Συνεχίζουμε την παρουσίαση του δεύτερου μέρους (διαβάστε το πρώτο μέρος εδώ) των σημαντικότερων βιβλίων του Γοτθισμού, ενός από τα σημαντικότερα είδη του Ρομαντισμού, αλλά και του Μεσαιωνισμού, ήτοι της μεσαιωνικής επιρροής στις τέχνες από τα τέλη του 18ου αιώνα.
Όπως γράφει ο Γιώργος Σχοινάς στο πρώτο μέρος: “Ο Γοτθισμός δύναται- απαλλαγμένος από την λογική (κατά την στενή έννοια) και την ηθική (με την κοινωνική ή θρησκευτική της μορφή)- να δώσει διέξοδο στις μύχιες και πιο σκοτεινές εκφάνσεις της ανθρώπινης ιδιοσυστασίας, φωτίζοντας σημεία που παραμένουν απωθημένα”.
Του Γιώργου Σχοινά, εραλδικού καλλιτέχνη
5- Τσάρλς Ρόμπερτ Ματούριν, «Μέλμοθ ο Περπλανώμενος» (1820)
Τσαρλς Ματούριν
Ένα μεγάλο, σπονδυλωτό μυθιστόρημα, που ήρωας των επί μέρους ιστοριών του, παραμένει η σκοτεινή μορφή του Μέλμοθ: Ενός μυστηριώδους δαίμονα (ή κάτι άλλο;) που φαίνεται να διαθέτει υπεράνθρωπες δυνάμεις και στοιχειώνει την ζωή των ατόμων που θα είχαν την ατυχία να τον συναντήσουν, καθώς τους οδηγεί πάντοτε στην καταστροφή. Ο τρόμος που μας προκαλεί η μορφή του Μέλμοθ (πέρα του ότι παρουσιάζεται ως ανίκητος), βασίζεται στο ότι δεν απειλεί τα θύματά του με κάποιο άμεσο, φυσικό τρόπο, αλλά τα ξεγυμνώνει μέσα από τα ίδια τους τα πάθη και φαίνεται να τα συνοδεύει προς ένα αναπότρεπτο, κακό τέλος, σαν προάγγελος της ειμαρμένης.
Ταυτόχρονα, χρησιμοποιώντας αυτό το σύμβολο, ο συγγραφέας θίγει όλες τις κυρίαρχες πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές αντιλήψεις της εποχής του εξ ίσου, όχι για να προπαγανδίσει τις προσωπικές του απόψεις υπό το πρίσμα του οπαδού, αλλά- αντιθέτως- να καταδείξει το πεπερασμένο και το ατελές της ανθρώπινης διανόησης και την ματαιοπονία του ανθρώπου να διατυπώσει μία τέλεια ιδέα ή να ενσαρκώσει ένα τέλειο πρότυπο
Ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία στιγματίζονται σε κάθε μορφή τους, συνήθως μεταξύ φαινομενικών αντιπάλων που τείνουν να συγκλίνουν ερήμην μέσα στην τραγικότητά τους, ενώ μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εισαγωγή της μορφής του «ευγενούς αγρίου» (μίας δημοφιλούς ουμανιστικής θεωρίας, βάσει της οποίας ο άνθρωπος είναι κατά βάση καλός, ενώ είναι η ανθρώπινη κοινωνία και τα πάθη που ενσταλάσσει στο άτομο που το οδηγούν στον εκφυλισμό και το έγκλημα, μακριά από την «ευθεία οδό» της φύσης.)
Ο “Μέλμοθ ο Περιπλανώμενος” του Τσαρλς Ματούριν
Άλλα λογοτεχνικά μοτίβα και προεκτάσεις του «Μέλμοθ», αφορούν την ταύτιση του ήρωα με τον περιπλανώμενο ιουδαίο, η χρήση των γνωστών μοτίβων σκοτεινής θεματολογίας, η ματαιότητα της αναζήτησης της ευτυχίας. Γι’ αυτούς και άλλους λόγους, σίγουρα ο Μέλμοθ είναι ένα έργο που συζητιέται για πολύ μετά την ανάγνωσή του.
6-Έντγκαρ Άλλαν Πόε.
