Του Στέφανου Ντάκου *
Ερχόμαστε τώρα στα αυτοκρατορικά συνοικέσια: η συζήτηση σχετικά με την ανήλικη αδελφή του Τσάρου Όλγα, φυσικά δεν έγινε τον Ιούλιο του 1807 στο Τιλσίτ, αλλά μέσω της διπλωματικής οδού και της αλληλογραφίας μετά το τέλος του πρώτου γάμου του αυτοκράτορος. Οι διαπραγματεύσεις με την Αυστρία σχετικά με τη Μαρία Λουίζα έγιναν στις αρχές του 1810 και ο αυτοκράτωρ την υποδέχθηκε καθ’όδόν, ενώ την οδήγησε στο Παρίσι. Στην ταινία φαίνεται να τη γνωρίζει για πρώτη φορά στο ανάκτορο και μάλιστα να την οδηγεί πάραυτα στην κρεβατοκάμαρα, να την αντιμετωπίζει καθαρά εμμέσως πλην σαφώς ως μηχανή αναπαραγωγής.
To αποτυχημένο συνοικέσιο για τον γάμο Ναπολέοντα και Πριγκήπισσας Όλγας δείχνεται ετεροχρονισμένα στην ταινία
Ούτε λόγος για τη θρησκευτική γαμήλια τελετή που έλαβε χώρα άμεσα, ούτε για τη συμβίωσή τους και την εγκυμοσύνη της, σαν ο χαρακτήρας της νέας αυτοκράτειρας να μην ενδιαφέρει το σενάριο, απλώς μεταφερόμαστε στη σκηνή όπου ο Ναπολέων πιάνει στα χέρια του τον νεογέννητο, και νόμιμο αυτή τη φορά, ο οποίος γεννήθηκε στις 20 Μαρτίου 1811. Ως δια μαγείας ο χαρακτήρας της αυτοκράτειρας απουσιάζει στην υπόλοιπη ταινία, όπως και της μητέρας του Ναπολέοντος, που εμφανίστηκε για τελευταία φορά όταν του ανακοίνωσε τη γέννηση του νόθου παιδιού του.
Αφιερώνεται ωστόσο μια σκηνή στην επίσκεψη του αυτοκράτορος στο Μαλμαιζόν, όπου είχε αποτραβηχτεί η διαζευγμένη Ιωσηφίνα, όπου της παρουσιάζει τον διάδοχο. Είχαν προηγηθεί αντίστοιχες σκηνές με επισκέψεις στο Μαλμαιζόν, όπου υπονοείται ότι οι δυο πρώην σύζυγοι συνέχισαν ως εραστές, χωρίς να μπαίνουν εμπόδιο ανάμεσά τους οι κρατικές υποθέσεις και η δημόσια εικόνα τους. Επίσης στην Ιωσηφίνα θα αναφέρει το σχέδιο για την εισβολή στη Ρωσία, ενώ σε μια άλλη σκηνή ξεδιπλώνει ένα χάρτη της Ρωσίας με τους επιτελείς του.
Από τη ρωσική εκστρατεία παρουσιάζεται το αντάρτικο των Κοζάκων στα γαλλικά στρατεύματα, με μια αιματηρή ενέδρα, που καταλήγει σε ένα μακάβριο παλούκωμα των νεκρών. Από τη μάχη του Μποροντίνο ή Μόσχοβα παίρνουμε μια γεύση από μια επική προέλαση του γαλλικού, που φαίνεται μάλλον να προέρχεται από σκηνή μάχης της δημοκρατικής περιόδου, αν κρίνουμε από την εφόρμηση του Ναπολέοντος σε πρώτη γραμμή, με στολή της δημοκρατικής περιόδου, εμφανώς πιο αδύνατο και με ακούρευτα μαλλιά. Πολύ πιθανό να κόπηκε στο μοντάζ και να την ενέταξαν στη μάχη του Μποροντίνο.
