Κλείνουν φέτος 50 χρόνια από το The Dark Side of the Moon των Pink Floyd και το Tubular Bells του Mike Oldfield, δύο άλμπουμς που έβαλαν το “προγκρέσιβ ροκ” σε κάθε σπίτι της δεκαετίας του ‘70. Ένα μουσικό είδος που εξέλιξε την ιδέα περί ροκ και που ακόμα επηρεάζει τα μουσικά πράγματα. Τι είναι όμως το “προγκρέσιβ ροκ”;
του Γιώργου Πισσαλίδη
Οι απαρχές του “προγκρέσιβ ροκ”
Το “προγκρέσιβ ροκ” (progressive rock ή “προγκρέσιβ” η “προγκ”) γεννήθηκε μέσα από την ψυχεδέλεια* της περιόδου 1966- 1967, και απέκτησε ξεχωριστή ταυτότητα χάρις στην μπαρόκ πόπ των Beach Boys, τα ινδο-κλασσικά πειράματα των Beatles και το πρωτο-συμφωνικό ροκ των Moody Blues και των Procol Harum. Eνώ αναδείχθηκε καλλιτεχνικά και εμπορικά χάρις σε συγκροτήματα των 70’s, όπως οι Jethro Tull, οι Genesis, οι Yes, οι Pink Floyd, οι Emerson, Lake & Palmer, οι Kansas και οι Rush.
Όλοι οι παραπάνω (και όσοι αναφέρονται στο άρθρο) ήθελαν να πάνε το ροκ πέρα από την κλασσική φόρμουλα κουπλέ-ρεφρέν -κουπλέ του ποπ τραγουδιού, να σταματήσει το ροκ να θεωρείται θορυβώδης μουσική για έφηβους και να το ανεβάσουν στο επίπεδο της κλασσικής και της τζαζ.
Αυτό ήταν ένα κοινό αίτημα στους ροκ μουσικούς της εποχής, από τους Beatles που χρησιμοποιούσαν τον ήχο της ινδικής σιτάρ στα τραγούδια τους στον Bob Dylan, ο οποίος απαρνήθηκε το τραγούδι διαμαρτυρίας προς χάριν μιας ροκ ποίησης επηρεασμένης από τον Τ. Σ. Έλιοτ και τους Γάλλους Συμβολιστές. Και αρχικά αυτό σήμαινε “προγκρέσιβ ροκ” να πηγαίνει κανείς την ροκ πιο πέρα μέ κάθε καινούργιο άλμπουμ.
Όταν το “Pet Sounds” των Beach Boys κυκλοφόρησε στο Ηνωμένο Βασίλειο τον Ιούνιο του 1966, η αφίσσα της διαφήμισης έγραφε:“Το καλύτερο προγκρέσιβ ποπ άλμπουμ που κυκλοφόρησε ποτέ”. To άλμπουμ συνδύαζε τα πολύπλοκα φωνητικά για τα οποία το συγκρότημα ήταν διάσημο με μια καλειδοσκοπική μουσική γεμάτη επιρροές από την easy listening του Μπέρτ Μπάκαρα, το μπαρόκ του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπάχ, την ψυχεδέλεια, την φολκ και την τζαζ.
Ο Brian Wilson, o οποίος ήταν αποκλειστικά υπεύθυνος για το καλλιτεχνικό όραμα του “Pet Sounds”, δήλωνε επηρεασμένος από τον “Ήχο του Τοίχου” του μεγάλου του ειδώλου παραγωγού Phil Spector, ο οποίος χρησιμοποιούσε το στούντιο ως μουσικό όργανο και από το “Rubber Soul” των μεγάλων αντίζηλων Beatles. Ενώ με την σειρά του θα επηρέαζε τους Beatles όταν ηχογραφούσαν το “Sgt Pepper”.
Το “Pet Sounds” χαρακτηριζόταν από τετρακάναλη και πολυεπίπεδη εγγραφή τραγουδιών (κάτι καινούργιο για την εποχή) και το πάντρεμα συμβατικών οργάνων της ροκ με όργανοθεσία κλασσικής μουσικής (μπαρόκ ποπ) όπως τσέμπαλα, φλάουτα, ορχήστρες εγχόρδων, εκκλησιαστικά όργανα, αλλά και Theremin, κουδούνες ποδηλάτων κ.α. που έδιναν ένα συνολικό συμφωνικό ήχο. Yπήρχαν μεγάλα ποπ τραγούδια, όπως το “God Only Knows”, το “Sloop John B”, το “Wouldn’t It Be Nice” και πάνω από όλα το “Good Vibrations”, μια “ποπ συμφωνία τσέπης” που επέδρασε καταλυτικά στο προγκρέσιβ.
