
του Gary Saul Morson για το First Things
Κατά τη μεσαιωνική εποχή, όταν ένας στοχαστής επικαλείτο με επιτυχία θεϊκή αποκάλυψη, τα λόγια του δεν επιδέχονταν αμφισβήτηση. Μόνο οι απελπιστικά αδαείς ή όσοι ήταν δαιμονικά εμπνευσμένοι μπορούσαν να τον αμφισβητήσουν. Τις τελευταίες δεκαετίες, η επίκληση της «επιστήμης» επιτυγχάνει παρόμοιο αποτέλεσμα. Οι πολιτικοί υποστηρίζουν ότι «απλώς ακολουθούν την επιστήμη», ενώ οι υποστηρικτικές πλατφόρμες των μέσων μαζικής ενημέρωσης εκδιώκουν τους αμφισβητίες ως εχθρούς της επιστήμης. Η ψευδοεπιστήμη ποτέ δεν βρισκόταν σε καλύτερη μοίρα.
Σήμερα υπάρχει κι άλλος ένας τρόπος για να σιγήσουν οι αντίπαλοι: Να ισχυριστούν ότι πρόκειται για θέμα «ηθικής σαφήνειας», μια φράση που σηματοδοτεί ότι το ερώτημα έχει «διευθετηθεί» και δεν επιτρέπει καμία περαιτέρω συζήτηση. Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα γεγονότα δεν πυροδοτούν τη ρητορική, η ρητορική καθορίζει τα γεγονότα. Όταν ένα θέμα χαρακτηρίζεται «ηθικά σαφές» με αυτό τον τρόπο, η συνέπεια είναι ότι μόνο κάποιος ανήθικος θα μπορούσε να σκεφτεί την παραμικρή αμφιβολία. Ο κόσμος τακτοποιημένα διαιρείται σε καλό και κακό. Δεν γίνεται να υπάρχουν ευσυνείδητοι σκεπτικιστές. Και όταν οι άνθρωποι είναι ανεπιφύλακτα κακοί, οτιδήποτε από αυτά που κάποιος λέει για εκείνους ή κάνει σε εκείνους, θεωρείται δικαιολογημένο.
Ως ειδικός στη ρωσική λογοτεχνία και σκέψη, είμαι παραπάνω από εξοικειωμένος με αυτό τον τρόπο σκέψης. Είναι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε η Σοβιετική Ένωση. Όταν το Κόμμα αποφάσιζε για ένα ζήτημα, οι γκρίζες ζώνες εξαφανίζονταν. Για αυτό τον λόγο κάθε ψηφοφορία του Σοβιετικού Κοινοβουλίου ήταν ομόφωνη και στις εκλογές προτεινόταν μόνο ένας υποψήφιος. Η ίδια η ιδέα των αμφισβητήσιμων ερωτημάτων ήταν μια μεγαλοαστική σύγχυση, σχεδιασμένη να εμποδίζει την εργατική τάξη από το να δράσει αποφασιστικά προς όφελός της.
Κατά τον ίδιο τρόπο, όλα τα θέματα γίνονταν παιχνίδια μηδενικού αθροίσματος. Στα οικονομικά του πρώτου έτους σπουδών, κάποιος μαθαίνει ότι σε κάθε μη-εξαναγκαζόμενη συναλλαγή και οι δύο πλευρές ωφελούνται, αλλιώς δεν θα έκαναν τη συναλλαγή. Όμως, κατά τον συλλογισμό του Μαρξ και του Λένιν, το κέρδος της μίας πλευράς είναι απαραίτητα η ζημία της άλλης πλευράς.
Επομένως δεν χάρηκα ιδιαίτερα όταν ανακάλυψα ένα άρθρο γνώμης στη Wall Street Journal, το οποίο εξέφραζε ανακούφιση ότι η τρέχουσα κατάσταση στην Ουκρανία προσέφερε «ηθική σαφήνεια». Τα τελευταία χρόνια, εξηγούσε ο συγγραφέας, «ο κολεκτιβισμός βρήκε νέα ζωή και μεταμορφώθηκε σε μια μορφή προοδευτικού αυταρχισμού», αλλά η τρέχουσα κατάσταση είναι τόσο ηθικά σαφής που προσφέρει «μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε εκ νέου τις αρχές της ελευθερίας και της δημοκρατίας, οι οποίες έχουν διαβρωθεί από μη φιλελεύθερες διανοητικές τάσεις».