Πολύ ωραία η απεικόνιση της εισόδου σε μια απόκοσμα έρημη Μόσχα , ιδιαίτερα προσεγμένο το βυζαντινοπρεπές ανάκτορο στο Κρεμλίνο, αλλά και η σκηνή της πυρπόλησης της παλαιάς ρωσικής πρωτευούσης. Από την συνοπτική αναφορά στην υποχώρηση της μεγάλης στρατιάς τον Δεκέμβριο του 1812 προσγειωνόμαστε άγαρμπα στον Μάρτιο του 1814 και στον εξαναγκασμό του Ναπολέοντος στην πρώτη παραίτηση.
Ούτε οι εκστρατείες του 1813, όταν η Αυστρία κήρυξε εκ νέου τον πόλεμο στη Γαλλία, ούτε η μάχη του Μπάουτζεν και της Λειψίας, γνωστή ως μάχη των εθνών , η πρώτη συντριπτική γαλλική ήττα, αλλά ούτε και οι εκστρατείες του 1814 αναφέρονται καν. Η προέλαση των συμμαχικών δυνάμεων στο Παρίσι, η απόπειρα αυτοκτονίας του Ναπολέοντος και η τύχη της συζύγου και του γιου του επίσης αποσιωπώνται.
Κάποιες σκηνές που περιγράφουν την εξορία στην Έλβα παρουσιάζουν την διά θαλάσσης μετάβαση, την είσοδο στην πόλη του έκπτωτου αυτοκράτορος μετά της κουστωδίας του, η αντίδρασή του όταν είδε σε εφημερίδα τη γελοιογραφία με την Ιωσηφίνα στο κρεβάτι με τον τσάρο Αλέξανδρο και τον ίδιο κάτω από αυτό, καθώς και τον ίδιο να ατενίζει τη θάλασσα σκεπτόμενος την απόδρασή του. Εν τω μεταξύ η επίσκεψη του τσάρου στο Μαλμαιζόν όντως παρουσιάζεται, αλλά χωρίς να δείχνει κάποια ερωτική σχέση
Ενδιαφέρουσα είναι η σκηνή όπου παρουσιάζεται η επίταξη του πλοίου, καθώς και αυτή της αποβάσεως στον κόλπο Ζουάν. Παράλληλα με την προέλαση του Βοναπάρτη προς βορράν παρουσιάζεται η επιδείνωση της κατάστασης της Ιωσηφίνας, η οποία στην πραγματικότητα είχε ‘ηδη αποβιώσει ύστερα από σύντομη ασθένεια τον Μάιο του 1814, αλλά εδώ προφανώς δίνεται ώστε να ανέβει το σασπένς, αν θα προλάβει ο Ναπολέων να τη δει ζωντανή. Η αδιάφορη φαινομενικά και χλιαρή αντίδραση του Λουδοβίκου ΙΗ’, στο άκουσμα της αποβάσεως του Βοναπάρτη, είναι ενδιαφέρουσα, αλλά πολύ συνοπτική, ο χαρακτήρας θα παρουσιαστεί μόνο ως βουβό πρόσωπο στο συνέδριο της Βιέννης.
O Nαπολέων επιστρέφει από την Έλβα
Το περιστατικό κατά το οποίο ο Ναπολέων στάθηκε αντιμέτωπος με τις κάνες των τουφεκιών του 5ου βασιλικού συντάγματος δίνεται με ιδιαίτερα επιτυχημένο τρόπο. Η επίσκεψη στο Μαλμαιζόν όπου υποτίθεται ότι πληροφορείται από την Ορτάνς, κόρη της Ιωσηφίνας που είχε υιοθετήσει ο ίδιος, τον πρόσφατο θάνατό της δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, καθώς είχε λάβει γνώση του θανάτου της ήδη από την Έλβα.
Κατόπιν, ερχόμαστε στο συνέδριο της Βιέννης, όπου ο Άρθουρ Ουέλινγκτον ανακοινώνει την κήρυξη του πολέμου που θα δώσει μια για πάντα τέλος στον πόλεμο στην Ευρώπη. Σε απάντηση, ο Ναπολέων με τους επιτελείς του, πάνω από τον χάρτη της Ευρώπης σχεδιάζει την αποφασιστική μάχη στο Βατερλώ, την οποία περιγράφει η ταινία όχι σε όλη της την έκταση και τις φάσεις, αλλά μάλλον το ξεκίνημά της και την τελευταία απεγνωσμένη επέλαση του Νέι με το ιππικό και της παλαιάς φρουράς, παρουσιάζοντας τον ίδιο τον αυτοκράτορα να εφορμά έφιππος και να μοιράζει σπαθιές, ενώ δέχεται μια σφαίρα στο θρυλικό δίκωχο.
