Αντί να κατακρίνουν τις παρελθοντικές του παρεμβάσεις και τις ειλικρινείς του απόψεις σχετικά με κάποια έργα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, οι αρχιτέκτονες καλό θα ήταν να αναλογιστούν πώς έχασαν μία ευκαιρία να δαμάσουν αυτό το πάθος προς ευρύτερο όφελός τους.
Του Μπεν Φλάτμαν για το Building Design
Με την άνοδο του Καρόλου ΙΙΙ στο θρόνο, έχει ξεκινήσει μία νέα «Καρολιανή» εποχή. Ποτέ στο παρελθόν δεν είχε υπάρξει κάποιος μονάρχης που να έχει τέτοιο ενδιαφέρον για το οικοδομικό περιβάλλον, με τόσο ξεκάθαρα εκφρασμένες απόψεις.
Ο Κάρολος είναι πολύ γνωστός για τις παρεμβάσεις του σε έναν αριθμό σημαντικών πολεοδομικών αποφάσεων. Φέρεται να έχει παίξει κεντρικό ρόλο στην παρεμπόδιση του σχεδίου της RSHP για το συγκρότημα κατοικιών στο Τσέλσι (Chelsea Barracks). Πολλοί έχουν την άποψη ότι αυτός δεν ήταν ο ρόλος του.
Ως Δούκας της Κορνουάλης, είχε επίσης καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία των κοινοτήτων στο Πάουντμπάρυ και το Nάνσλενταν. Και οι δύο περιπτώσεις αποτελούν πειράματα «Νέας Αστικοποίησης».
Ο τότε Πρίγκηπας Κάρολος εξετάζει τα σχέδια για το Πάουντμπαρυ, μια πόλη -πείραμα, βασισμένη πάνω στους δέκα νόμους του για την αρχιτεκτονική μαζί με τον σχεδιαστή Λέον Κρίερ (αριστερά) και τον εργολάβο Άντριου Χάμιλτον το 1999. Photo: Tim Graham via Getty Images
Αν και απορρίφθηκαν από πολλούς ως άσχετες νοσταλγίες, στην πραγματικότητα αντιπροσωπεύουν σοβαρές απόπειρες αντιμετώπισης των προκλήσεων της αστικής ανάπτυξης, της έλλειψης στέγασης και του πως θα οικοδομηθούν νέες βιώσιμες κοινότητες. Τους αξίζει μία πιο σοβαρή απάντηση από το αρχιτεκτονικό και πολεοδομικό κατεστημένο, που γενικά έχει κακό ιστορικό επιδόσεων στη δημιουργία μίας πειστικής αστικοποίησης μεγάλης κλίμακας.
Αναπόφευκτα θα δοθεί μεγάλη προσοχή στην περιβόητη «ομιλία για το έκτρωμα» του 1984 την οποία έκανε ο Κάρολος για την 150η επέτειο του Βασιλικού Ινστιτούτου Βρετανών Αρχιτεκτόνων (RIBA). Στους μύθους που κυκλοφορούν στους αρχιτεκτονικούς κύκλους, έχει φτάσει να θεωρείται ως μία ασυγχώρητη πράξη προδοσίας – άλλωστε είχε προσκληθεί για τον εορτασμό των γενεθλίων του RIBA.
H μπρουταλιστική Kεντρική Βιβλιοθήκη του Μπέρμιγχαμ, δείγμα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής που απεχθάνεται ο νυν Βασιλιάς Κάρολος Photo: Alamy
Και μένεις να αναρωτιέσαι εάν ο Κάρολος, αντί να είναι ο αρχιτεκτονικός δεινόσαυρος όπως παρουσιάζεται μερικές φορές, δεν ήταν από πολλές απόψεις μπροστά από την εποχή του σε ό,τι αφορά το οικοδομικό περιβάλλον.
