
τῆς Μαρίας Κορνάρου*
Τὸ βασικὸ ἴσως ἔργο γιὰ νὰ ἐξοικειωθεῖ κανεὶς μὲ τὴν σκέψη τοῦ Ἄγγλου φιλοσόφου Ρ. Σκρούτον κυκλοφόρησε λίαν προσφάτως ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις «Παπαδόπουλος» σὲ πρώτη ἑλληνικὴ μετάφραση. Κατά πως φαίνεται, ὑπάρχει ἐνδιαφέρον γιὰ τὸν Σκρούτον, καθὼς μετὰ τὴν ἔκδοση τοῦ «Τρελοί, τσαρλατάνοι, ταραχοποιοὶ» τὸ 2018, ἔρχεται τώρα ἡ νέα αὐτὴ μετάφραση τῶν ἐκδόσεων «Παπαδόπουλος», ἐνῶ κυκλοφοροῦν καὶ ἄλλα ἔργα τοῦ συγγραφέως.
Πρόκειται γιὰ ἀπρόοπτη ἐξέλιξη, καθὼς ὁ Σκροῦτον, ὅπως λέει καὶ ὁ ‒«χαμένος στὴ μετάφραση» τῆς ἐν λόγῳ ἔκδοσης‒ τίτλος, εἶναι ἕνας συντηρητικός. Μία ἀρκετὰ ταλαιπωρημένη λέξη στὴ χώρα μας. Ὁ ὅρος “conservatism” ἀναφέρεται σὲ ἕνα ρεῦμα πολιτικῆς σκέψεως τὸ ὁποῖο, ὅπως πίστευε καὶ ὁ ἴδιος ὁ Σκρούτον, εἶναι χαρακτηριστικὸ τοῦ ἀγγλοσαξονικοῦ χώρου, χωρὶς αὐτὸ νὰ σημαίνει ὅτι οἱ προτάσεις καὶ οἱ ἀξίες του δὲν εἶναι κοινὲς καὶ σὲ ἄλλες δυτικὲς χῶρες. Ἁπλῶς, δὲν ἐκφράζονται μὲ τὰ ἴδια λόγια, οὔτε κάτω ἀπὸ τὴν ἴδια πολιτικὴ «ταμπέλα»: ἔτσι, «προοδευτικὸ» κόμμα –καλύτερα, κόμματα- συναντᾶμε παντοῦ, «συντηρητικὸ» ὅμως μόνο στὴν Ἀγγλία.

Eντμουντ Μπερκ: Ο πατερας του αγγλοσαξωνικού Συντηρητισμού
Ἴσως αὐτὰ εἶχαν στὸ μυαλό τους οἱ μεταφραστὲς καὶ ἐπιμελητὲς τῆς ἐκδόσεως ὅταν ἀποφάσισαν νὰ παραποιήσουν τὸν τίτλο τοῦ πρωτοτύπου, “How to be a conservative” («Πῶς νὰ εἶστε συντηρητικός»), ἀντικαθιστώντας τον μὲ τὸ «Πῶς νὰ (μὴν) εἶστε συντηρητικός». Φρονοῦμε βεβαίως ὅτι ὁ Σκρούτον, παρότι ἀναγνωρίζει ὅτι ὁ συγκεκριμένος ὅρος καὶ ἡ πολιτικὴ κληρονομιά του εἶναι ἀγγλοσαξονικός, ἀπευθύνεται σὲ ὅλους μὲ τὸ παρὸν βιβλίο. Δηλαδή, στοὺς ἀνεξαρτήτως ἐθνικότητας συντηρητικούς, ἤ, ἀκόμη περισσότερο, στοὺς ἀνεξαρτήτως ἐθνικότητας «περίεργους», οἱ ὁποῖοι διαισθάνονται μία δυσφορία μὲ τὴν κρατούσα πολιτικὴ συζήτηση ποὺ δὲν μποροῦν νὰ τὴν ἐκφράσουν.
