Υπήρξε το βιβλίο που πρόβλεψε την Τρομοκρατία πριν συμβεί και θεωρείται ο θεμελιώδης λίθος της σύγχρονης Συντηρητικής Σκέψης.
του Γιώργου Πισσαλίδη
Σαν σήμερα στις 1 Νοεμβρίου 1790, κυκλοφόρησε το κλασσικό βιβλίο “Στοχασμοί για την Επανάσταση στην Γαλλία” (Reflections on the Revolution in France. Ένα βιβλίο με οργανωμένη σκέψη που ασκούσε κριτική ενάντια στην Γαλλική Επανάσταση.
Ποιός όμως ήταν ο Έντμουντ Μπέρκ;
Ο Εντμουντ Μπέρκ υπήρξε βουλευτής του Κόμματος των Ουίγων, βασικών αντιπάλων των Τόρυς. Με άλλα λογια σήμερα θα θεωρείτο “προοδευτικός”. Υπήρξε οπαδός της Συνταγματικής Μοναρχίας και αρνιόταν μια επιστροφή στα προνόμια που είχε ο βασιλιάς πριν την Ένδοξη Επανάσταση του 1688.
Αντίθετα με την κοινή γνώμη και την πλειοψηφία των Άγγλων βουλευτών, ο Μπέρκ υπήρξε υποστηριχτής της Αμερικανικής Επανάστασης, αλλά και την ανεξαρτησία της Ιρλανδίας. Αντίθετα, στους “Στοχασμούς” υπήρξε πολέμιος της αστικής επανάστασης της Γαλλίας, σε σημείο που η φράξια του να ονομασθούν “Παλαιοί Ουίγοι” σε αντίθεση με τους “Νέους Ουίγους” του Τζέημς Φοξ που ήταν υπέρ της Γαλλικής Επαναστάσεως.
Σε αυτό το ακρογωνιαίο πολιτικό βιβλίο, ο Μπέρκ προβλέπει το αιματοκύλισμα της Τρομοκρατίας του Ροβεσπιέρου χρόνια πριν ανέβει στην εξουσία. Ενώ ο ίδιος πιστεύει στα πολιτικά δικαιώματα του πολίτη και την λαϊκή κυριαρχία, θεωρεί ότι η Δημοκρατία είναι απειλή για την κοινωνική σταθερότητα, εκτός αν ο λαός κατευθύνεται από μια υπεύθυνη ηγεσία που θα προέρχεται από την κληρονομική αριστοκρατία.
Απέρριπτε τα νεφελώδη δικαιώματα της πλειοψηφίας και του ατόμου, αλλά και τον ρασιοναλισμό και ιδεαλισμό της Γαλλικής Επανάστασης. Για αυτόν δεν έχει σημασία η ελευθερία από μόνη της, αλλά μια ελευθερία με αυτοπειθαρχία ενώ το μοναδικό νόημα της ύπαρξης υπάρχει στην παράδοση, το φολκλόρ και τις εθνικές αξίες και παραδόσεις.
Κατήγγειλε την υποτίμηση των πατροπαράδοτων και κληρονομημένων αξιών και την απερίσκεπτη καταστροφή ενός υλικού και πνευματικού πλούτου, που με κόπο έχει αποθησαυριστεί. Όπως έγραφε και ο ίδιος: “Η εποχή του Ιπποτικού ιδεώδους έχει φύγει. Εκείνη των σοφιστών, των οικονομιστών και των ανθρώπων του υπολογισμού έχει πετύχει και η δόξα της Ευρώπης έχει πεθάνει για πάντα”
Σε όλα αυτά αντιπαράθετε τις αρετές του Αγγλικού Συντάγματος, δηλαδή την “Μάγκνα Κάρτα” και την κληρονομημένη συνταγματική μοναρχία.
Με άλλα λόγια, Συντηρητισμός μπορεί να υπήρχε από τα αρχαία χρόνια (ο Αριστοτέλης και ο Κομφούκιος είναι κλασσικά παραδείγματα), αλλά με τον Μπέρκ παίρνει το νόημα ότι πρέπει να συντηρεί κάποιος ότι καλύτερο υπάρχει από το παρελθόν ενώ η σύγχρονη απαρχή του είναι η αντίθεση στην Γαλλική Επανάσταση ως αντιπαραδοσιακή.
O Έντμουντ Μπέρκ αντιτάχθηκε στην Γαλλική Επανάσταση σε όλη του την ζωή και ζητούσε την κήρυξη πολέμου εναντίον της. Σε αυτό υπερέβαλε εαυτόν έναντι των υπολοίπων ηγετων του κόμματος και προκάλεσε ιδιαίτερα την αντίθεση του Φοξ, η μακροχρόνια φιλία με τον οποίο, τερματίστηκε σε μια θυελλώδη αντιπαράθεση στο Κοινοβούλιο το 1791. Τελικά, η πλειοψηφία του κόμματος, μαζί με τον Μπέρκ, υποστήριξε την κυβερνηση του Γουίλλιαμ Πίτ.
Πιστεύουμε ότι το “Στοχασμοί για την Επανάσταση στην Γαλλία” θα έπρεπε να το διαβάσουν όλοι, όποιος δηλαδή ενδιαφέρεται έστω και στοιχειωδώς για την ιστορία της πολιτικής σκέψης. Kανένας από όσους παίρνουν στα σοβαρά τα προβλήματα της κοινωνίας (που συμπεριλαμβάνουν ακόμα μια ακόμη αποδόμηση των παραδοσιακών αξιών) δεν τολμά να παραμείνει αδιάφορος μπροστά στην σκέψη “του πρώτου συντηρητικού της προβληματικής εποχής μας”.
Όπως θα έλεγε και ο Ράσελ Κέρκ, ο φιλόσοφος που χάρις στο κλασσικό του έργο “Ο Συντηρητικός Νους” (The Conservative Mind) υπήρξε υπεύθυνος για το αναγεννημένο ενδιαφέρον για τον Έντμουντ Μπέρκ μεταπολεμικά: “Οι ιδέες του Μπέρκ ενδιαφέρουν σήμερα τους πάντες, συμπεριλαμβανομένων και ανθρώπων που πικραμένοι διαφωνούν με τα συμπεράσματα του. Εάν οι συντηρητικοί θα έπρεπε να ξέρουν τι υπερασπίζονται, ο Μπέρκ είναι η λύδια λίθος της σκέψης τους. Και αν οι ριζοσπάστες επιθυμούν να τεστάρουν το επίπεδο της αντιπολίτευσης τους, είναι στον Μπέρκ που θα έπρεπε να στραφούν.”