Αλλά διαβάζοντας την ομιλία σήμερα, το εντυπωσιακό είναι πόσο σύμφωνη με το κυρίαρχο ρεύμα ακούγεται στο μεγαλύτερο μέρος της. Πράγματι, φτάνοντας στο τέλος, μένεις να αναρωτιέσαι εάν ο Κάρολος, αντί να είναι ο αρχιτεκτονικός δεινόσαυρος όπως παρουσιάζεται μερικές φορές, δεν ήταν από πολλές απόψεις μπροστά από την εποχή του σε ό,τι αφορά το οικοδομικό περιβάλλον. Στην πραγματικότητα, η ομιλία ξεκίνησε επαινώντας τον Charles Correa και, αργότερα, τον Edward Cullinan – ένα δίδυμο που ούτε μετά βίας δεν είναι «βαμμένοι» οπαδοί της παράδοσης.
O, τότε, Πρίγκιπας της Ουαλίας συνέχισε να τικάρει κουτάκια από μία λίστα που σήμερα θα μπορούσε να περιγραφεί ως οι αποδεκτές αρχές της βιώσιμης αστικοποίησης: κατακρίνοντας την καταστροφή ιστορικών αστικών τοπίων, υποστηρίζοντας την επαναχρησιμοποίηση των υφιστάμενων κτιρίων, προάγοντας την προσβασιμότητα, ζητώντας τη συμμετοχή της κοινότητας, προειδοποιώντας ότι ο ορίζοντας θα παραμορφωθεί από «γιγαντιαία γυάλινα κολοβώματα», επιχειρηματολογώντας υπέρ της ανακάλυψης εκ νέου των διακοσμητικών στοιχείων (που τώρα είναι λίγο-πολύ αναμενόμενο μεταξύ ακόμα και των πιο σχολαστικών «μοντερνιστών») και το λιγότερο αμφιλεγόμενο από όλα, εκθέτοντας επιχειρήματα υπέρ του σεβασμού της ιστορικής σχεδίασης των δρόμων και των τυπολογιών στέγασης σε παραδοσιακή κλίμακα.
“Ένα όραμα για την Βρεταννία”: Το βιβλίο που περιείχε τους 10 αρχιτεκτονικούς κανόνες που επινόησε ο τότε Πρίγκηπας Κάρολος και που σήμερα θεωρούνται πρόδρομοι της βιώσιμης αρχιτεκτονικής
Το Βραβείο Στέρλινγκ για την Goldsmith Street το 2019, δείχνει ότι το RIBA ήταν μόλις 35 χρόνια πίσω από τά πράγματα, όσον αφορά αυτή την τελευταία παράμετρο.
Για να είμαστε δίκαιοι, στην πραγματικότητα η καρδιά της αντιπαλότητας ήταν η επίθεση του Καρόλου κατά της πρότασης των Ahrends, Burton και Koralek (ABK) για την επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης – τo διαβόητο «τερατώδες έκτρωμα πάνω στο πρόσωπο ενός πολυαγαπημένου και κομψού φίλου». Όμως, είχε πράγματι άδικο ο Κάρολος;
Είμαι πολύ μεγάλος θαυμαστής της ΑΒΚ και η ζημιά που υπέστη εξαιτίας της ομιλίας ήταν ολέθρια από κάθε άποψη. Όμως, όσο κι αν αγαπώ το JCR που έφτιαξαν στο Κολλέγιο Keble, δεν μπορώ παρά να αισθάνομαιιότι η επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης δεν ήταν η καλύτερη δουλειά της ΑΒΚ. Έχει αυτή την ελαφρώς χαμένη και απολογητική αίσθηση της ουράς του υψηλού μοντερνισμού και οι περισσότεροι αρχιτέκτονες, ειλικρινά, δεν ήξεραν σε ποιά κατεύθυνση να στραφούν.