Γιὰ αὐτοὺς ἀναπτύσσει τὴν κριτικὴ πρὸς βασικὲς πολιτικὲς ἔννοιες («ἐθνικισμός», «σοσιαλισμός», «καπιταλισμός», «πολυπολιτισμικότητα», «περιβαλλοντισμός», «διεθνισμός») τοὺς ὁποίους χρησιμοποιεῖ ὡς ὄχημα, ἀνὰ κεφάλαιο, γιὰ νὰ ἀναπτύξει τὶς ἰδέες του. Αὐτοὺς προσκαλεῖ νὰ δοῦν τὰ πράγματα μέσα ἀπὸ ἕνα ἄλλο πρίσμα: τοὺς καλεῖ νὰ γίνουν συντηρητικοί. Ἢ νὰ σκεφτοῦν γιὰ λίγο, ὅσο κρατήσει ἡ ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου, σὰν νὰ εἶναι συντηρητικοί.
Γιὰ αὐτὸ καὶ εἶναι σημαντικὸς ὁ πρωτότυπος τίτλος, ἀκόμη δὲ περισσότερο γιὰ τὸν Ἕλληνα ἀναγνώστη. Ἀπὸ τὸ παρὸν βιβλίο, χρειάζεται μία πρόταση γιὰ τὸ «πῶς νὰ εἶναι συντηρητικὸς» -τὸ «πῶς νὰ μὴν εἶναι συντηρητικός», τὸ ἔχει ἐμπεδώσει ἐδῶ καὶ ἀρκετὰ χρόνια.
Αὐτὸ ποὺ ἔβαλε ὡς στόχο ὁ Σκρούτον καὶ πέτυχε μὲ τὸ παρὸν ἔργο του, εἶναι νὰ δώσει στὴν ἔννοια τοῦ συντηρητισμοῦ ἕνα θετικὸ περιεχόμενο: νὰ ὁρίσει, δηλαδή, τί εἶναι αὐτὸ ποὺ θέλει ὁ συντηρητισμός, ποιός εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ἀντιτάσσεται στὶς σύγχρονες διεθενῖς τάσεις. Πράγματι, τὸ πρόβλημα ποὺ ἔχει ὁ συντηρητισμὸς σὰν πολιτικὴ πρόταση, εἶναι ὅτι συχνὰ παρουσιάζεται ὡς ἁπλὰ ἀντιδραστικός, σταθερὰ ἀρνητικὸς σὲ κάθε νέα ἐξέλιξη χωρὶς νὰ ἔχει ἐν τωμεταξὺ ὁ ἴδιος κάτι νὰ προτείνει. Ἀντίστοιχη εἶναι καὶ ἡ ἀντίληψη γιὰ τὸν «συντηρητικὸ» τύπο στὴν χώρα μας, ὅτι δηλαδὴ πρόκειται γιὰ ἕναν ἄνθρωπο ποὺ ἀντιτίθεται στὶς προοδευτικὲς μεταρρυθμίσεις περισσότερο ἀπὸ κόμπλεξ ἢ ἀπὸ κάποια «φοβία».
Ὅπως ἐξηγεῖ στὸ παρὸν βιβλίο ὁ Σκρούτον, ὁ συντηρητικὸς ἄνθρωπος δὲν ἐνδιαφέρεται νὰ πεῖ «ὄχι» σὲ τίποτε -ἐνδιαφέρεται μόνο νὰ προστατέψει κάτι πολὺ σημαντικό, τὴν κοινωνία στὴν ὁποία ζεῖ. Ὁ συντηρητικὸς ἄνθρωπος βλέπει τὸν ἑαυτό του σὰν μέλος τῆς κοινωνίας, μὲ ὅλη τὴν σημασία τῆς λέξης. Δηλαδή, ἀναγνωρίζει ὅτι ἔχει ὑποχρεώσεις ἀπέναντι στοὺς συμπολῖτες του, ἀλλὰ καὶ δικαιώματα ποὺ τοῦ ἀναγνωρίζονται. Ἀκριβῶς ἐπειδὴ ἡ σχέση μὲ τοὺς ἄλλους στὰ πλαίσια τῆς κοινωνίας εἶναι σύνθετη καὶ ἀπολύτως πραγματική, δὲν μπορεῖ νὰ διατηρηθεῖ χωρὶς νὰ ὑπάρχουν κάποια ὅρια: πρέπει νὰ γνωρίζω ποιός ἀνήκει καὶ ποιός ὄχι, καὶ μὲ ποιούς ὅρους. Πρέπει ἀκόμη, νὰ γνωρίζει τί εἶναι αὐτὸ στὸ ὁποῖο ἀνήκει, ποιά τὰ στοιχεῖα τῆς ταυτότητάς του. Ἀπὸ τὴν ἀνάγκη νὰ προστατευθεῖ αὐτὸ τὸ ἁπτὸ αἴσθημα τοῦ «ἀνήκειν» -τὸ αἴσθημα ὅτι εἶμαι μὲ τοὺς ἀνθρώπους μου, ὅτι εἶμαι σπίτι μου- προκύπτει ἡ κάθε ἄρνηση καὶ ὁ κάθε σκεπτικισμὸς τοῦ συντηρητικοῦ.