Η ρωσική μου εκπαίδευση προκάλεσε ένα ερώτημα: Πώς θα μπορούσε μια κατάσταση, στην οποία όλοι ήταν ηθικά υποχρεωμένοι να συμφωνήσουν, να βοηθήσει να ξεπεραστεί μια κολεκτιβιστική νοοτροπία; Σε τελική ανάλυση, η ελευθερία και η δημοκρατία βασίζονται σε έγκυρες διαφορετικές γνώμες. Θέματα, τα οποία φαίνονται ηθικά σαφή, μπορεί να είναι έτσι μόνο μέχρι ενός σημείου. Όλα όσα ευνοούν την ενάρετη πλευρά, δεν είναι απαραιτήτως ενάρετα. Το τελευταίο που χρειαζόμαστε είναι να υποθέσουμε ότι εφόσον είμαστε σίγουροι για τη θέση μας, δεν χρειάζεται περαιτέρω σκέψη. Ακριβώς το αντίθετο, όσο περισσότερο προτιμάμε τη μια πλευρά ενός ερωτήματος, τόσο περισσότερο χρειάζεται να εξετάσουμε την πιθανότητα επιλεκτικής μεροληψίας κατά την αξιολόγηση των αποδείξεων.
Η συντριπτική πλειοψηφία των Αμερικανών και των Ευρωπαίων τάσσεται τώρα υπέρ της Ουκρανίας. Βέβαια, οι Σοσιαλδημοκράτες της Αμερικής υποστηρίζουν ότι η Ρωσία έχει υποστεί περισσότερες αμαρτίες από όσες έχει προκαλέσει εκείνη και ότι η λύση για την παρούσα κρίση είναι η διάλυση του ΝΑΤΟ. Ο καθηγητής Τζων Μηρσέιμερ στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο υποστηρίζει ότι η κρίση επιβεβαιώνει αυτό που υποστήριζε εδώ και καιρό, ότι ενθαρρύνοντας την Ουκρανία να δυτικοποιηθεί, θα προσκαλούσαμε την κατανοητή ρωσική παρέμβαση. Αλλά αυτές οι γνώμες φαίνονται τώρα αδιαμφισβήτητα περιθωριακές.
Δεν εξεπλάγην από την επιθετικότητα, τη βαρβαρότητα ή τις ψευδείς κατηγορίες του Πούτιν –τι άλλο θα περίμενε κανείς από έναν πρώην πράκτορα της KGB που βρίσκεται στην εξουσία;– όμως δεν περίμενα την ευπρόσδεκτη απόφαση των δυνάμεων της Δύσης να πιέσουν τους ηγέτες της Ρωσίας και να βοηθήσουν την ουκρανική αντίσταση. Η Γερμανία διπλασίασε τον αμυντικό της προϋπολογισμό και ακόμα και η αιωνίως ουδέτερη Ελβετία πήρε θέση.
Μακάρι η «ηθική σαφήνεια» να είχε σταματήσει εκεί! Αλλά όπως συμβαίνει με την ακυρωτική κουλτούρα των τελευταίων ετών, όσο πιο μακριά πηγαίνει κάποιος, τόσο πιο ενάρετος αισθάνεται. Οποιοσδήποτε ισχυρισμός ευνοεί τη σωστή πλευρά, πρέπει να γίνεται αποδεκτός και οποιαδήποτε ενέργεια βλάπτει τους αντιπάλους, πρέπει να δικαιολογείται. Είναι αλήθεια ότι η επίσημη ρωσική προπαγάνδα μεταδίδει εξωφρενικά ψέματα και το καθεστώς καταπνίγει τις αντιτιθέμενες φωνές. Συνεπάγεται ότι όλα όσα λέγονται από την ουκρανική κυβέρνηση και τους συμπονετικούς παρατηρητές πρέπει να είναι αλήθεια –ή ότι οποιοσδήποτε απαιτεί τον σκεπτικισμό που κανονικά εφαρμόζεται σε όλες τις κομματικές πηγές πρέπει να είναι υποστηρικτής του Πούτιν; Θα έπρεπε κι εμείς, επίσης, να εκδιώξουμε τις αντιτιθέμενες φωνές;
