του Δημήτρη Δελφινόπουλου*
Συχνά διαβάζουμε ή ακούμε αφοριστικές απόψεις για το ΧΟΛΛΥΓΟΥΝΤ και την αισθητική της βιομηχανίας του αμερικανικού κινηματογράφου. Οπωσδήποτε οι απόψεις αυτές έχουν κάποια βάση και ορίζονται από την αντίληψη της αθρόας κερδοφορίας που διέπει τους δημιουργούς των λεγομένων «χολυγουντιανών» παραγωγών. Κατ’ επέκταση οι υποστηρικτές αυτών των απόψεων αναφέρουν πως ακόμη και παραγωγές που αφορούν υποθέσεις με υψηλά μηνύματα, κρύβουν υποκρισία, αφού ο εκάστοτε παραγωγός, σκηνοθέτης και επιτελείο ως απώτατο σκοπό έχουν το κέρδος και μόνον αυτό.
Οφείλουμε όμως να μην παραβλέψουμε το γεγονός ότι υπάρχουν ουκ ολίγες ταινίες που αποτέλεσαν αριστουργήματα και έμειναν ως παρακαταθήκες μιας ανώτερης αισθητικής. Βεβαίως ο γράφων δεν είναι κριτικός κινηματογράφου, ούτε πρόκειται να υπεισέλθει στην ειδικότητα των κριτικών και αναλυτών ταινιών. Το σημείο που θα σταθούμε ορίζει και ορίζεται από την ποιότητα της ταινίας και δεν είναι άλλο από τη μουσική.
Η κινηματογραφική είναι είδος μουσικής που άνθισε και συμπορεύεται, όπως είναι κατανοητό, με τον κινηματογράφο. Χαρακτηριστικό της είναι πως υπηρετεί την ταινία, αποτελεί δηλαδή συνοδευτικό ερέθισμα για τον τηλεθεατή και βοηθά στη δημιουργία αντιστοίχου κλίματος και συναισθημάτων. Σαν πρώτη σκέψη αντιλαμβανόμαστε ένα μουσικό «χαλί», δύσκολα αποσπάσιμο από την εικόνα. Δηλαδή δεν θα ήταν προσιτή η ακρόαση μόνον της μουσικής χωρίς την παρακολούθηση της ταινίας.
Ωστόσο, δεν είναι λίγες φορές που τα βασικά μουσικά θέματα ταινιών άφησαν εποχή και μάλιστα μπορούν να αποτελούν ανεξάρτητες μουσικές δημιουργίες που ψυχαγωγούν τους ακροατές ακόμη και σε ζωντανές συναυλίες, όπως τα μουσικά έργα των διαφόρων συνθετών της συμφωνικής μουσικής. Ποιος δεν έχει ακούσει και δεν έχει αναγνωρίσει τη μουσική του John Williams από τις ταινίες «STAR WARS», «Τα Σαγόνια του Καρχαρία», ή αυτές με τον πασίγνωστο INDIANA JONES και τον ΗΑRRY POTER; Ποιος δεν έχει σιγοσφυρίξει τη μουσική του Εnnio Morricone από την ταινία «The Good, the Bad and the Ugly»; Ή ακόμη ποιος δεν χόρεψε το θέμα της μουσικής του Μίκη Θεοδωράκη από την ταινία «Ζoρμπάς»; Μη λησμονούμε ότι και αυτή κινηματογραφική μουσική είναι, όπως πλείστες άλλες γνωστές μελωδίες του Μάνου Χατζιδάκη, όπως π.χ. ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ από την ταινία «Ποτέ την Κυριακή» ή Τ΄ΑΣΤΕΡΙ ΤΟΥ ΒΟΡΙΑ από την ταινία «America, America».
Είναι γεγονός πως υπήρξαν συνθέτες του συγκεκριμένου είδους μουσικής που διέπρεψαν και στη συνθετική δημιουργία έργων εκτός κινηματογράφου. Και εδώ μπορούμε να αντιληφθούμε μια ποιοτική διαφορά αυτών των δημιουργών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Miklos Rozsa (προφέρεται Μίκλος Ρόζα), μια ξεχωριστή προσωπικότητα στο είδος της κινηματογραφικής μουσικής, με παράλληλη όμως δημιουργία σε έργα της λεγομένης μουσικής δωματίου (μουσικά σύνολα λίγων οργάνων), κοντσέρτα για μουσικά όργανα, συμφωνικά έργα, σολιστικές και χορωδιακές δημιουργίες.
