τῆς Μαρίας Κορνάρου*
Οἱ ἐκδόσεις «Μάγμα» προσφέρουν, μὲ τὴν «Φύση τοῦ γοτθικοῦ ρυθμοῦ», ὄχι μόνο τὴν πρώτη ἐμφάνιση τοῦ μεγάλου ρωμαντικοῦ Τζὼν Ράσκιν σὲ ἄρτια ἑλληνικὴ μετάφραση, ἀλλὰ καὶ μία ὁλοκληρωμένη ἔκδοση τοῦ ἐν λόγῳ δοκιμίου, ἡ ὁποία περικλείει σὲ 228 σελίδες ὅλα ὅσα θὰ μποροῦσε νὰ θέλει νὰ μάθει ὁ ἀναγνώστης γιὰ τὸ ἔργο. Ἔτσι, πέρα ἀπὸ τὴν ἀναπαραγωγὴ σκίτσων καὶ φωτογραφιῶν, τὸ εὑρετήριο ἀρχιτεκτονικῶν ὅρων ‒ἀφοῦ ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ ἕνα βιβλίο θεωρίας τῆς τέχνης‒ καὶ τὴν σύντομη βιογραφία τοῦ Ράσκιν, ἡ ἔκδοση συμπληρώνεται ἀπὸ κείμενα τῶν Οὐίλλιαμ Μόρρις καὶ Τζὰν Μόρρις, ποὺ προσθέτουν πληροφορίες γιὰ τὴ ζωὴ καὶ τὶς ἰδέες τοῦ συγγραφέα.
Πράγματι, πρόκειται γιὰ ἕνα δοκίμιο ‒ἀρχικὰ ἕνα κεφάλαιο ἀπὸ τὸ σημαντικότερο ἔργο τοῦ Ράσκιν, τὸ τρίτομο «Πέτρες τῆς Βενετίας»‒ ποὺ καταπιάνεται, πέρα ἀπὸ τὴν θεωρία τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, καὶ μὲ τὴν θεωρία τῆς τέχνης, τὴν φιλοσοφία τῆς ἐργασίας, τὶς ζωηρὲς παραξενιὲς στὸ προσωπικὸ γοῦστο τοῦ συγγραφέα, ὥστε εἶναι ἀπαραίτητο νὰ διαβαστοῦν συνδυαστικὰ καὶ οἱ ἀναλύσεις τοῦ ἔργου.
Τὸ πολυσχιδὲς περιεχόμενο τοῦ δοκιμίου, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν μικρή του ἔκταση, τὸ καθιστοῦν ἰδανικὸ γιὰ νὰ διαβαστεῖ ἀπὸ ὁποιονδήποτε ἐνδιαφέρεται νὰ γνωρίσει τὴ σκέψη τοῦ Ράσκιν ἢ τὶς τάσεις τῆς ρωμαντικῆς θεωρίας, ἀκόμη καὶ ἂν δὲν εἶναι μεγάλος θαυμαστὴς τῆς γοτθικῆς ἀρχιτεκτονικῆς (ὅπως δὲν εἶναι καὶ ἡ γράφουσα).
Photo@ Shutterstock
Ἄλλωστε, μέσα στὴ χειμαρρώδη γραφή του Ράσκιν, ἡ γοτθικὴ καὶ ἡ ἀντίπαλή της τότε νεοκλασσικὴ ἀρχιτεκτονικὴ φαίνεται νὰ ἀναδεικνύονται σὲ δύο σύμβολα, μέσα ἀπὸ τὰ ὁποῖα συγκρούονται τὰ μεγάλα, ἀντίθετα ρεύματα τοῦ Διαφωτισμοῦ καὶ τοῦ Ρωμαντισμοῦ. Ὁ γοτθικὸς ρυθμὸς ἐνσαρκώνει, ἔτσι, τὸν αὐθορμητισμὸ καὶ τὴν ἁπλότητα, μέσα στὸν πληθωρισμό του, τοῦ νὰ μὴν ἐπιδιώκεις νὰ ὑπερβεῖς τὰ γήινα. Τὰ ὀξυκόρυφα τόξα καὶ τὰ καμπαναριὰ ποὺ σχίζουν τοὺς οὐρανοὺς ἀποτελοῦν ὄχι μία διεκδικητικὴ γροθιὰ πρὸς τὸν οὐρανό, ἀλλὰ μία ἔκφραση τοῦ τραχὺ χαρακτῆρα τῶν λαῶν τοῦ Βορρᾶ.
Ἡ γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ εἶναι ἡ ἐπικράτεια τῆς φαντασίας, τῆς φαντασίας ὄχι μόνο τοῦ ἀρχιμάστορα ἀλλὰ ὅλων τῶν λαξευτῶν καὶ τῶν οἰκοδόμων, ποὺ προσθέτουν μία προσωπικὴ πινελιὰ στὸν ἄναρχο, πληθωρικὸ διάκοσμο τοῦ κτηρίου, μὲ τὰ φανταστικὰ τέρατα καὶ τὶς ἀπόκοσμες κορφές.