Φυσικά δεν θα μπορούσε να υπάρξει μία λίστα έργων του Γοτθισμού, που να μην γίνεται ειδική μνεία στον αδιαμφισβήτητο «μετρ» του είδους και αγαπημένο των σύγχρονων γοτθιστών. Όντας ένας μεγάλος θαυμαστής ο ίδιος, δεν θα μπορούσα να ξεχωρίσω κάποια έργα του ως ανώτερα, θα αρκεστώ να περιοριστώ εδώ σε τρία διηγήματα που θεωρώ ως τα χαρακτηριστικότερα δείγματα του είδους (δηλαδή του γοτθικού), που το περιγράφουν με τον τελειότερο τρόπο:
Α. «Το Ερωτικό Ραντεβού» (1834), Αγγλικός τίτλος “The Assignation”: είναι ένα, κατά την άποψή μου, παραγνωρισμένο διήγημα καθώς, όχι μόνο χαρακτηρίζεται από έναν απαράμιλλο λυρισμό, αλλά συνδέει χωρίς περιθώρια αμφισβήτησης τον γοτθισμό με το ήθος του αυλικού έρωτα κατά την βαθύτερή του διάσταση- δηλαδή την υπαρξιακή σχέση μεταξύ έρωτα και θανάτου. Και όλα αυτά με φόντο μία ρομαντική και σκοτεινή Βενετία…
Β. «Λιγεία» (1838), τι θα μπορούσα να πω για να περιγράψω αυτό το αριστούργημα; Τα λόγια φτωχαίνουν και οι αισθήσεις, ακόμη και πέραν αυστηρώς των γνωστών πέντε, λαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία. Ο ρομαντικός θάνατος μίας γυναίκας απαράμιλλου κάλλους και πνευματικής καλλιέργειας, οδηγεί τον αφηγητή στην εμπειρία καταστάσεων που τον εξωθούν στα άκρα μεταξύ υπαρξιακού τρόμου, αισθησιακού πάθους και μεταφυσικού δέους.
Γ. «Η Πτώση του Οίκου των Ώσερ» (1839) εδώ όλα τα στοιχεία του γοτθισμού βρίσκονται σε έξαρση. Το συγκεκριμένο αριστούργημα προσφέρεται σαν ένα τέλειο υπόδειγμα του είδους και θα το πρότεινα απερίφραστα σε εκείνον που θα ήθελε να εισαχθεί σε αυτό. Προσοχή όμως: Εάν κανείς το διαβάσει, η μοιραία σύγκριση με οτιδήποτε άλλο θα έχει δυσκολίες…
7-Σερ Έντουαρντ Μπάλγουερ, Λόρδος Λύττον «Ζανόνι» (1842)
Ένα αριστούργημα του πολυγραφούς και πολυπράγμονος ευγενή, που υπήρξε ένας σημαντικός άνθρωπος του πνεύματος του 19ου αιώνα. Ο ήρωας του ομώνυμου έργου διαβιεί ισορροπώντας σε έναν αφιλόξενο κόσμο, που οι ανερχόμενες αξίες έρχονται σε αντιπαράθεση με ότι εκείνος αναγνωρίζει ως σωστό, στην αυγή ενός κόσμου που φθίνει, εκεί που η ανθρωπιά χάνεται μαζί με την πνευματικότητα, στην αναζήτηση απατηλών και επιφανειακών πραγμάτων.
Υπό αυτή την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, ο ήρωας καλείται να βοηθήσει και να καθοδηγήσει την εκλεκτή του, χωρίς να «χάσει την ψυχή του» και ο ίδιος. Το στοιχείο του τρόμου συνυπάρχει με την κοινωνική κριτική αλλά σε ένα επίπεδο που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό από όλους… Ένα αριστουργηματικό έργο που όμως είναι παραγνωρισμένο ακριβώς λόγω των δυσκολιών που εμπεριέχει για τον άνθρωπο που δεν διαθέτει το κατάλληλο αισθητήριο όργανο της ψυχής.
8- Σάρλοτ Μπροντέ, «Τζέιν Έϊρ» (1847)
Εάν φανταστείτε ένα μυθιστόρημα της Τζέιν Ώστεν, που έχει εμπλουτιστεί με μία ενδιαφέρουσα πλοκή, διανθιστεί με γοτθικά στοιχεία και στολιστεί από πραγματικό συναίσθημα, θα λάβετε μία ιδέα του τι να περιμένετε από το «Τζέιν Έϊρ». Εδώ έχουμε ένα θεωρούμενο ως «ρομάντσο» (ένας όρος που συχνά έχει χρησιμοποιηθεί υποτιμητικά), όμως δεν θα μπορούσαμε να παραγνωρίσουμε την ιδιοφυία της συγγραφέως, όσο αφορά την δημιουργία μίας κλασικής ρομαντικής, γοτθικής ιστορίας. Σίγουρα από τα χαρακτηριστικότερα δείγματα του είδους.
9- Έμιλυ Μπροντέ, «Ανεμοδαρμένα Ύψη» (1847)
Ένα πασίγνωστο έργο, φυσικά! Εδώ τα ανθρώπινα πάθη κυριαρχούν μέσα στην ερήμωση και άγρια ομορφιά της βρετανικής επαρχίας, με όλα τα στοιχεία που θα περιμέναμε από ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του είδους και «απαραίτητο» να διαβαστεί από όλους τους θαυμαστές του.
10- Τζώσεφ Σέρινταν Λε Φανού, «Θείος Σίλας» (1864)
Ο Λε Φανού είναι περισσότερο γνωστός στο κοινό μέσα από το μυθιστόρημα «Καρμίλλα». Ομολογώ πως ξεκίνησα την ανάγνωση του «Θείου Σίλα» διατηρώντας επιφυλάξεις- περισσότερο έχοντας διαβάσει ήδη το πιο διάσημο έργο του. Τι ευχάριστη έκπληξη! Ομολογώ πως μου άρεσε ακόμη περισσότερο και παραμένει το αγαπημένο μου από τον συγκεκριμένο δημιουργό.
