Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος της συνέντευξης με τον Έλληνα ντράμερ του “προγκρέσιβ ροκ” Chris Stassinopoulos, που με την συνεργασία του στην Γαλλία με τους Έλληνες Axis, τους Clearlight και τους θρυλικούς Magma του Christian Vander (Κριστιάν Βαντέρ), αλλά και την σόλο καρριέρα με συνεργάτες μέλη των King Crimson και των Van Der Graaf Generator είναι ο δεύτερος διεθνής έλληνας μουσικός της ροκ μετά τον Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Συνέντευξη στον Γιώργο Πισσαλίδη
Φωτογράφηση Χρήστος Κισσατζεκιάν
Κύριε Στασσινόπουλε μιλάγαμε για όταν αφήνετε τον Βαγγέλη Παπαθανασίου στην Γαλλία και αποφασίζετε να έρθετε στην Ελλάδα. Πως το αποφασίσατε;
Λέω, εγώ να μείνω στην Ευρώπη με μία γυναίκα που την αγαπούσα μεν, αλλά δεν με ακολουθούσε πνευματικά και με φίλους οι οποίοι είναι διασπασμένοι, να γίνω sessionας δεν θέλω, θα πάω πίσω που έχω φίλους, τον Λάκη Ζώη τον Γιώργο Φιλιππίδη και τον Γιώργο Στεφανάκη.
Από αριστερά ο Δημήτρης Βισβίκης, ο Γιώργος Φιλιππίδης (Sphinx) ο Λάκης Ζώης (Sphinx) και ο Chris Stassinopoulos (Axis, Magma Clearlight) στο τζαζ κλαμπ του “Μπαράκου” το 1979
Και έρχεστε εδώ.
Nαι , και στην Πλάκα υπήρχε ακόμα επαφή.
Στου Μπαράκου παίζατε;
Στου Μπαράκου και σε διάφορα. Υπήρχε ακόμα και ο Γιώργος Γαβαλάς που μένει στην Πλάκα. Υπήρχε ποιότητα φιλίας ακόμα και επικοινωνίας και έρευνας και μουσικής.
Αυτό έσπασε το 1984 από όλους, εκτός των λίγων, και φθάσαμε στο σήμερα, οι μαθητές οι δικοί μας, το λέω με λίγο παράπονο αλλά δεν με νοιάζει, γιατί αυτοί έπεσαν στο βάλτο και εγώ είμαι καλά, 71 χρονών και αντέχω και παίζω ακόμα και έχω και κάτι προοδευτικό να προωθήσω παγκόσμια, international, ενώ αυτοί δεν έχουν να πουν τίποτα τώρα.
Οι μαθητές οι δικοί μας, αυτοί που είναι πέντε, επτά, οκτώ, δέκα χρόνια πιο μικροί, τους είπαν οι μητέρες τους να πάτε να πιάσετε μία θέση στο δημόσιο, στην ΕΡΤ, στο ωδείο κ.λπ. Έπιασαν τις θέσεις, έπαιξαν λαϊκά, έχασαν τον ήχο που είχαν. Έπεσαν λοιπόν παγκόσμια μέσα όλοι και έσπασε η μουσική και έχουμε κουνήματα με στρινγκάκια στην Αμερική, στρινγκάκια εδώ και γέμισε στρινγκάκι το πάλκο, κατάλαβες; Ούτε καν λαϊκά σαν τον Καζαντζίδη να πει τον πόνο του ο παλιός λαϊκός, στρινγκάκια, σε αγαπώ, με αγαπάς. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός με στρινγκάκια και σε αγαπώ, με αγαπάς, λίγο τζαζούλα και λίγο ροκάκι και τώρα μπήκαν και μερικά ethnic τα οποία ξέρουν να τα παίξουν, αλλά δεν ξέρουν να τα ενώσουν με τη μοντέρνα μουσική, όπως έκανε ο McLaughlin με την Ινδία, με τους Mahavishnu Orchestra.
Για εσάς υπάρχει σήμερα progressive;
Πολύ λίγο. Να σου πω τα ονόματα που είναι progressive, που τα έχω σταμπιλάρει; Ο McLaughlin συνεχίζει, ο Herbie Hancock συνεχίζει, μία κοπέλα Γιαπωνέζα, φοβερή πιανίστρια, με τον Simon Phillips στη ντραμς και τον Jackson τον μπασίστα, Hiromi Uehara, εάν έχεις ακούσει, Simon Phillips o ντραμίστας των Who, Toto κ.λπ. και ο Antony Jackson ο μπασίστας.
