Η λέξη προέρχεται από την (εν-καύση) και υποδηλώνει την ζωγραφική με την φωτιά ως τρόπο ρευστοποίησης και μείξης των χρωματικών συστατικών και του συνδετικού τους ( κερί μέλισσας και ρητίνες).
Με αυτήν ζωγραφίστηκαν όλα τα χαμένα αριστουργήματα της λεγόμενης Μεγάλης Σχολής της αρχαιότητας. Ότι αξία έχει το λάδι ως επίσημο και σοβαρό υλικό μέχρι τις μέρες μας, αντίστοιχη αξία είχε και η εγκαυστική στους Αρχαίους χρόνους. Παρ΄ όλο που το κερί χρησιμοποιήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους σαν βερνίκι προστασίας, ή σε βαφή και προστασία πλοίων και κτιρίων, στη ζωγραφική οριστικοποιείται η χρήση του γύρω στο 400 π.Χ.
Η γενικευμένη χρήση της εγκαυστικής δικαιολογεί το ότι παρά τη δυσκολία στην χρήση του, που σημαίνει άριστους ζωγράφους ως χρήστες, αποτελεί και το ισχυρότερο υλικό ζωγραφικής που υπάρχει μέχρι σήμερα. Την μόνη συνταγή της εγκαυστικής που σώθηκε την βρίσκουμε στο 35ο βιβλίο της Φυσικής Ιστορίας του Πλίνιου του Πρεσβύτερου. Είναι όμως γεμάτη ασάφειες και ανακρίβειες μια και γράφτηκε από μη ζωγράφο. Έτσι έγινε αιτία για πολλές έρευνες και ερωτηματικά στις προσπάθειες αναβίωσης της τεχνικής που ξεκίνησαν από την Αναγέννηση και κρατάνε ως τις μέρες μας.
Ωστόσο η γενικευμένη χρήση της εγκαυστικής διατηρήθηκε για πάρα πολλούς αιώνες, κοντά 1200 χρόνια, μέχρι την αρχή των Μεσοβυζαντινών χρόνων γύρω στον 8ο αιώνα μ.Χ.
Δεν είναι γνωστό γιατί εξαφανίζεται, μπορούμε όμως να κάνουμε υποθέσεις. Πρόκειται για μια αιματηρή εποχή με την Εικονομαχία, που διαρκεί κοντά 150 χρόνια με τεράστιο αριθμό θυμάτων. Είναι πολύ πιθανό μέσα στα θύματα αυτής της σύγκρουσης να ήταν και τα εργαστήρια των ζωγράφων εγκαυστικής με την οποία γινόταν οι εικόνες.
Τα τελευταία και υπέροχα δείγματα εικόνων σώζονται στην απομονωμένη Μονή Σινά. Βέβαια το μεγαλύτερο corpus έργων εγκαυστικής σώθηκε στην Αίγυπτο και είναι πολύ παλαιότερο, από την εποχή του Χριστού μέχρι τον 3ο αιώνα μ.Χ. Είναι τα περίφημα πορτρέτα Φαγιούμ περίπου 1000 τον αριθμό. Σίγουρα κατάγονται από την σπουδαία σχολή Ρεαλισμού που ίδρυσε ο Απελλής στην Αλεξάνδρεια όπου εγκαταστάθηκε. Εκεί μπορούμε να ανιχνεύσουμε τις ρίζες της βυζαντινής εικονογραφίας και την μετάβαση από τον Αρχαίο κόσμο στον Βυζαντίνο, από τον παγανισμό στον Χριστιανισμό.
Ο Χριστός Παντοκράτορας της Μονής Σινά
Η ζωντάνια και η ελευθερία της τεχνικής που πηγάζει από από τους σχετικούς περιορισμούς του υλικού, έκαναν γενιές ζωγράφων να αναζητήσουν την αναβίωση της εγκαυστικής. Οι έρευνες οδήγησαν στην ανακάλυψη της ελαιογραφίας.
Η Σύγχρονη εποχή δεν εγκατέλειψε τις προσπάθειες για την επανάχρηση της εγκαυστικής. Καλλιτέχνες όπως ο Χατζηκυριάκος Γκίκας, ο Φ. Κόντογλου, ο Τσαρούχης, ο Π. Σάμιος , ο Μόραλης και ο Κεστανλής ερεύνησαν και δημιούργησαν με πειραματισμούς στην εγκαυστική.
Κωνσταντίνος Παλιάν
Ζωγράφος
Από την ομιλία που έγινε στην Chalkos Gallery της Θεσσαλονίκης στις 8 Ιανουαρίου 2020.
Ακολουθούν έργα του καλλιτέχνη δημιουργημένα με την τεχνική της εγκαυστικής.
