Πριν από τρεις – τέσσερεις δεκαετίες κατά την περίοδο των θερινών μου διακοπών είχα παρατηρήσει πως ένα μεγάλο μέρος των αλλοδαπών τουριστών διάβαζε ένα συγκεκριμένο βιβλίο. Ήταν «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών», ένας ογκωδέστατος τόμος που τράβηξε την προσοχή μου εξ αιτίας μάλλον του μεγέθους του και του παραμυθένιου εξωφύλλου που σε οποιαδήποτε γλώσσα και έκδοση αφύπνιζε εικόνες από τις παιδικές φαντασιώσεις μας.
Γράφει ο Νίκος Κοντογούρης
Ο συγγραφέας J.R.R. Tolkien ήταν τότε παντελώς άγνωστος στην Ελλάδα. Στην συνέχεια οι αναφορές κάποιων rock καλλιτεχνών στον Tolkien και στην επίδραση που άσκησε ο κορυφαίος αυτός συγγραφέας στη δομή της μουσικής τους, με έκαναν να αναζητήσω τα έργα του. Έτσι στην πρώτη επίσκεψή μου κιόλας στην Μ. Βρετανία, φρόντισα να αποκτήσω κάποια από τα βιβλία του με πρώτο και καλύτερο, πιο άλλο από το “Lord of the Rings”. Από εκεί πληροφορήθηκα για την θεωρεία της Μέσης Γης (Middle Earth), για τον Gandalf, για τους Hobbits, για την Galadriel και για κάποια άλλα ονόματα με τα οποία ήμουν απόλυτα εξοικειωμένος, αφού απλούστατα τα είχα συναντήσει επανειλημμένα μέσα από την rock ονοματολογία.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80 αντιλήφθηκα για πρώτη φορά έργα του Tolkien να έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορήσει στην Ελληνική αγορά. Εκτός λοιπόν από την τριλογία «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών» που χωρίζεται στα επιμέρους «Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού», «Οι Δύο Πύργοι» και «Η Επιστροφή του Βασιλιά», είδα το “Hobbit” και αργότερα το “Silmarillion” όπου βασίζονται στην ίδια θεωρεία της Μέσης Γης και των κατοίκων της. Θυμάμαι ότι χαμογέλασα ειρωνικά όταν παρατήρησα στις πρώτες σελίδες του “Hobbit” να αναφέρεται η ένδειξη «Παγκόσμια Λογοτεχνία για Παιδιά». Θεώρησα απίθανο το γεγονός να μπορέσει ένα παιδί να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα αυτών των έργων που είναι γεμάτα συμβολισμούς. Εξάλλου είχα δυσκολευτεί αρκετά να αντιληφθώ το γενικό όραμα της Μέσης Γης που γινόταν μέσα μου όλο και πι ξεκάθαρο όσο περνούσαν τα χρόνια και οι γνώσεις μου γύρω από κάποια «ιδιαίτερα» θέματα πλουτιζόταν με νέα στοιχεία.
Είναι αφελέστατο να νομίζει κανείς ότι ο Tolkien έγραψε αυτά τα βιβλία για να ενισχύσει την παιδική φαντασία (που έτσι κι αλλιώς είναι άπειρες φορές πιο ισχυρή από την φαντασία ενός ενήλικα). Ο σκοπός του ήταν βαθύτερος και αυτή τη στιγμή είναι αδύνατον να αναφερθώ λεπτομερέστερα γιατί θα ξεφύγω του θέματος.
Γύρω στο 1967-1968 για πρώτη φορά ο rock κόσμος χρησιμοποιεί ονόματα παρμένα από τα έργα του Tolkien. Το “Middle Earth” ήταν ένα από τα πιο γνωστά στέκια του Βρετανικού Underground. Άνοιξε αμέσως μετά το θρυλικό U.F.O., στο Covent Garden. Στέγασε το ίδιο κοινό, αλλά η ατμόσφαιρα ήταν ακόμη πιο εντυπωσιακή. Τα φαντασμαγορικά light shows και η μουσικές επιλογές από τον John Peel, προσέλκυσαν την αφρόκρεμα του Βρετανικού Underground που συνωστιζόταν σε αυτό το ευρύχωρο υπόγειο της King Street. Το Μάρτιο του ’68 το club έκλεισε για πάντα (για την ακρίβεια μετακινήθηκε στο “Roadhouse”). Οι αρχές έκαναν συχνές εφόδους για να εμποδίσουν τη λειτουργία του. Σε μια από αυτές, κατά την διάρκεια ενός party, κάποιος είχε κουβαλήσει μαζί του τα δυο ανήλικα παιδιά του. Το γεγονός αυτό στάθηκε αρκετό για να κλείσει το club…
Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, περίπου την ίδια εποχή, εμφανίζονται οι Hobbits, μια ομάδα Νεοϋορκέζων μουσικών με επικεφαλής τον «αρουραίο» των studios Jimmy Curtiss (συνθέτης, τραγουδιστής, παραγωγός). Ονομάστηκαν έτσι από τον λαό της Μέσης Γης, τους Hobbits, που είναι νανόμορφα Ξωτικά (αν και η σωστότερη λέξη για αυτούς είναι Στοιχειακά). Η εξέλιξή τους είναι παράλληλη με αυτή των ανθρώπων. Δεν μπορούμε όμως να τους αντιληφθούμε γιατί ανήκουν σε άλλη διάσταση. Οι Hobbits ηχογράφησαν τρία albums (αν και το τρίτο μοιάζει περισσότερο σαν προσωπική δουλειά του Curtiss), όπου οι αναφορές στη Μέση Γη είναι φανερές (“Down to the Middle Earth”, “Men and Doors- The Hobbit Communicate” & «Back from Middle Earth”).