Ἀπέναντι στὴν αὐστηρή, ὑπολογισμένη, ἄψυχη συμμετρία τῶν ὑπεροπτικῶν νεοκλασσικῶν κτηρίων, ὁ γοτθικὸς ρυθμὸς ἀντιπροσωπεύει τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπινου πνεύματος, μία ἐλευθερία ποὺ γιὰ τὸν Ράσκιν βρίσκεται πέρα ἀπὸ τὶς ἀπαιτήσεις τῆς λογικῆς.
Γκαργκόυλς στην Παναγία των Παρισίων . Flickr: Michael McCarthy
Τὰ στοιχεῖα ποὺ κάνουν ὄμορφη τὴν γοτθικὴ ἀρχιτεκτονικὴ ‒τὸ ἀκανόνιστο, τὸ προσωπικό, τὸ φυσικὸ καὶ τὸ φανταστικὸ‒ εἶναι ἐπίσης κριτήρια γιὰ τὴν ὀμορφιὰ τοῦ κόσμου καὶ τῆς κοινωνίας, ἐνῶ τὰ ἀντίθετά τους –τὸ συμμετρικό, τὸ ἀπρόσωπο, τὸ τεχνητό, τὸ μετρημένο‒ εἶναι κριτήρια γιὰ τὴν ἀκαλαισθησία του. Ἔτσι, ὁ Ράσκιν περνᾶ ἀπὸ τὴν κριτικὴ τῆς τέχνης στὴν κριτικὴ τῆς βιομηχανικῆς ἐπανάστασης, ἡ ὁποία ἔχει ἐπιβάλλει τὴν μονοτονία τῶν μορφῶν, τῶν πραγμάτων, τῶν ἐπαγγελμάτων. Καλώντας σὲ ἀναβίωση τῆς γοτθικῆς ἀρχιτεκτονικῆς, πρᾶγμα ποὺ κατάφερε μὲ τὶς «Πέτρες τῆς Βενετίας», καλεῖ συνάμα σὲ μία ἐπανοικειοποίηση τῶν χαμένων αὐτῶν μορφῶν τοῦ «παλαιοῦ κόσμου», τῶν ἄτεχνων καὶ μοναδικῶν ἐργαλείων καὶ ἀγαθῶν ποὺ ἔφτιαχναν μερικῶς ταλαντοῦχοι ἀλλὰ σαφῶς πιὸ χαρούμενοι ἄνθρωποι τοῦ μόχθου.
Ἀλλὰ οὔτε καὶ ὁ φιλότεχνος ἀναγνώστης θὰ τελειώσει αὐτὸ τὸ βιβλίο χωρὶς νὰ βρεῖ κάτι ποὺ νὰ τὸν ἐνδιαφέρει. Ἀπὸ τὴν διάκριση τῶν ρυθμῶν τῆς ἀρχιτεκτονικῆς ἢ τῶν διαφορετικῶν τύπων τοῦ καλλιτέχνη ἕως τὸν ὁρισμὸ τοῦ γοτθικοῦ ρυθμοῦ καὶ τῶν χαρακτηριστικῶν γνωρισμάτων του, ὁ Ράσκιν ἐπιδεικνύει τὶς γνώσεις του ἀλλὰ καὶ τὴν προσωπική του ἐμπειρία μελετώντας τὰ γοτθικὰ μνημεῖα τῆς βόρειας καὶ δυτικῆς Εὐρώπης.
Σὲ ὅλα, βεβαίως, δὲν λείπει καὶ ἡ προσωπική του ἀποτίμηση, γιὰ τὰ καλύτερα δείγματα τοῦ κάθε ρυθμοῦ ἀρχιτεκτονικῆς ἢ γιὰ τὸ πιὸ θαυμαστὸ εἴδος καὶ περίοδο τοῦ γοτθικοῦ ρυθμοῦ. Κλείνει, δέ, τὸ παρὸν ἔργο, προσφέροντας ἕναν πρακτικὸ ὁδηγὸ «ἐξακρίβωσης» τοῦ γοτθικοῦ χαρακτῆρα κάθε ἐπίμαχου κτηρίου ‒ὥστε αὐτὸ τὸ βιβλίο μπορεῖ νὰ συνοδέψει καὶ τὸν ταξιδιώτη σὲ τυχὸν ἐξορμήσεις του πρὸς δυσμάς, προκειμένου νὰ κατανοήσει τὶς λίθινες μορφὲς ποὺ τὸν περιτριγυρίζουν.
“Ἡ Φύση τοῦ γοτθικοῦ ρυθμοῦ» κυκλοφορεί από τις ἐκδόσεις «Μάγμα» σε μετάφραση Μαρουλίνα Νάζου – Νίκου Ν. Μάλλιαρη
* Η Μαρία Κορνάρου είναι τελειόφοιτη της Νομικής και τακτική συντάκτρια της “Εστίας”