O Herbie Hancock, o McLaughlin, ο Simon Phillips με ένα group που λέγεται Protocol, φοβερό, μοντέρνος ήχος, ο Kamasi Washington σαξοφωνίστας. με εικοσαμελή ορχήστρα παίζει Herbie Hancock μοντέλο, αλλά έχει βάλει άριες, αρχαίες αιθιοπικές, αφρικάνικες μελωδίες και ακούς ένα διαστημικό πράγμα σαν Scriabin με jazz-rock. Είναι πέντε-έξι, είναι λίγοι που κάνουν, οι Magma που κρατιούνται και οι Soft Machine, έχουν αλλάξει μέλη και παίζουν καλά, αλλά δεν είναι αυτό το παλιό, το πολύ ψυχεδελικό.
Ο Καμάσι Γουάσινκτον στα “φρη τζαζ ” βήματα του Κολτρέην
Για συγκροτήματα όπως οι Muse και οι Porcupine Tree τι γνώμη έχετε;
Εκπληκτικοί και οι δύο Είναι αυτό που λέω εγώ νέα μουσική. Με αρέσουν. Ανήκουν στο σήμερα.
Κάποτε υπήρχαν μεγάλες ιδέες και μεγάλες μουσικές . Σήμερα τι υπάρχει;
Η όλη φάση ήταν ότι όλοι το 1960-1984, που έλεγε και ο Orwell το 1984 θα αλλάξουν τα πράγματα, κοίταζαν το καινούριο και έτσι έβγαιναν καινούριες καταστάσεις. Τα αυτοκίνητα Plymouth, μεγάλα, υπήρχαν οι Jethro Tull, Blood Sweat & Tears, Chicago, Hendrix, John McLaughlin, Miles Davis με τα rock jazz αφού έφυγε από την cool jazz κ.λπ., Magma, King Crimson, επαναστατικές μουσικές που ανοίγουν το πνεύμα του ανθρώπου.
Στην Αμερική, έφυγαν από την Ευρώπη τυχοδιώκτες και έφτιαξαν όλον αυτό τον πολιτισμό, τεράστιο, με Plymouth, jazz μουσικές, γέφυρες τεράστιες, μηχανικές, και μετά έφαγαν-έφαγαν και έγιναν σαν τα ζώα, όπως στον Οδυσσέα που η Κίρκη τους έλεγε μη φάτε από αυτά τα ζώα και τα έφαγαν και έγιναν γουρούνια και αυτοί. Έχουν γουρουνοποιηθεί όλοι. Αν και νομίζω ότι τωρα με τον κορωνοϊό, τον Πόλεμο στην Ουκρανία και τους σεισμούς έχει αρχίσει να σπάει αυτός ο εγωισμός.
Μετά το 1984 όλοι πήγαν σε ωδεία, που χρειάζονται και οι γνώσεις, αλλά επειδή κόπηκαν οι φιλοξενίες και οι μεγάλες φιλίες και τα πάρτι κ.λπ., πηγαίνουν και μαζεύονται στα studios, παίζουν για λίγο, έχουν μία φιλική σχέση, δουλεύουν επαγγελματικά και αμέσως μόλις τελειώσουν το ωδείο γίνονται και καθηγητές.
Εγώ άμα ήμουν σήμερα 20 χρονών και πήγαινα να μάθω από έναν 25 χρονών, τι να μάθω; Εγώ έμαθα από τον ντραμίστα των Magma, από άλλους μουσικούς, από πιανίστες φοβερούς. Εγώ είδα Tony Williams, Archie Shepp, Cecil Taylor με Andrew Cyrille, είδα Jackie McLean, όλα αυτά live, Weather Report, Mahavishnu Orchestra, αυτά τα είδα live, δίπλα τους καθόμουν στη Γαλλία 12 χρόνια.