Στο «Θείο Σίλα» ακολουθούμε τις περιπέτειες μίας νεαρής δεσποινίδος του 19ου αιώνα μέσα σε ένα περιβάλλον μυστηριωδώς και επικίνδυνα εχθρικό, όπου καλείται να αντιμετωπίσει υπέρτερές της δυνάμεις με μόνο της όπλο τις αρετές της, την τιμιότητά της και ένα κοφτερό μυαλό, που αντισταθμίζει την έλλειψη εμπειρίας της ζωής. Κατά την άποψή μου, αποτελεί μεγάλο λογοτεχνικό τόλμημα από πλευράς του δημιουργού, να βάλει τον αναγνώστη να παρακολουθήσει μία ρεαλιστική πλοκή μέσα από τα μάτια ενός άγουρου κοριτσιού- όμως- ο τρόπος του είναι αποτελεσματικός, και εδώ αποδεικνύεται η ιδιοφυία του συγγραφέα!
Στο μυθιστόρημα θα συναντήσετε όλα τα γνωστά γοτθικά στοιχεία όπως η απόμερη, ερημική έπαυλη, οι σκοτεινοί ανεξερεύνητοι χώροι, η άγρια και γοητευτική φύση, τα πάθη και η εσωτερική πάλη των ηρώων.
11- Τζώσεφ Σέρινταν Λε Φανού, «Καρμίλλα» (1872) Θεωρείται το σημαντικότερο έργο του συγγραφέα. Πρόκειται για μία ακόμα βαμπιρική ιστορία με παρόντα όλα τα διαδεδομένα στοιχεία του είδους όπως η δεσποσύνη σε κίνδυνο, τα παλιά ερείπια, το απομονωμένο κάστρο, ο υπερφυσικός τρόμος κ.α. Το ιδιαίτερο γνώρισμα του συγκεκριμένου έργου είναι η έντονη υπόνοια ενός λεσβιακού αισθησιασμού- στοιχείο πολύ τολμηρό για τα ήθη της εποχής που γράφτηκε.
12- Ρόμπερτ Λιούις Στήβενσον «Ολάγια», (1885)
Ο συγγραφέας μας είναι περισσότερο γνωστός για το κλασσικό του είδους «Δρ Τζέκυλ και κύριος Χάϊντ», όμως αποφάσισα να κάνω ιδιαίτερη μνεία στην Ολάγια, ως αντιπροσωπευτικότερο. Εδώ, λαμβάνουμε μία ακόμα νουβέλα που εμφανίζεται ένα βαμπίρ, πριν τον «Δράκουλα», που μας γνωστοποιεί έτι περαιτέρω ότι το μοτίβο αυτό ήταν διαδεδομένο στο είδος, πριν τον Στόουκερ. Άλλωστε, το βαμπίρ ως ανταγωνιστή, θα το συναντήσουμε σε μία μεγάλη γκάμα «φθηνών» αλλά δημοφιλών έργων της εποχής, όπως η σειρά «Βάρνεϋ, το Βαμπίρ» (1845- 1847) των Τζέιμς Μάλκομ Ράϊμερ και Τόμας Πέκετ Πρέστ.
Τέτοιες ιστορίες δημοσιεύονταν σε αγγλικά περιοδικά, γνωστά ως “Penny Dreadfuls” (σε μία ελεύθερη απόδοση, «τρόμος της πεντάρας»), ως υπόδειξη της χαμηλής τους αξίας, οικονομικής και ποιοτικής. Ωστόσο, στην “Ολάγια”, δεν θα συναντήσουμε επ’ ουδενί λόγω ένα φθηνό έργο, όπου ο βαμπιρισμός δεν αποτελεί το κύριο συστατικό της πλοκής, αλλά η τραγικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, ξανά μέσα από το δίπολο έρως- θάνατος, εισάγοντας προβληματισμούς που άπτονται θρησκευτικών, φιλοσοφικών και κοινωνικών ζητημάτων.
Το μεσαιωνικό στοιχείο γίνεται πρόδηλο πως μπολιάζει ξανά τον ρομαντισμό, μέσα από μοτίβα όπως ο «έρωτας με την πρώτη ματιά» και η αιώνια σημασία της πραγματικής αγάπης, ενώ δεν λείπουν τα κλασικά γοτθικά στοιχεία όπως το προγονικό πορτρέτο με την υπνωτιστική δύναμη, το ερειπωμένο κάστρο στην ερημιά, η υποβλητικότητα των φυσικών στοιχείων, η προγονική κατάρα κ.α. Με το πέρας της ανάγνωσης, ένα περίεργο συναίσθημα μένει στην καρδιά αποδεικνύοντας πως η Ολάγια του Στήβενσον είναι ένα πραγματικά καλό έργο.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