Στο πνεύμα της ηθικής σαφήνειας, οτιδήποτε «ρωσικό» έχει καταστεί ανήθικο. Σκεφτείτε ότι στην Ολλανδία ένα ρωσικό παντοπωλείο βανδαλίστηκε, μια ρωσική Ορθόδοξη εκκλησία καταστράφηκε και ένα ρωσικό σχολείο εκφοβίστηκε προκειμένου να βγει offline. Το «ρωσικό σούπερ μάρκετ» στην πραγματικότητα ειδικευόταν σε τρόφιμα από πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και θα μπορούσε ακριβέστερα να ονομάζεται «σλαβικό σούπερ μάρκετ», αλλά όπως εξήγησε ο Αρμένιος ιδιοκτήτης του, «κανείς δεν γνωρίζει τι σημαίνει αυτό». Η ρωσική εκκλησία, η οποία εξυπηρετεί Ορθόδοξους Χριστιανούς από πολλές χώρες, στην πραγματικότητα συγκέντρωνε χρήματα για τους Ουκρανούς. Στους μαθητές του ρωσικού σχολείου συμπεριλαμβάνονταν Εσθονοί, Ουζμπέκοι και Ουκρανοί μαθητές. «Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η ρωσική γλώσσα ομιλείται μόνο στη Ρωσία», ανέφερε αναστενάζοντας ο διευθυντής, αλλά οποιοσδήποτε ξέρει πρόσφατη ιστορία, γνωρίζει ότι είναι η γλώσσα των μορφωμένων ανθρώπων σε πολλές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες.
Ένας Ρώσος φοιτητής ιατρικής στο Άμστερνταμ, ο οποίος το έσκασε από την πατρίδα του, περιέγραψε πώς, ξανά και ξανά, χρειάστηκε να εξηγήσει ότι υπάρχουν καλοί Ρώσοι όπως και κακοί Ρώσοι. Στην πραγματικότητα, πολλοί Ρώσοι που αντιτάχθηκαν στην τρέχουσα κατάσταση, έγιναν πρόσφυγες. Μια ολλανδική ειδησεογραφική πηγή ανέφερε ότι «Ο Πρωθυπουργός Μάρκ Ρούτε κάλεσε την Τρίτη τους Ολλανδούς να σταματήσουν να κακοποιούν λεκτικά τους Ρώσους». Παρομοίως, ο δήμαρχος του Άμστερνταμ αισθάνθηκε υποχρεωμένος να εξηγήσει: «Έχουμε πρόβλημα με τον Πούτιν και το ρωσικό κράτος, όχι με τον ρωσικό πληθυσμό ή τους Ρώσους κατοίκους του Άμστερνταμ… Αυτός ο πόλεμος δεν πρέπει να οδηγήσει σε διακρίσεις». Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι εκείνοι που προέβαλαν έντονες ενστάσεις κατά των διακρίσεων εναντίον των Αράβων (ή των ανθρώπων που θεωρούνταν Άραβες) μετά την 11η Σεπτεμβρίου θα μπορούσαν επίσης να προειδοποιήσουν κατά της κακοποίησης των ανθρώπων που τυγχάνει να είναι Ρώσοι, αλλά σε μία κατάσταση «ηθικής σαφήνειας» οι λεπτές διαφορές και η συνέπεια εξαφανίζονται.
Κάποιοι Ρώσοι καλλιτέχνες και δημόσια πρόσωπα πρέπει τώρα να δηλώνουν δημόσια την αντίθεσή τους στον Πούτιν προκειμένου να μπορούν να εμφανιστούν στη σκηνή. Πόσος καιρός θα χρειαστεί μέχρι οι Εβραίοι καλλιτέχνες και ακαδημαϊκοί να πρέπει να δηλώνουν την αντίθεσή τους στο Ισραήλ ή οι Μουσουλμάνοι σε οποιαδήποτε μουσουλμανική γη μαχόμαστε επί του παρόντος;
Όταν η Κρατική Ορχήστρα του Βανκούβερ (Vancouver Recital Society) ακύρωσε μια συναυλία του Ρώσου πιανίστα Αλεξάντερ Μαλοβήφ, νικητή του “Διεθνούς Διαγωνισμού Τσαϊκόφσκι” για Νέους Μουσικούς το 2014, η ιδρύτρια και διευθύντρια της ορχήστρας, Λέϊλα Γκετζ, εξήγησε ότι η ορχήστρα δεν θα μπορούσε να «παρουσιάσει μια συναυλία από οποιονδήποτε Ρώσο καλλιτέχνη αυτή τη στιγμή, εκτός εάν ο καλλιτέχνης ήταν έτοιμος να μιλήσει ανοιχτά εναντίον αυτού του πολέμου».