O Ρούπερτ Έβερεττ ως Δούκας του Γουέλλινγκτον στην Μάχη του Βατερλώ
Όντως όταν όλα είχαν χαθεί προχώρησε στην πρώτη γραμμή για να πεθάνει με τους άντρες του, αλλά οι στρατάρχες τον τράβηξαν πίσω από τη γραμμή του πυρός. Ο Ουέλινγκτον παρουσιάζεται περισσότερο ως χαρακτήρας, ενώ ο Μπλύχερ εμφανίζεται μόνο σε μια σκηνή και γενικά η συνεισφορά των Πρώσων υποβαθμίζεται σε σχέση με τον ρόλο των Βρεττανών. Η σκηνή κλείνει με τον Ναπολέοντα να υψώνει το ματωμένο ξίφος του σε ένδειξη χαιρετισμού στον Ουέλινγκτον.
Η σύντομη χρονική περίοδος της υποχώρησης στο Παρίσι, της συμμαχικής εισβολής, της δεύτερης αυτοκρατορικής παραίτησης και της προσπάθειας για διαφυγή στην Αμερική παραλείπεται και ερχόμαστε απευθείας στην αιχμαλωσία του Ναπολέοντος στο αγγλικό πολεμικό Βελλερεφόντης, ωστόσο η παρουσία του Ουέλλινγκτον δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Όντως πάνω σε αυτό το πλοίο έμαθε την απόφαση της εξορίας του δια βίου στην Αγία Ελένη, αλλά όχι διά στόματος Ουέλινγκτον. Εδώ ο εξόριστος αυτοκράτωρ παρουσιάζεται άνετος, να αφηγείται στους δόκιμους του βρεττανικού βασιλικού ναυτικού στρατιωτικά κατορθώματα. Από την σχεδόν εξαετή παραμονή του στην Αγία Ελένη έχουμε ελάχιστες σκηνές, όπως να κάνει την τουαλέτα του στο εσωτερικό του σπιτιού όπου ήταν υπό περιορισμό , να παίρνει το πρωϊνό του κάνοντας μαθήματα Ιστορίας σε νεαρά κορίτσια, προφανώς κόρες των Άγγλων αξιωματικών της διοικήσεως.
Και η καταληκτική σκηνή του θανάτου του, για το οποίο μας έχουν ήδη προετοιμάσει οι φανταστικοί διάλογοι με την Ιωσηφίνα , που υποτίθεται ότι τον καλεί κοντά της. Ουδεμία αναφορά στη σχέση του με τον Χάντσον Λόου , Άγγλο διοικητή του νησιού, τα απομνημονεύματά του και τον καρκίνο που τον ταλαιπώρησε ή το ακριβές σκηνικό του θανάτου του.
Κλείνοντας, θα έλεγα ότι η ταινία είναι δυνατή σε επιμέρους σκηνές που περιγράφονται αριστουργηματικά, αλλά ως σύνολο δείχνει αποδυναμωμένη σεναριακά και εκτός από τους δύο πρωταγωνιστές, που σηκώνουν το ερμηνευτικό βάρος, έστω και με μέτριους διαλόγους, οι δευτερεύοντες χαρακτήρες παρουσιάζονται μονοδιάστατα ή απλώς διαγράφονται φευγαλέα, εκτός από τον Ταλεϋράνδο, τον Τσάρο Αλέξανδρο Α΄ και τον Ουέλινγκτον. Η σκηνογραφική και ενδυματολογική αναπαράσταση είναι ακριβής και επιμελημένη, η καλλιτεχνική διεύθυνση άρτια. Αναμένουμε την εκτενέστερη εκδοχή, που θα προβληθεί στην apple tv, με την ελπίδα να είναι δικαιωμένο το συνολικό αποτέλεσμα.
* Ο Στέφανος Ντάκος είναι ιστορικός που έχει κάνει την μεταπτυχιακή πανεπιστημιακή διατριβή στην Ναπολεόντεια Περίοδο