Η προστασία της παράδοσης και του έθνους είναι βασικό για τον Συντηρητικό
Δὲν πρόκειται γιὰ ἄρνηση, λοιπόν, ἀλλὰ γιὰ κατάφαση: κατάφαση τῆς κοινωνίας στὴν ὁποία ζῶ, καὶ τῆς κληρονομιᾶς ποὺ αὐτὴ διατηρεῖ καὶ ἀπὸ τὴν ὁποία καθορίζεται. Γιὰ νὰ προστατεύσουμε τὸ σπίτι μας, πρέπει νὰ προστατεύσουμε τὰ θεμέλιά του, δηλαδὴ τὴν ἐθνική μας ταυτότητα. Αὐτὴ συνίσταται στὸν κοινὸ πολιτισμό, τὴν πατρώα θρησκεία, τὴν ἀνάμνηση τῆς ἱστορίας μας, τὸν τόπο μας στὸ χάρτη, τὴν ἀντίληψή μας γιὰ τὴν ὀμορφιά, καὶ τὴν πολιτική μας παράδοση. Πρέπει νὰ προστατεύσουμε τὴν ἄμεση, ἀδιαμεσολάβητη σχέση μας μὲ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ποὺ μᾶς φέρνει κοντά τους χωρὶς ὑποχρεώσεις ἄλλες ἀπὸ αὐτὲς ποὺ νοιώθουμε νὰ ἔχουμε ἀπέναντί τους ἐντελῶς φυσικά.

Καρικατούρα της σύγχρονης κριτικής θεωρίας
Μὲ αὐτοὺς τοὺς ὅρους, δὲν εἶναι οἱ συντηρητικοὶ ποὺ ἀρνοῦνται τὶς «προοδευτικὲς» ρυθμίσεις, ἀλλὰ εἶναι οἱ ἀντίπαλοί τους ποὺ ἀπειλοῦν, μὲ τὶς προτάσεις τους, νὰ γκρεμίσουν κάτι ποὺ ἀνήκει σὲ ὅλους ἀπὸ κοινοῦ. Ἴσως, διαβάζοντας τὸν Σκρούτον, μποροῦμε νὰ πλησιάσουμε ξανὰ σὲ αὐτὴ τὴν χαμένη αἴσθηση ἑνότητας, ποὺ τὴν ἔχουν φθείρει ἡ ἔντονη πολιτικὴ διάσπαση καὶ ἀντιμαχία τῶν τελευταίων ἐτῶν. Αὐτὴ ἡ αἴσθηση ἑνότητας εἶναι ἀληθινή: ὅπως ἐξηγεῖ ὁ Σκρούτον, δημοκρατία ὑπάρχει μόνο ἐντὸς τοῦ ἔθνους. Ἐὰν, λοιπόν, θέλουμε νὰ συνεχίσουμε νὰ διαφωνοῦμε, νὰ κάτι ποὺ ἀξίζει νὰ προστατεύσουμε. Τὸ πῶς, εἶναι τὸ θέμα τοῦ παρόντος βιβλίου.
Photo credit κεντρικής: Roger Scruton Foundation
* Η Μαρία Κορνάρου είναι τελειόφοιτη της Νομικής και τακτική συντάκτρια της “Εστίας”