους δικαιώματα στους υπερεθνικούς συνασπισμούς. Οι εθνικές παραδόσεις και οι εθνικές ιστορίες εξακολουθούν ακόμη να έχουν μεγάλη σημασία στην αγωγή του ανθρώπου και την οργάνωση των Κρατών.
Η έμφαση, από την άλλη, που δίνεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και στις ατομικές ελευθερίες, τουλάχιστο από τις κοινωνίες στο Δυτικό Κόσμο, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην επικράτηση του πολιτικοποιημένου οικουμενισμού. Στην πολιτικοποιημένη ποίηση κυριαρχεί η ηθική της αγέλης. Ο ποιητής γίνεται φερέφωνο της πολιτικής. Χάνει τη δική του προσωπικότητα και ανεξαρτησία. Το μήνυμά του δεν προέρχεται από τη δική του βαθύτερη εσωτερική ζωή, αλλά από ένα ξένο εγκέφαλο που ενεργεί με το δικό του ταλέντο.
Ο οικουμενισμός στην ποίηση του Καβάφη δεν είναι απόλυτος, ούτε πολιτικοποιημένος. Γι’ αυτό και η καβαφική ποίηση ανταποκρίνεται στις βαθύτερες προσδοκίες της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας.
Το πανανθρώπινο στοιχείο στην καβαφική ποίηση αναδύεται μέσα από τα προσωπικά βιώματα του ποιητή, όπως αυτά διαμορφώθηκαν από τις ξεχωριστές συνθήκες της ζωής του και από τη μελέτη της ιστορίας του ελληνισμού. Ο οικουμενισμός του Καβάφη είναι ένας οικουμενισμός που πηγάζει αυθόρμητα από μια ύπαρξη που κινείται προς την ολοκλήρωσή της. Είναι ο οικουμενισμός του ελεύθερου προσώπου που, μέσα στους αναβαθμούς της ανέλιξής του, συνιστά την οικουμένη και διαπιστώνει την κοινή μοίρα των ανθρώπων.
Ο Καβάφης δε μετεωρίζεται στο χώρο της αφηρημένης σκέψης. Ξεκινά από ένα συγκεκριμένο προσωπικό ή εθνικό γεγονός για να μας δώσει, μέσα από το γεγονός αυτό, ένα πανανθρώπινο μήνυμα. Οι αξίες που προβάλλει είναι οι αξίες του ανθρώπου. Οι αξίες όμως αυτές είναι ντυμένες με μανδύα ελληνικό. Γι’ αυτό κι ο Καβάφης εκφράζει, με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο, την οικουμενικότητα του ελληνισμού.
Ο Καβάφης έχει το δικό του τρόπο για τη μεταποίηση μιας προσωπικής εμπειρίας ή ενός ιστορικού συμβάντος σε γεγονός πανανθρώπινο. Ο τρόπος αυτός είναι η συνεχής απλοποίηση και αφαίρεση των εξωτερικών και λιγότερο σημαντικών στοιχείων, που τον βοηθά να διεισδύει στην ουσία των πραγμάτων. Γι’ αυτό και η έμφαση δίνεται πάντα στην ποιότητα κι ουδέποτε στην ποσότητα.
…Απαντώντας στο βασικό μας ερώτημα, ποιο είναι το ποιητικό μήνυμα του Κωνσταντίνου Καβάφη στη μεταβιομηχανική εποχή μας, θα μπορούσαμε, συνοπτικά, να απαντήσουμε, πως το μήνυμα τούτο είναι η διατήρηση της πνευματικής ανεξαρτησίας κι η αναζήτηση του πανανθρώπινου στοιχείου μέσα από τον κόσμο των προσωπικών εμπειριών και των εθνικών βιωμάτων. Είναι η διάσωση του ελεύθερου προσώπου μέσα σε μια κοινωνία που μαζικοποιείται κι η επιβίωση των εθνικών παραδόσεων μέσα στον κόσμο των υπερεθνικών συνασπισμών».
Από τα “Τετράδια της “Ευθύνης” : Μέρες του Ποιητή Κ.Π. Καβάφη : Πενήντα Χρόνια από τον θάνατο του. Γ! Εκδόσεις περιοδικού «ΕΥΘΥΝΗ» ΑΘΗΝΑ 2006