Το “Pet Sounds” υπήρξε το πρώτο άλμπουμ ψυχεδελικής ποπ, ενός στυλ που θα χρησιμοποιούσε τους νεωτερισμούς της κανονικής ψυχεδέλειας (από fuzz κιθάρες και ινδικές σιτάρ μέχρι τεχνικές στούντιο που αλλοίωναν ηλεκτρονικά τα τραγούδια και τα όργανα) στην μαίηνστρημ ποπ. Αυτά τα τραγούδια δεν ήταν ούτε πολύ “τριπαρισμένα” ούτε πολύ bubblegum. Ψυχεδελική ποπ ήταν επίσης οι Beatles του “Revolver” και του “Strawberry Fields Forever”, οι Pink Floyd στα δύο πρώτα “σαραπεντάρια” “Arnold Layne” και “See Emily Play”, και οι Zombies του “Odyssey and Oracle”, που όλοι τους ήταν μέρος του πρώιμου προγκρέσιβ ροκ.
Το καλοκαίρι του 1967, το Sergeant Pepper’s Lonely Heart Club Band των Beatles θα έμπαινε σε κάθε σπίτι, μένοντας για 27 εβδομάδες στο Νο 1 του Ηνωμένου Βασιλείου. Επρόκειτο για ένα από τα κορυφαία άλμπουμ της βρεταννικής ψυχεδέλειας με επιρροές από το μιούζικ χωλ, την κλασσική και ινδική μουσική και την αβαντ γκάρντ, σε συνδυασμό ανορθόδοξου χειρισμού σύγχρονων τεχνικών των στούντιο (λούπες, σβησίματα στο τέλος τραγουδιού, πηγαίνοντας μπρος- πίσω την κασσέτα ήχου) δημιουργώντας μια “φευγάτη” ατμόσφαιρα.
Oι Beatles στο πάρτυ που δόθηκε για τον τυπο με αφορμή την κυκλοφορία του Sergeant Pepper’s Lonely Heart Club Band. Photo credit: Getty Images
Με τραγούδια όπως A Day in Life και Lucy in the Sky of Diamonds (η το Strawberry Fields Forever που κυκλοφόρησε τελικά μόνο σε μικρό δίσκο), το Sgt Pepper σηματοδότησε την αρχή της εποχής των άλμπουμς, κάλυψε το χάσμα ανάμεσα στην υψηλή τέχνη και την ποπ μουσική και ανέτρεψε μια για πάντα το τι περίμενε κανείς να ακούσει από ένα ροκ συγκρότημα. Ενώ έκανε μουσικούς της κλασσικής μουσικής, όπως ο Γιεχουντίν Μενουχίν να παίρνουν τους Beatles στα σοβαρά. Με άλλα λόγια το πρώτο ίσως άλμπουμ του “προγκρέσιβ ροκ”.
Ο ύμνος όμως του “Καλοκαιριού της Αγάπης”, θα γινόταν το “A Whiter Shade of Pale” των Procol Harum, ένα ονειρικό πρωτο-συμφωνικό/ μπαρόκ ποπ κομμάτι επηρεασμένο από το “Air on the G String” του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπάχ, με ασυνήθιστους στίχους και ένα όργανο σε μπαρόκ στυλ παιγμένο από τον Matthew Fischer που ανέβηκε στο Νο 1.
Αυτός ο πρωτο-συμφωνικός ήχος θα έφτανε στο απόγειο του τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς με το “Days of Future Passed”των Moody Blues , το οποίο ηχογραφήθηκε με την βοήθεια της London Symphony Orchestra γραμμένο ως μία εκτενή σουίτα. Επρόκειτο για ένα κράμα ψυχεδελικής ποπ αλά Beatles, φολκ και κλασσικής μουσικής με πλούσιες ενορχηστρώσεις έγχορδων και συνθέσεις βασισμένες στο μέλλοτρον του Mike Pinder, ένα καινούργιο όργανο που μπορούσε να δημιουργήσει τον ήχο μιας ολόκληρης ορχήστρας.
To άλμπουμ γέννησε δύο επιτυχίες, το “Nights in White Satin” και “Tuesday Afternoon”, έμεινε στα αμερικάνικα τσαρτς για τα επόμενα πέντε χρόνια και επηρέασε μια νέα γενιά μουσικών, όπως οι Yes, οι Genesis, οι Electric Light Orchestra και οι Barclay James Harvest.