Tις τελευταίες δεκαετίες σας βλέπουμε να pαίζετε με τον David Cross και τον Hugh Hopper Για πείτε μας για την συνεργασία σας μαζί τους
Τον David Cross τον γνώριζα από τότε που ήμουν στους Clearlight Έτσι έγινε το connection γιατί είμαστε χρόνια φίλοι από τότε, τον έχω καλέσει επτά φορές εδώ και έχουμε παίξει. Παίξαμε στο “Μικρό Μουσικό Θέατρο” δύο φορές, παίξαμε στο “Ροντέο” δύο φορές, τον ένωσα με τον Hugh Hopper, τον μπασίστα από τους Soft Machine. Μετά φέρνω τον David Cross στο Ωδείο Αθηνών και παίζουμε με τον Στέλιο Κρητικό κιθάρα και τον Γιώργο Γαβαλά μπασίστα του Σαββόπουλου. Δική μου μουσική πάντα, δικές μου συνθέσεις, πάντα άφηνα τον David Cross να κάνει τα δικά του μισή ώρα και μετά τον έφερα ξανά το 2019 στο Μέγαρο Μουσικής στη Βιβλιοθήκη Λίλιαν Βουδούρη με τον κολλητό του, γιατί έχουν group μαζί τώρα αυτοί, του David Cross το group και μπήκε ο David Jackson, σαξοφωνίστας των Van der Graaf Generator και αυτοί κόλλαγαν πάρα πολύ.
Chris Stassinopoulos & Friends Live at Megaron Athens. David Cross (βιολί King Crimson) David Jackson (σαξ, πνευστά, Van Der Graaf Generator) Nίκος Βαρδής (μπάσσο) Jude Shiels (κιθάρα) και ο Νίκος Σακέλης (πιάνο) δεν φαίνεται
Να μιλήσουμε για τους δίσκους σας τους προσωπικούς; Τώρα ετοιμάζετε κάτι;
Όχι, γιατί έχω κάνει επτά δίσκους με ξένους μέσα, είναι ο David Cross, ο David Jackson, ο Hugh Hopper, ο Joe Berger κιθαρίστας που έχει παίξει με τον μπασίστα των Who, τον Entwistle, ο Barry Finnerty κιθαρίστας που είχε παίξει με τον Miles Davis, ο Καρακαντάς φυσικά παίζει keyboards κ.λπ., mini moog κυρίως, ο Κώστας Καραμήτρος, η Μαρία Κοτσίδη, ο Κώστας Περάκης και διάφοροι Έλληνες μουσικοί, ο Στέλιος Φρειδερίκος, ο Νίκος Αγγέλης και τώρα η συνεργασία που κάνω με τον φοβερό κρουστό που έχω, τον Βασίλη Σταματιάδη όλα αυτά είναι συμπτυγμένα σε επτά CD. Τα βρίσκεις στο bandcamp.com, βάζεις το όνομά μου και βγαίνουν τα CD, τα ακούς όλα και άμα θέλεις μπορείς να αγοράσεις ένα-ένα κομμάτι.
Σύμπτυξα 17 χρόνια δουλειάς με τα keyboards, έπαιξα μία καινούρια μουσική, μπορεί να μην είμαι πιανίστας, να μην είμαι βιρτουόζος, αλλά είναι κάτι καινούριο, δηλαδή άμα τα ακούσεις, θα πεις Στασινόπουλος, δηλαδή και με κλειστά τα μάτια σου, όπως όταν ακούς Pink Floyd. Αυτό ακόμα στην Ελλάδα δεν υπάρχει, δηλαδή να κλείνεις τα μάτια σου και να λες αυτός είναι ο Χρήστος.
Την μουσική σας την καταλαβαίνουν περισσότερο οι Έλληνες ή οι ξένοι;.
Θα σου πώ ότι όταν την μουσική μου την άκουσαν ο David Cross και Hugh Hopper όταν το άκουσαν το κατάλαβαν με την πρώτη Χωρίς να το δουν, με το που τους το έπαιξα, μπήκαν 1000%. Ο Alex Foster έπαιξε και αυτός στο δίσκο μου, πολύ καλός σαξοφωνίστας, new age με jazz κ.λπ., αυτός ήταν στο 85-90%, ο Barry Finnerty και αυτός στο 85-90%, ο Joe Berger στο 80%. Αυτοί ήταν στο 100%. Άρα οι Εγγλέζοι μου συμπαραστάθηκαν πιο πολύ από τους Έλληνες και τους Γάλλους, στα τελευταία χρόνια της πτώσης του πολιτισμού. Από Αμερικάνους, Γάλλους, Γερμανούς, Έλληνες μόνο οι Εγγλέζοι με κατάλαβαν.
