Εισαγωγή – Επιμέλεια: Σπύρος Δημητρίου
Ανδρέας Κάλβος (1 Απριλίου 1792 – 3 Νοεμβρίου 1869)
«Η αρετή του Κάλβου είναι η ελληνική αρετή» είπε το 1942 ο Κωνσταντίνος Τσάτσος σε μια σύντομη ομιλία του για τον ποιητή των Ωδών, μέσα στα μαύρα χρόνια της δουλείας.
Σαράντα χρόνια αργότερα, το 1986, θα ολοκληρώσει την μελέτη του για τον Κάλβο με αφορμή τον συλλογικό τόμο του περιοδικού της «ΕΥΘΥΝΗΣ» στη σειρά «ΤΕΤΡΑΔΙΑ» με τίτλο «Κάλβος, ποιητής της ιδέας».
«Ανατρέχοντας πάλι ύστερα από χρόνια στο έργο του Κάλβου με καταλαμβάνει ένα παράξενο ρίγος. Ίσως να το εξηγεί η ηλικία μου. Αισθάνομαι έντονα την μοναξιά του. Ένα υψηλό δέντρο σ’ έναν έρημο χώρο. Είναι μόνος. Δεν ανήκει σε κανένα πνευματικό κύκλο. Βγαίνει ξαφνικά στο φως και μετά από λίγους, βαρείς λόγους, εξαφανίζεται πάλι στο σκοτάδι. Κανείς δεν τον ακολουθεί. Προδρόμους δεν έχει. Ίσως απώτατο πρόγονο να ονομάσωμε τον Πίνδαρο. Δική του η φωνή, ο ρυθμός, η γλώσσα. Είναι Έλληνας. Όχι μόνο στην επίφαση, αλλά και στη μεταφυσική του ουσία. Σε αυτή δεν έχει ταίρι. Τον Σολωμό.» γράφει εισαγωγικά στο κείμενό του ο Κ. Τσάτσος για τον πνευματικό οβολό του στον Κάλβο, τον ποιητή της Ιδέας.
«Ο Κάλβος υμνεί την ηθική ιδέα. Για να μιλήσωμε με περισσότερην ακρίβεια, υμνεί τη φανέρωση της ωραιότητάς της.
Ακίνητη από ψηλά κρίνει και ορίζει και ο κόσμος οργανώνεται από το φως της. Πρέπει το νόημά του, και το αισθητικό του νόημα ακόμη, απ’ αυτήν. Ο κόσμος γίνεται ωραίος όταν και όπου τα φανερώματά της καρπίζουν. Ανδρεία, δικαιοσύνη, ελευθερία είναι τα φανερώματα της ιδέας αυτής στην ποίηση του Κάλβου. Για να είσαι ανδρείος πρέπει να είσαι ελεύθερος από τον φόβο της ζωής και από το φόβο του θανάτου. Και όπου ζουν οι ελεύθεροι και οι ανδρείοι εκεί βασιλεύει δικαιοσύνη. Και πάλι μόνο στης δικαιοσύνης το βασίλειο γίνεται η ελευθερία τροφή και πνοή του ανθρώπου.
Από τα τρία φανερώματα της ηθικής ιδέας στον Κάλβο η ελευθερία είναι το καθολικότερο και το κυριότερο. Κατά ένα μεγάλο μέτρο οι ψυχές των ατόμων και των λαών διαφέρουν από τον τρόπο που αντιλαμβάνονται την ιδέα της ελευθερίας. Στην ελληνική ποίηση τούτο το νόημα είναι πρωταρχικό. Η ελευθερία των Ελευθέρων Πολιορκημένων, η ελευθερία του Γύφτου, η ελευθερία του Αλαφροισκιωτου, η ελευθερία του Κάλβου.
Η ηθική ιδέα και, μάλιστα, το κορύφωμά της, η ελευθερία, απαιτούν από την ηθική συνείδηση ένα δυναμικό στοιχείο την ανδρεία. Τούτο το στοιχείο προ παντός φωτίζοντας ο Κάλβος αναγκαστικά ενσάρκωσε την ηθική του ιδέα σε μιαν ηρωική πράξη, στην Επανάσταση του 21. Από τις είκοσι ωδές του Κάλβου, οι δεκαεννιά είναι αφιερωμένες στον Εθνικόν αγώνα, σε πράξεις ηρωικές που γίνηκαν για να εδραιωθή η δικαιωσύνη και η ελευθερία μέσα σ’ ένα χώρο της ιστορικής ζωής, που, ακριβώς, ήταν από αιώνες ο τιμημένος φορέας, ο δουλευτής και ο ενσαρκωτής αυτών των ιδεών. Η αρετή του Κάλβου είναι η ελληνική αρετή. Και αυτή, όσο και αν επιβλήθηκε και υιοθετήθηκε, μερικά τουλάχιστον, από άλλους λαούς, μένει πάντα ξέχωρη και αρμοσμένη στης ελληνικής γης τα γεννήματα.».
ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΑΕΝΑΟΝ ΣΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΛΒΟΥ. ΣΤΑ 160 ΧΡΟΝΙΑ ΤΩΝ «ΛΥΡΙΚΩΝ». ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΥΘΥΝΗ ΑΘΗΝΑ 1986.