Για έναν ορισμό του “προγκρέσιβ ροκ”
Ήταν επίσης το άλμπουμ με το οποίο ο όρος “προγκρέσιβ ροκ” άρχισε να παίρνει συγκεκριμένο νόημα. Αρχικά σήμαινε την φανερή και μόνιμη επιρροή από την κλασσική μουσική στο ροκ. ξάλλου η πρώτη φορά που αναφέρεται η λέξη progressive rock είναι στο ομώνυμο άλμπουμ των Caravan και σημαίνει ακριβώς την σχέση με την κλασσική. Αργότερα όμως θα χαρακτήριζε την μουσική από απόφοιτους σχολών Καλών Τεχνών, που ήταν δεξιοτέχνες, έγραφαν ενδιαφέρουσες, εκτενείς (η και πιο σύντομες) συνθέσεις με εναλλαγές ρυθμών, εξερευνούσαν τις δυνατότητες της μουσικής και ήταν εμπνεόμενοι από την κλασσική, την τζαζ, την φολκ, την ηλεκτρονική και την “έθνικ” μουσική (συνήθως κλασσική Ινδική μουσική). Ενώ οι στίχοι ήταν ποιητικοί, γεμάτοι φαντασία ή εμπνευσμένοι από την μεγάλη λογοτεχνία. Εξάλλου η πρώτη φορά που αναφέρεται η λέξη progressive rock είναι στο ομώνυμο άλμπουμ των Caravan και σημαίνει ακριβώς την σχέση με την κλασσική.
Ανάμεσα στα πρώτα συγκροτήματα του “προγκρέσιβ” ήταν οι Jethro Tull, οι Traffic του Stevie Winwood, οι Caravan και οι Soft Machine από την σκηνή του Καντέρμπερυ με τζαζ και συμφωνικές επιρροές, οι Family, και οι King Crimson που με το “In the Court of Crimson King” θα άλλαζαν την πορεία του είδους. Όλοι τους ηχογράφησαν τα ντεμπούτα τους στην διετία 1968-1970.
Οι Caravan το 1969
Εκείνο που βοήθησε πολύ την ανάπτυξη του “προγκρέσιβ ροκ” ήταν η ευημερία της δεκαετίας του 60 που έκανε τους παραγωγούς και διευθυντές δισκογραφικών εταιρειών να δώσουν καλλιτεχνική ελευθερία στους καλλιτέχνες, οι οποίοι έπαιρναν τους εαυτούς τους στα σοβαρά και δεν ένοιωθαν απλοί διασκεδαστές.
Ένας δεύτερος παράγοντας ήταν η εξέλιξη της τεχνολογίας που βοήθησε στην ανάδειξη νέων οργάνων, όπως το moog, το μέλλοτρον και το συνθεσάιζερ, ενώ ήταν το στούντιο και όχι η σκηνή όπου πλέον δημιουργείτο η μουσική. Ήταν η εποχή και το μουσικό είδος που μετέτρεψε τεχνικούς ήχου σε σταρς, όπως στην περίπτωση του Alan Parsons που είχε αναδειχθεί σε κανονικό μέλος των Pink Floyd όταν ηχογραφούσαν το “The Dark Side of the Moon”.
O τεχνικός ήχου Alan Parsons ηχογραφώντας με τους Pink Floyd το The Dark side of the Moon
Παράλληλα τα άλμπουμς πήραν την θέση των μικρών δίσκων, κάτι που έδωσε δυνατότητα για εκτενή τραγούδια σαν σουίτες η “κόνσεπτ” άλμπουμς, όπου τα τραγούδια βασιζόταν σε μια κοινή ιστορία η ένα κοινό θέμα, με πιο διάσημο παράδειγμα το “The Wall” των Pink Floyd.
Ενώ ακόμα και τα εξώφυλλα των δίσκων θεωρούντο έργα τέχνης, όπως αποδεικνύουν περίτρανα τo εξώφυλλο της Hipgnosis για το The Dark Side of the Moon των Pink Floyd, η του Ρότζερ Ντην για τους δίσκους των Yes και των άλλων συγκροτημάτων του είδους.
Τέλος μέσα στο ίδιο πνεύμα ο Peter Gabriel μετέτρεπε τις συναυλίες των Genesis σε θεατρικά σώου, ενώ οι σόλο συναυλίες του Rick Wakeman των Yes (Journey to the Centre of Earth) είχαν κάτι το μεγαλειώδες ως θέαμα.
* Ψυχεδέλεια: Διερευνητική μουσική που προσπάθησε να πάει πέρα από το μοτίβο κουπλέ-ρεφρέν- κουπλέ με συγκροτήματα όπως οι Yardbirds και οι Byrds να γεμίζουν τα τραγούδια τους με fuzz κιθάρες, οι Beatles, οι Stones και οι Quintessence να παίζουν ινδική σιτάρ, ο Jimi Hendrix και οι Cream να “τραβούν” το μπλουζ ροκ τους αυτοσχεδιάζοντας και επιδεικνύοντας την δεξιοτεχνία τους και τέλος οι Pink Floyd, οι Doors, οι Jefferson Airplane και οι Grateful Dead να γραφουν αυτοσχεδιαστικά ινστρουμένταλς.