Ο Μαλοβήφ, ο οποίος κάθε άλλο παρά υποστηρίζει τις πράξεις του Putin, διαβεβαίωσε ότι «κάθε Ρώσος θα νιώθει ενοχές για δεκαετίες εξαιτίας αυτής της απαίσιας και αιματηρής απόφασης που κανείς μας δεν θα μπορούσε να επηρεάσει και να προβλέψει». Παρόλα αυτά, συνέχισε, απαιτήσεις όπως εκείνη της Γκετζ είναι ηθικά εσφαλμένες.

Alexander Malofeev(Courtesy photo by Liudmila Malofeeva)
Σε τελική ανάλυση, τροφοδοτούν μίσος εναντίον ανθρώπων απλά και μόνο εξαιτίας της εθνικότητάς τους και «οι άνθρωποι δεν μπορούν να κρίνονται από την εθνικότητά τους». Υπό άλλες συνθήκες, δεν θα χαρακτηρίζαμε αυτές τις απόψεις ρατσιστικές ή φασιστικές; «Δεν έχω ξαναδεί τόσο πολύ μίσος να πηγαίνει προς όλες τις κατευθύνσεις, στη Ρωσία και σε όλο τον κόσμο», δήλωσε ο Μαλοβήφ. «Γιατί, μέσα σε λίγες ημέρες, όλος ο κόσμος έχει επιστρέψει σε μια κατάσταση στην οποία κάθε άτομο πρέπει να επιλέξει μεταξύ φόβου και μίσους;» «Τώρα επικοινωνούν μαζί μου δημοσιογράφοι οι οποίοι θέλουν να κάνω δηλώσεις», εξήγησε ο Μαλοβήφ, αλλά εάν το κάνει αυτό, θα θέσει σε κίνδυνο την οικογένειά του στη Ρωσία. Σίγουρα εκείνοι που ζητούν τέτοιες δηλώσεις, πρέπει ή θα μπορούσαν εύκολα να γνωρίζουν αυτούς τους κινδύνους. Και το ερώτημα είναι: Τι ρίσκα παίρνουν αυτοί οι δημοσιογράφοι;
Η Ρωσίδα σοπράνο Άννα Νετρέμπκο παρατήρησε: «Το να αναγκάζεις τους καλλιτέχνες…να εκφράζουν τις πολιτικές τους απόψεις δημόσια και να αποδοκιμάζουν την πατρίδα τους δεν είναι σωστό. Αυτό θα έπρεπε να είναι ελεύθερη επιλογή. Όπως πολλοί από τους συναδέλφους μου, δεν είμαι πολιτικό πρόσωπο…Είμαι καλλιτέχνης και ο σκοπός μου είναι να ενώνω τους ανθρώπους πέρα από τους πολιτικούς διαχωρισμούς».

Αννα Νετρέμπκο
Πράγματι, η ίδια η ρωσική κουλτούρα έχει γίνει στόχος. Οι Ρώσοι καλλιτέχνες που έζησαν πολύ πριν από τη γέννηση του Πούτιν ή τη δημιουργία της σοβιετικής μυστικής αστυνομίας που τον εκπαίδευσε, έχουν ακυρωθεί. Στην Ιταλία, οι διαλέξεις του συγγραφέα Πάολο Νόρι για τον Ντοστογιέφσκι«αναβλήθηκαν». «Αυτό γίνεται για την αποφυγή οποιασδήποτε αντιπαράθεσης», εξηγούσε το email που έλαβε, «ειδικά εσωτερικά, κατά τη διάρκεια μιας εποχής μεγάλων εντάσεων». Ο Νόρι απάντησε: «Κατανοώ ότι αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία είναι φρικτό και μου έρχεται να κλάψω μόνο που το σκέφτομαι. Αλλά αυτό που συμβαίνει στην Ιταλία είναι γελοίο… Στην Ιταλία δεν είναι κακό μόνο το να είσαι ένας ζωντανός Ρώσος, αλλά και το να είσαι ένας νεκρός Ρώσος. Είναι απίστευτο το γεγονός ότι ένα ιταλικό πανεπιστήμιο θα απαγόρευε ένα μάθημα για έναν συγγραφέα όπως ο Ντοστογιέφσκι». Σε συνέχεια των αντιδράσεων, το πανεπιστήμιο αναίρεσε την απόφασή του.