Ο σοφός μάγος Gandalf φαίνεται να είναι το δημοφιλέστερο όνομα στο χώρο του rock, αφού τέσσερα τουλάχιστον συγκροτήματα επέλεξαν το όνομά του για να αυτοχαρακτηριστούν. Οι Αμερικάνοι Gandalf άφησαν πίσω τους ένα εξαιρετικό ψυχεδελικό album το 1969, ενώ λίγο αργότερα, το 1972, ένας άλλος Νεοϋορκέζος που έφερε το περίεργο όνομα Gandalf the Grey ηχογράφησε ένα υπέροχο psychedelic-acid-folk δίσκο που είχε τίτλο “The Grey Wizard Am I”, όπου το στιχουργικό μέρος ήταν ως επί το πλείστον βασισμένο στο βιβλίο του Tolkien. Οι Αυστριακοί Gandalf σχηματίστηκαν στο τέλος της δεκαετίας του ’70 και θεωρούνται δημιούργημα ενός πολυτάλαντου μουσικού ονόματι Heinz Stobl. Αυτός τουλάχιστον φαίνεται να είναι ο Gandalf. Έχει ηχογραφήσει περισσότερα από είκοσι albums, όλα στο ίδιο ύφος. New Age, μελωδικό, κοσμικό rock. Τυγχάνει να γνωρίζω και τους Σουηδούς Gandalf οι οποίοι άφησαν ένα και μοναδικό album πίσω τους το 1977, επιχειρόντας να επαναλάβουν τις γνωστές symphonic-progressive φόρμες. Στην ίδια χώρα (Σουηδία) ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες θεωρείται ο Bo Hansson. Με το πρώτο του κιόλας album καθιερώθηκε σαν μια πολυτάλαντη μορφή. Ο δίσκος είχε γενικό τίτλο “Lord of the Rings” και φυσικά ήταν εξολοκλήρου βασισμένος στο βιβλίο. Απλές σχετικά μελωδίες, δεμένες αριστοτεχνικά μεταξύ τους, μας μετέφεραν αμέσως στο κλίμα του έργου. Η προσπάθεια θύμιζε τις οργανικές στιγμές των Pink Floyd στις απαρχές των 70’ς.
Αληθινά δεν γνωρίζω πόσοι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν από το θέμα της τριλογίας του Tolkien και χρησιμοποίησαν στοιχεία στους στίχους τους. Μάλλον είναι πολλοί, όπως πολλά είναι και τα συγκροτήματα που πήραν τα ονόματά τους από ήρωες ή τοποθεσίες του βιβλίου. Peregrine Took ήταν π.χ. το όνομα ενός από τα Hobbits που συνόδευαν τον πρωταγωνιστή της ιστορίας, Frodo. Το 1968 ο μακαρίτης Marc Bolan όταν εγκατέλειψε τους John’s Children, σχημάτισε ένα ακουστικό ντουέτο με τον Steve Peregrine Took που ονόμασε Tyrannosaurus Rex και αποτέλεσε την πρώιμη μορφή των θρυλικών T-Rex. O Steve πήρε τόσο σοβαρά το ρόλο του Γήινου Hobbit όπου ακολούθησε τις ίδιες ψυχωτικές διαδρομές με τον φίλο του Syd Barrett. Πέθανε το 1980, όταν ένα κερασάκι από cocktail του έφραξε τον λάρυγγα, οδηγώντας τον στο θάνατο από πνιγμό!… Του ήταν δύσκολο να αντιδράσει γιατί το cocktail εκτός από αλκοόλ περιείχε επίσης τριμμένα «μαγικά μανιτάρια».