Αγαπημένοι σας ντράμερ ποιοι είναι;
Ο Ginger Baker, ο Tony Williams, ο Buddy Rich για την τεχνική του και όχι για το feeling του, οι άλλοι έχουν πιο καλό feeling, ο Jack DeJohnette, ο Christian Vader, ο Andrew Cyrille, ο ντραμίστας που παίζει free jazz με τον Cecil Taylor, ο Elvin Jones και μου αρέσουν από τη σύγχρονη μουσική Ολιβιέρ Μεσσιάν, ο Μπέλα Μπάρτοκ , Στραβίνσκυ και Αλεξάντερ Σκριάμπιν, σε αυτά κινούμαι και ανακατεύω πάντα John McLaughlin .
Bill Cobham μου αρέσει, αλλά λίγο τετράγωνο τον βρίσκω, πολύ καλός και ο Michael Narada Walden, αυτός μου αρέσει πολύ και κιθάρα Jeff Beck και Hendrix, μη ξεχάσουμε το βασιλιά. Σε αυτά κινούμαι, αλλά αυτά τα έχω στο 35%, όλο το άλλο είναι δικό μου. Mε το φίλο μου το Γιώργο Στρατή έχουμε κάνει καινούριο ήχο, είναι διαστημικός ήχος αυτός.
Εσείς πώς τον εννοείτε το διαστημικό ήχο;
Όταν ακούς Hendrix και παίρνει ένα blues και κάνει ουουου…
Ως space rock ας πούμε.
Ναι, αρχίζει ο ήχος και σβουρίζει, γίνεται συναισθηματικός όμως, όχι metal. Για αυτό έλεγα, τα metal είναι καλά, έχουν δύναμη, αλλά δεν έχουν φευγιό στο σύμπαν μέσα, δεν βάζεις συναίσθημα, δηλαδή είναι μόνο ή δύναμη σκέτη ή δύναμη απωθημένη στο σύστημα.
Εγώ όταν παίζω, μπορεί να μη γουστάρω πολλά πράγματα της σημερινής εποχής που γίνονται από τους πολιτικούς, αλλά την ώρα που παίζω δεν παίζω εναντίον τους, κάνω προσευχή ας πούμε στο σύμπαν να κατέβει ενέργεια θετική. Αυτοί παίζουν, ή παίζω απλώς δυνατά να δείξω πού είμαι δυνατός, μπράβο, παιδάκι μου, του λέω, έχεις δουλέψει και οικοδομές, ή πετάνε τα απωθημένα τους. Ο Hendrix δεν πετούσε απωθημένα, το είπε μόνο με ένα κομμάτι “Machine Gun”, σε όλα τα άλλα παίζει με τη ψυχή του. Άλλο δυναμική συναισθηματική και άλλο απωθημενική.
Οι Chris Stassinopoulos & Explorers Band μετά από συναυλία στην “Αντίθεση”
Εάν ήταν να δώσετε έναν ορισμό progressive, τι θα λέγατε σε έναν πιτσιρικά της καινούριας γενιάς.;
Το προοδευτικό είναι το καινούριο, δηλαδή, φίλε πιτσιρικά, φτιάξε καινούρια σπίτια με μεγάλους τοίχους, καινούρια αυτοκίνητα, καινούριες μουσικές, καινούριους τρόπους ζωής και ψάξε γενικά στη ζωή σου κάτι καινούριο και να πατάει, μη μένεις όλο στα παλιά, στα παλιά, στα παλιά, γιατί το σύγχρονο παίρνει ενέργεια και γνώση από τα παλιά, αυτό που είπα, 30%, παραπάνω δεν θέλει, μετά το χαμηλώνει, γίνεται παλιό, δηλαδή αναμασάς τα παλιά. Η σιγουριά, το μεροκάματο, η αναγνώριση από το λαό που δεν κουνιέται, σου λέει θέλουμε το παλιό, το waltz, μπορείς να μας παίξεις το waltz εκείνο εκεί, κατάλαβες;
Και το waltz καλό είναι, αλλά πρέπει να υπάρχει και σύγχρονο.
Άσε να το παίξουν αυτοί που παίζουν waltz, εσύ κατασκεύασε, γίνε “προοδευτικός”.
Αυτό ήθελα να ακούσω για να το κλείσουμε.