Αλλά πολλές ακυρώσεις δεν έχουν αναιρεθεί. Στο Βέλγιο ακυρώθηκε μια συναυλία Στραβίνσκυ. Στην Ουαλία, η Φιλαρμονική του Κάρντιφ αφαίρεσε ένα πρόγραμμα του Τσαϊκόφσκι. Στην Ολλανδία, η Φιλαρμονική του Χάρλααμ ακύρωσε ένα μίνι φεστιβάλ που παρουσίαζε τον Τσαϊκόφσκι και τον Στραβίνσκυ εξηγώντας ότι «θα ήταν ανάρμοστο να τιμήσουμε τη ρώσικη μουσική». «Φοβούνται τις απειλές. Αλλά δεν θα πρέπει να υποκύψετε σε αυτό», παρατήρησε ο ειδικός για τη Ρωσία Μίχαλ Κρίλαρς. «Αυτά μοιάζουν με σοβιετικές πρακτικές». Γινόμαστε όλο και περισσότερο σαν τη Ρωσία κάθε ημέρα που περνάει;
«Έχετε τη Ρωσία του Πούτιν και τη Ρωσία του Πούσκιν», παρατήρησε ο Κρίλαρς. Το να κατηγορείτε μια ολόκληρη κουλτούρα, παρελθοντική και σύγχρονη, για μια τρέχουσα πολιτική ενέργεια υπονοεί ότι όλα τα σχετικά με αυτή την κουλτούρα συνεισέφεραν σε αυτή την ενέργεια. Εάν η Γερμανία υπέκυψε στους Ναζί, μην ακούτε Μπετόβεν, εξαιτίας του Μουσσολίνι ακυρώστε τον Δάντη και τον Ραφαήλ, εάν απορρίπτετε τις Αμερικανικές ενέργειες στο Βιετνάμ, τη Μέση Ανατολή ή οπουδήποτε αλλού, να μην υπάρχουν πια ο Θόρω ή η Έμιλυ Ντίκινσον. Θα μπορούσε να υπάρχει καλύτερος τρόπος για την ενθάρρυνση του εθνικού μίσους από την αντιμετώπιση μιας ολόκληρης κουλτούρας και της ιστορίας της ως ένα ενιαίο σύνολο που φέρει, λες και είναι γενετικό, μια αποκρουστική ιδιότητα;
Όταν επισκέφτηκα την υπό σοβιετική κυριαρχία Πολωνία το 1970, οι άνθρωποι εύλογα απεχθάνονταν τη ρωσική διακυβέρνηση. Αρνητικά προδιατεθειμένοι στην επιβληθείσα κατανάλωση της ρωσικής κουλτούρας, κάποιοι ανταποκρίθηκαν, όπως συχνά κάνουν οι καταπιεσμένοι άνθρωποι, με το είδος του τυφλού μίσους που προετοιμάζει τα θύματα να γίνουν δυνάστες μόλις αντιστραφούν οι ρόλοι. Όπως παρατηρεί ένας χαρακτήρας στο μυθιστόρημα του Dostoevsky Οι αδελφοί Καραμαζώφ, «μπορεί να είναι πολύ ευχάριστο να προσβάλλεσαι». Ένας Πολωνός που συνάντησα, διακήρυξε υπερήφανα: «Μισώ ακόμα και τα ρωσικά δέντρα!» «Έχετε κάτι εναντίον των σημύδων;» ρώτησα με δυσπιστία. Αλλά όσο πιο παράλογες ήταν οι δηλώσεις του, τόσο περισσότερο αισθανόταν ότι είχε δίκιο.