To σχέδιο των ΑΚΒ για επέκταση της Εθνικής Πινακοθήκης συμπεριελάμβανε το κτίσιμο ενός γυάλινου ουρανοξύστη δίπλα σε ένα παραδοσιακό κτίριο, προκαλώντας την μήνι του πττυχιούχου Αρχιτεκτονικής Πρίγκηπα Κάρολου
Πόσο πιο αποφασιστικά είναι «της εποχής του» το συγκρότημα των Venturi και Scott Brown, αποπροσανατολίζοντας τον μεταμοντερνισμό; Ένα κτίριο που αγγίζει τη θεμελιώδη σύγχυση που υπήρχε εκείνη τη στιγμή στην καρδιά της αρχιτεκτονικής, απλά με το να βάζει (σκοπίμως βέβαια) λίγο απ’ όλα.
Υπάρχουν ωστόσο αρκετοί αρχιτέκτονες για τους οποίους και μόνο η αναφορά του ονόματός του μπορεί να εκτοξεύσει στα ύψη τις θερμοκρασίες και να απογειώσει τις κραυγές περί «παρωδίας». Αυτό, από αρχιτέκτονες που συχνά βρίσκονται σε άρνηση σχετικά με το πως ο μοντερνισμός έγινε από μόνος του ακόμα ένα ιστορικό στυλ, στο οποίο απλώς επέλεξαν να επιστρέψουν και να το ληστέψουν.
Σχεδόν σε κάθε ζήτημα ουσίας που σχετίζεται με τις πόλεις μας και με το περιβάλλον, αποδείχθηκε ότι σε μεγάλο βαθμό είχε δίκιο.
Γιατί λοιπόν ο Κάρολος παραμένει μία τέτοια μισητή φυσιογνωμία για τόσους πολλούς αρχιτέκτονες όταν η δυνατότητα εύρεσης κοινού τόπου με τους αρχιτέκτονες φαίνεται να είναι πολύ μεγαλύτερη από τις διαφορές;
Η πραγματική αντιπαράθεση ίσως ήταν ότι ως Πρίγκιπας της Ουαλίας, δεν αναμενόταν να εκφράσει απολύτως καμία κριτική άποψη. Κι αυτό, παρά το γεγονός ότι απλώς διατύπωνε τις ανησυχίες που είχαν πολλά μέλη της κοινωνίας (και ίσως και μία μικρή μερίδα αρχιτεκτόνων). Όλοι μας δεν πιστεύουμε προσωπικά ότι πολλά από αυτά που χτίζονται από το επάγγελμά μας είναι συχνά πραγματικά απαίσια; Και τι λέει αυτό για εμάς, ως αρχιτέκτονες, το να μην μπορούμε να διαχειριστούμε την κριτική και το δημόσιο διάλογο;
Σε μία εποχή που λίγα δημόσια πρόσωπα και πρακτικά κανένας που να βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της πολιτικής μιλούν για την αρχιτεκτονική, δεν μπορώ παρά να αισθάνομαι ότι ήταν μία χαμένη ευκαιρία που η αρχιτεκτονική και άλλα συσχετιζόμενα επαγγέλματα δεν βρήκαν ποτέ τον τρόπο να εκμεταλλευτούν το πάθος του Καρόλου για το οικοδομικό περιβάλλον, προς ευρύτερο όφελός μας. Σχεδόν σε κάθε ζήτημα ουσίας που σχετίζεται με τις πόλεις μας και με το περιβάλλον, αποδείχθηκε ότι σε μεγάλο βαθμό είχε δίκιο.
Αλλά η χρονική στιγμή κατά την οποία ο Κάρολος θα μπορούσε να έχει αντιμετωπιστεί ως ένας επιδραστικός σύμμαχος που δεν διστάζει να εκφραστεί, έχει πια περάσει. Ως Βασιλιάς, ο Κάρολος ΙΙΙ θα είναι πιθανότατα σιωπηλός για πολλά από αυτά τα θέματα.
Κατανοεί ότι ως μονάρχης, θα μειωθεί σημαντικά το περιθώριό του να εκφράζει τέτοιες απόψεις δημόσια. Και τώρα, αντί να συνεχίζουμε να του κρατάμε κακία για σχόλια που έγιναν πριν από σχεδόν 40 χρόνια, ίσως είναι η ώρα οι αρχιτέκτονες να προχωρήσουν μπροστά.
Πηγή: bdonline.co.uk