Η Khazad Doom ήταν η μυστηριώδης υπόγεια χώρα των νανόμορφων στοιχειακών που παρουσιάζονται σαν Νάνοι, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι άλλοι από τους Γνώμους (θυμηθείτε τα τραγούδια “Gnome” των Pink Floyd & “Laughing Gnome” του David Bowie). Khazad Doom ήταν και το όνομα ενός άλλου εξαιρετικού Αμερικάνικου μετα-ψυχεδελικού γκρουπ από το Chicago (και όχι από την Indiana όπως λανθασμένα αναφέρουν κάποιοι) που το 1970 ηχογράφησε ένα περίφημο album, το “Level 6 ½”.
To Mirkwood εκτός από δάσος του μεγάλου φόβου, ήταν και το όνομα ενός άγνωστου Βρετανικού heavy-progressive group που άφησε πίσω του ένα πανσπάνιο για τα σημερινά δεδομένα lp το 1973. Φημολογείται ότι στις τελευταίες τους μέρες οι Mirkwood φιλοξένησαν στις τάξεις τους τον μετέπειτα drummer των Clash, Nick “Topper” Headon.
Μετά από την διάλυσή τους, τρία από τα μέλη σχημάτισαν τους Sprinter, όνομα που μας παραπέμπει πάλι σε ένα άλλο ήρωα του βιβλίου.
Η πεντάμορφη μάγισσα Galadriel είναι από τα πλέον μυστηριώδη πρόσωπα του έργου. Δύο τουλάχιστον συγκροτήματα έφεραν τουλάχιστον το όνομα αυτό. Πρώτα εμφανίστηκαν οι Αυστραλοί Galadriel στις αρχές των 70’ς από το Sydney. Και αυτοί άφησαν πίσω τους μονάχα ένα album το 1973 όπου δημιουργούσαν μια σύνθετη φόρμα bluesy hard & progressive rock.
Στο τέλος της δεκαετίας του ’80 κάνει τη εμφάνισή της μια Ισπανική μπάντα με το ίδιο όνομα, κινούμενη στις neo-progressive διαδρομές, φανερά επηρεασμένη από τους Yes. Έχουν ηχογραφήσει τουλάχιστον δύο albums, τα “Muttered Promises From an Ageless Pond” (1988) & “Chasing the Dragonfly” (1992).
Οι τερατόμορφοι απέθαντοι Nazgul έγιναν αιτία να ονομαστεί ένα παντελώς άγνωστο συγκρότημα του Kraut Rock που έκανε κάτι ιδιαίτερα παράτολμο για τα δεδομένα της εποχής (αρχές της δεκαετίας του ’70) : ηχογράφησε ένα album μόνο σε…πενήντα κόπιες και το πούλησε σαν έργο Τέχνης στις galleries Τέχνης! Αληθινό cosmic-space rock. Τα ψευδώνυμα των μουσικών;;; Frodo, Pippin, & Gandalf, παρμένα φυσικά από τα ονόματα των τριών βασικών ηρώων του βιβλίου.
Mirthandir ήταν το μυστικό όνομα του Gandalf και με το ίδιο όνομα έγινε γνωστό ένα εφήμερο Αμερικάνικο συγκρότημα από το New Jersey που στα μέσα των ‘70’ς κυκλοφόρησε ένα lp με διάχυτες επιρροές από Yes, Gentle Giant & Styx. Τίτλος του “For Your Old Women” (1975). Τέλος, Illuvatar ήταν ο ανώτερος Θεός των Hobbits. Ο δημιουργός όλων. Στην δεκαετία του ’90 μια Αμερικάνικη μπάντα από την Βαλτιμόρη που χρησιμοποίησε αυτό το όνομα ηχογράφησε δύο cd’s (“Illuvatar” – 1993 & “Children” – 1995) με δεκάδες αναφορές στο βιβλίο του Tolkien.
Από όλα τα παραπάνω πήρατε μια μικρή μονάχα γεύση για το πόσο το περίφημο βιβλίο φαντασίας “Lord of the Rings” επηρέασε τα rock δρώμενα. Αναφέρθηκα συνειδητά μονάχα στην ονοματολογία και όχι στο περιεχόμενο των στίχων, αφού για κάτι τέτοιο θα χρειαζόμουν πραγματικά πάρα πολλές λέξεις ακόμη!….
Όσοι δεν έχετε διαβάσει τα βιβλία του Tolkien ή δεν έχετε δει τα films, σπεύσατε!
Η μια και μοναδική αλήθεια κρύβεται πίσω από τους συμβολισμούς…