Ίσως να ήταν ένα τέτοιο συναίσθημα που οδήγησε έναν από τους συναδέλφους μου στο Πανεπιστήμιο Northwestern, έναν καθηγητή που υπερασπιζόταν με πάθος τους Ουκρανούς, να προσπαθήσει να ακυρώσει μια διάλεξη για τη ρωσική ιδεαλιστική φιλοσοφία και να ζητήσει το τμήμα μου, το τμήμα σλαβικών γλωσσών και λογοτεχνιών, να αφαιρέσει μια φωτογραφία του Κρεμλίνου από την ιστοσελίδα του. Αυτή η φωτογραφία υπάρχει εκεί για πολλά χρόνια και δεν συμβολίζει τη ρωσική εξωτερική πολιτική αλλά τη ρωσική κουλτούρα. Εάν είχαμε χρησιμοποιήσει μια φωτογραφία του Καθεδρικού Ναού του Αγίου Βασιλείου, θα μας είχε κατηγορήσει ο συνάδελφός μου ότι προάγουμε τη Ρωσική Ορθοδοξία; Ένας άλλος συνάδελφός μου αναρωτήθηκε εάν θα μας ζητούσαν σύντομα να σταματήσουμε να διδάσκουμε Τολστόυ.
Μια πρόσφατη δήλωση που υπογράφηκε από πολλές σλαβικές οργανώσεις, τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ και 162 άτομα απαιτεί την απόρριψη οτιδήποτε απαράδεκτα ρωσικού –οτιδήποτε έχει την παραμικρή σύνδεση με πλούσιους Ρώσους ή κυβερνητικούς θεσμούς, που σημαίνει μουσεία και βιβλιοθήκες. Δίνει εντολή στα πανεπιστήμια να μετονομάσουν κτίρια ή προγράμματα που έχουν λάβει ρωσική οικονομική στήριξη. Απαιτεί τον αποκλεισμό διαφόρων καλλιτεχνών, συμπεριλαμβανομένης της Anna Νετρέμπκο. Λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαίτερα φορτισμένη ρητορική σε όλη την έκταση του εγγράφου, δεν ξέρω πόσο να πιστέψω τους ισχυρισμούς για στενές ή μακρινές διασυνδέσεις με Ρώσους ολιγάρχες, καθώς δεν παρέχει τεκμηρίωση. Τα ανάρμοστα εγχειρήματα που καταγγέλλονται στη δήλωση περιλαμβάνουν τη σειρά μεταφράσεων από την Columbia University Press των κλασικών λογοτεχνικών έργων Ρώσων συγγραφέων, όπως η εξαιρετική κωμωδία των αρχών του 19ου αιώνα του Αλεξάντρ Γκριμπογέντωφ “Συμφορά από το πολύ μυαλό”. Αποτελεί στόχο οτιδήποτε ρωσικό, συμπεριλαμβανομένων των καλύτερων έργων που φωτίζουν τον κόσμο; Μήπως εκείνες οι ανήθικες ρωσικές σημύδες φυτεύτηκαν επίσης από τη ρωσική κυβέρνηση και θα έπρεπε να ξεριζωθούν;

Βασίλυ Σουρίκωφ: Το πρωϊό της εκτέλεσης των Στρέλσκυ
Θα γίνουν δεκτές οι απαιτήσεις της δήλωσης; Ναι. Πρόσφατα έλαβα ένα email από έναν συνάδελφο, ο οποίος μεταφράζει ένα κλασικό ρωσικό έργο για τη σειρά της Columbia University Press. Ο εκδότης του είπε ότι επειδή ο εκδοτικός οίκος αρνήθηκε την οικονομική στήριξη που συντηρούσε τη σειρά, οι εκδόσεις θα έπρεπε να μειωθούν δραστικά. Ελπίζει το Πανεπιστήμιο της Columbia ότι η απαγόρευση του Γκρυμπογιέντωφ θα φέρει τον Πούτιν στα συγκαλά του;
Ακόμα και στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου, κανένας δεν σκέφτηκε να απαγορεύσει τη ρωσική λογοτεχνία, τέχνη ή μουσική. Το αντίθετο, μάλιστα τότε ήταν που άνθισαν για πρώτη φορά οι ρωσικές σπουδές στην Αμερική. Η ρωσική γλώσσα άρχισε να διδάσκεται ευρέως, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στα κολέγια και ο Νόμος περί Ξένων Γλωσσών για την Εθνική Άμυνα συμπεριέλαβε τα ρώσικα ως «ζωτικής σημασίας γλώσσα» που έπρεπε να υποστηριχθεί. Το ίδιο το γεγονός ότι η Ε.Σ.Σ.Δ. θεωρείτο θανάσιμος εχθρός σήμαινε ότι οι Αμερικάνοι θα έπρεπε να γνωρίζουν περισσότερα, όχι λιγότερα, για τη ρωσική κουλτούρα. Και υπήρχε η ελπίδα ότι η σπουδαία λογοτεχνία και η τέχνη, που θα μπορούσαν όλοι να μοιράζονται, θα έφερνε τους ανθρώπους κοντά.
