Του Τηλέμαχου Χορμοβίτη
Ο μεγάλος αμερικάνος συγγραφέας Tομ Γουλφ έχει γράψει ένα συναρπαστικό βιβλιαράκι, το “From Bauhaus to Our House”, όπου, με το απαράμιλλο στυλ του, γελοιοποιεί τη “μοντέρνα” αρχιτεκτονική και τους εκπροσώπους της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι πρώτες σελίδες του βιβλίου, όπου αναδεικνύονται οι αριστερές ιδεολογικές καταβολές της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Γιατί, πάνω απ’ όλα, η μοντέρνα αρχιτεκτονική, με τα δεκάδες μανιφέστα και τις άπειρες σχολές της, δεν ήταν τόσο ένα αρχιτεκτονικό, όσο ένα ιδεολογικό κίνημα. (όταν ο αμερικάνος αρχιτέκτονας Φρανκ Λόυντ Ράιτ έμαθε πως ο Πάπας της μοντέρνας αρχιτεκτονικής Λεκορμπυσιέ είχε μόλις τελειώσει ένα κτίριο, παρατήρησε : “Τώρα που τέλειωσε ένα κτίριο, θα γράψει τέσσερα βιβλία γι’ αυτό”).
Η μοντέρνα αρχιτεκτονική, όπως και τα περισσότερα δεινά του 20ου αιώνα, αναδείχθηκε στη Γερμανία αμέσως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή η χώρα, κατεστραμμένη από τον πόλεμο και ταπεινωμένη από την Συνθήκη των Βερσαλλιών, ήταν το ιδανικό πεδίο για να ανθίσουν ιδεολογίες που απέρριπταν τον προπολεμικό αστικό κόσμο και τις αξίες του.
Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του κινήματος Μπάουχάουζ στην κορυφή του κτιρίου Μπάουχάουζ στο Ντεσσάου της Γερμανίας. Από αριστερά προς τα δεξιά: Γιόζεφ ¨Αλμπερς, Χίνεκ Σέπερ, Γκέοργκ Μάουτσε, Λάσζλο Μόχολυ- Νάγκυ Χέρμπερτ Μάγιερ, Γιουστ Σμιτ, Βάλτερ Γκρόπιους, Μάρσελ Μπρέουερ, Βασίλυ Καντίνσκυ, Πάουλ Κλέε Λάιονελ Φέινινγκερ, Γκούντα Στολζ και Όσκαρ Σλέμερ
Mέσα σε αυτό το πολιτικό πλαίσιο, μια ομάδα αριστερών αρχιτεκτόνων υπό τον Βάλτερ Γκρόποιους (ο οποίος θεωρείται ο θεμελιωτής του Bauhaus) προπαγάνδιζαν μια νέα αρχιτεκτονική που έπρεπε να απορρίψει όλες τις αρχιτεκτονικές συμβάσεις της αστικής κοινωνίας και να απευθυνθεί στην εργατική τάξη. “Πρέπει να ξεκινήσουμε από το μηδέν”, διαλαλούσαν. Έτσι, εκατοντάδες χρόνια αρχιτεκτονικής παράδοσης λοιδορήθηκαν και πετάχτηκαν στον κάλαθο των αχρήστων. Όχι στο χρώμα, όχι στη διακόσμηση, όχι ακόμη και στις στέγες με κεραμίδια, τόσο απαραίτητες για τις βόρειες χώρες, όπου χιόνιζε συνέχεια. (και αυτό από ένα αρχιτεκτονικό ρεύμα που υποτίθεται ότι έβαζε πάνω απ’όλα την χρηστικότητα). Κάθε έννοια αρμονίας, τάξης και καλού γούστου γελοιοποιήθηκε και απορρίφθηκε επειδή ήταν “μπουρζουάδικη”.
Φυσικά, κάτι τέτοιοι αρχιτέκτονες στην αρχή κυνηγούσαν τους πελάτες με το τουφέκι, αλλά η τύχη τους ευνόησε επειδή την ίδια περίοδο στη Γερμανία και στην Ολλανδία ανέβηκαν στην εξουσία σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, που είχαν τα ίδια ιδεολογικά οράματα με τους μοντέρνους αρχιτέκτονες και παράλληλα φιλοδοξούσαν να χτίσουν εργατικές κατοικίες. Έτσι προσέλαβαν δεκάδες από αυτούς, οι οποίοι βρήκαν την ευκαιρία να εφαρμόσουν τις παλαβομάρες τους στην πλάτη των εργατών.
Υπήρχε όμως και ένας ακόμη λόγος που ο σοσιαλισμός ασκούσε τόσο έντονη έλξη στους μοντερνιστές. Στα μανιφέστα τους, η ανεξαρτησία του αρχιτέκτονα προβαλλόταν ως απόλυτη αρχή . Στην νέα εποχή ο αρχιτέκτονας δεν θα ακολουθούσε τα γούστα των ανίδεων, νεόπλουτων πελατών αλλά θα είχε αυτός το πρώτο λόγο. Με λίγα λόγια, οι πελάτες έπρεπε να το βουλώσουν, όπως ακριβώς γίνεται και στο σοσιαλισμό. Πράγματι, στον κόσμο των εργατικών πολυκατοικιών, που ξημέρωνε στην Ευρώπη, δεν υπήρχαν πια πελάτες αλλά μόνο εργάτες. Ο αρχιτέκτονας-διανοούμενος είχε το καθήκον να εκπαιδεύσει τους αμαθείς εργάτες, που ακόμη δεν ήξεραν να εκτιμούν το ωραίο, να γίνει ένας “μηχανικός των ψυχών τους”, κατά την έκφραση του πατερούλη Στάλιν, αλλά μέχρι τότε θα αποφάσιζε γι’ αυτούς, χωρίς αυτούς. Όπως γίνεται και στο σοσιαλισμό.
Όταν στην Γερμανία ανέβηκε ο Χίτλερ, οι φίλοι μας οι μοντερνιστές κατέφυγαν στις ΗΠΑ. Εκεί, εκμεταλλεύτηκαν το αποικιακό κόμπλεξ των Αμερικάνων και τον επαρχιώτικο θαυμασμό τους για οτιδήποτε ερχόταν από την Ευρώπη και γρήγορα στελέχωσαν τα κορυφαία πανεπιστήμια της χώρας.
Έτσι, η μοντέρνα αρχιτεκτονική κυριάρχησε στην Αμερική και σε όλο τον πλανήτη. Και τι ειρωνεία! Οι μοντέρνοι αρχιτέκτονες εφάρμοσαν τις αριστερές αρχιτεκτονικές αρχές τους για να χτίζουν σπίτια, γραφεία και ουρανοξύστες για την…καπιταλιστική ελιτ, που πια θεωρούσε πολύ μπανάλ τις αρχιτεκτονικές αξίες των αστών προγόνων τους! Σε αντίθεση με την εργατική τάξη, στην οποία υποτίθεται πως απευθύνεται η μοντέρνα αρχιτεκτονική. Στην Αμερική, οι εργάτες σιχαίνονται τόσο πολύ αυτά τα μοντερνιστικά εξαμβλώματα που αμέσως μόλις πιάσουν λίγα λεφτά τρέχουν να αγοράσουν ένα μπουρζουάδικο σπίτι με κήπο και κεραμίδι στα μπουρζουάδικα προάστια.
Viva la revolución, σύντροφοι. Οι οικονομικές συνταγές της Αριστεράς μπορεί να έχουν αποτύχει παντού, αλλά η πολιτισμική της κυριαρχία βρίσκεται ακόμη και σε τομείς που δεν μπορούμε να φανταστούμε.