Οι ακαδημαϊκοί τώρα ακυρώνουν (ή απολύουν) Αμερικανούς συναδέλφους και αποκλείουν τους ομιλητές που βρίσκουν απαράδεκτους, γι’ αυτό δεν αποτελεί έκπληξη ότι θα έκαναν το ίδιο για τους απαράδεκτους ξένους. Σύμφωνα με την Chicago City Wire, μια ομάδα φοιτητών από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο «κυκλοφορεί μια επιστολή με την οποία ζητάει από τον καθηγητή πολιτικών επιστημών της σχολής John Mearsheimer να αλλάξει τις απόψεις του για τη ρωσο-ουκρανική διαμάχη». Όχι μόνο να αποκηρύξει τις απόψεις του, αλλά να τις αλλάξει; Αυτό δεν είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό του απολυταρχισμού –η υποχρέωση όχι μόνο για υπακοή, αλλά και για πραγματική ιδιωτική συμφωνία; Αλλά αυτό είναι που συμβαίνει στις πανεπιστημιουπόλεις όλη την ώρα, όπου ζητείται από καθηγητές και φοιτητές όχι μόνο να τηρούν κανόνες με τους οποίους μπορεί να μη συμφωνούν, αλλά και να αποδέχονται την ιδεολογία στην οποία βασίζονται.

Αλεξάντρ Σολζενίτσυν
Εάν η ρωσική ιστορία μας διδάσκει οτιδήποτε, αυτό είναι ότι αυτού του είδους η «ηθική σαφήνεια» δεν έχει όρια. Εάν η μία πλευρά έχει όλα τα δίκια, τότε οτιδήποτε –κυριολεκτικά οτιδήποτε– λέει ή κάνει κάποιος είναι δικαιολογημένο. Πράγματι, με το να σταματάς λίγο πριν τα πιο ακραία μέτρα, επιδίδεσαι σε κακές πράξεις, που σημαίνει ότι ρισκάρεις να κατηγορηθείς για συνενοχή. Όταν ο Στάλιν έστειλε σε τοπικούς αξιωματούχους τα ποσοστά των ανθρώπων που έπρεπε να συλληφθούν, εκείνοι αντέδρασαν ζητώντας ακόμα υψηλότερα ποσοστά. Ήταν το πιο ασφαλές πράγμα που μπορούσαν να κάνουν για να αποδείξουν την πίστη τους. Κανείς δεν διασφάλισε ποτέ τη θέση του ζητώντας λιγότερη αυστηρότητα απέναντι στους εχθρούς. Όταν τα πάντα είναι άσπρο και μαύρο, αργά ή γρήγορα όλοι κινδυνεύουν.
«Μακάρι να ήταν τόσο απλό!» σκέφτηκε ο Αλεξάντερ Σολζενίτσυν για αυτό τον τρόπο σκέψης. Μακάρι να ήταν θέμα καλών ανθρώπων που πάντα κάνουν καλές πράξεις αντιμετωπίζοντας τους κακούς ανθρώπους κι εκείνους που άμεσα ή έμμεσα τους βοηθούν. Αυτός ο τρόπος σκέψης δεν είναι μόνο βαθιά επικίνδυνος, αλλά επίσης παρανοεί θεμελιωδώς την ίδια τη φύση της ηθικής κρίσης. Όσο πιο σοβαρό είναι το ερώτημα, τόσο μεγαλύτερη, όχι μικρότερη, προσοχή πρέπει να δοθεί στην αντιμετώπισή του. Και ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε, όπως συχνά παρατηρούσε ο Σολζενίτσυν, ότι «η γραμμή που χωρίζει το καλό από το κακό» δεν εκτείνεται μεταξύ ενός λαού ή μιας τάξης και ενός άλλου ή μιας άλλης. Αντίθετα, «διατρέχει κάθε ανθρώπινη καρδιά».
Ο Gary Saul Morson είναι Καθηγητής Τεχνών και Ανθρωπιστικών Επιστημών Lawrence B. Dumas στο Πανεπιστήμιο Northwestern.
Πηγή: firstthings.com