O Mίκλος Ρόζα, Ούγγρος στην καταγωγή, γεννήθηκε στις 18 Απριλίου του 1907 στη Βουδαπέστη. Η μητέρα του ήταν πιανίστα και φαίνεται ότι από αυτήν απέκτησε την κλήση του στη μουσική. Ξεκίνησε να διδάσκεται βιολί σε ηλικία πέντε χρονών. Eπίσης σπούδασε βιόλα και πιάνο. Στα 1926 εισήχθη στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας στη Γερμανία, όπου θα σπούδαζε Χημεία, επιστήμη που τον προόριζε ο πατέρας του, και Μουσική. Ο καθηγητής του όμως της μουσικής, ο Αυστριακός συνθέτης Χέρμαν Γκάμπνερ (1886 – 1969) έγραψε γράμμα στον πατέρα του Μίκλος Ρόζα λέγοντας πως «Αν κάποιος έχει το δικαίωμα να είναι συνθέτης, αυτός είναι ο γιος σας!»
Η Μουσική κέρδισε τον Ρόζα. Κατά την παραμονή του στη Λειψία προχωρά στις πρώτες του συνθετικές δημιουργίες. Στα 1931 πηγαίνει στο Παρίσι όπου συνθέτει δύο χρόνια αργότερα, στα 1933, το ορχηστρικό έργο «Τheme, Variations and Finale» op.13, το οποίο απέσπασε εξαιρετικές κριτικές. Αυτό το έργο απoτέλεσε ουσιαστικά την κινητήριο δύναμη για την μετέπειτα συνθετική και καλλιτεχνική του αναγνωρισιμότητα.
Συνέχισε τη συνθετική του δημιουργία υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Nic Tomay. Την ιδέα για ενασχόληση με την κινηματογραφική μουσική έδωσε ο Ελβετός συνθέτης Άρθουρ Χόνεγκερ (1892 – 1955), προτείνοντάς του να παρακολουθήσει την ταινία του 1934 «Οι Άθλιοι», της οποίας τη μουσική συνέθεσε ο ίδιος ο Χόνεγκερ. Το γεγονός αυτό άνοιξε νέους δρόμους στην καλλιτεχνική έμπνευση του Ρόζα. Έπειτα από συμβουλή του Ούγγρου σεναριογράφου και φίλου του Άκος Τόλνεϋ (1903 – 1981) μετέβη στο Λονδίνο σε μια προσπάθεια για καλύτερες ευκαιρίες στον τομέα του.
Στο Λονδίνο παίχτηκε το μπαλέτο του με τίτλο Hungaria, το οποίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία και στάθηκε αφορμή να πλησιάσει το Rόzsa ο Βέλγος σκηνοθέτης, ηθοποιός και σεναριογράφος Zάκ Φέντερ (Jacques Feyder, 1885 – 1948), κάνοντας συμφωνία μίσθωσης για να συνθέσει τη μουσική της επόμενης ταινίας του «Ιππότης χωρίς Πανοπλία» (1937) σε παραγωγή του Ούγγρο – Βρετανού παραγωγού Aλεξάντερ Κόρντα (1893-1956). Aυτό ήταν και η αρχή για τη συνεργασία του Rόzsa με τον Korda για έναν αριθμό ταινιών άκρως επιτυχημένων για την εποχή τους, μεταξύ των οποίων ήταν «Τα Τέσσερα Φτερά» (1939), «Ο Κλέφτης της Βαγδάτης» (1940), «Το Βιβλίο της Ζούγκλας» (1942) κ.α.
Η χρονική περίοδος της εργασίας του στην ταινία «Ο Κλέφτης της Βαγδάτης» που ξεκίνησε στα 1939, συνέπεσε με την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι ολόκληρη η παραγωγή της ταινίας μεταφέρθηκε στο Λός Άντζελες. Αυτή η εξέλιξη ήταν άλλη μια μεγάλη ευκαιρία για τον Ρόζα, όπου εκεί του δόθηκε η δυνατότητα να αναδειχθεί σε έναν από τους μεγαλύτερους συνθέτες κινηματογραφικής μουσικής όλων των εποχών!
Ταινίες όπως «Λυδία» (1941), «Σαχάρα» (1943), «Νύχτα Αγωνίας» (Spellbound, 1945) του Άλφρεντ Χίτσκοκ, «Διπλή Ζωή» (1947) του Τζωρτζ Κιούκορ, «Μαντάμ Μποβαρύ» (1949), «Kβό Βάντις» (1951), «Iβανόης» (1952), «Οι Iππότες της Στρογγυλής Τραπέζης» (1953), «Ιούλιος Καίσαρ» (1953), «Μπέν Χούρ» (1959) του Γουίλλιαμ Γουάιλερ, «Ελ Σίντ»(1961), «O Βασιλεύς των Βασιλέων» (1961), «Σόδομα και Γόμορα» (1963), «Τα Πράσινα Μπερέ»(1968), «Η κρυφή ζωή του Σέρλοκ Χολμς» (1970), «Το Χρυσό Ταξίδι του Σεβάχ» (1974), είναι κάποια από τα 96 συνολικά film scores που συνέθεσε. Προτάθηκαν για βραβείο OSCAR δεκατρείς μουσικές του δημιουργίες και τελικά απέσπασε 3 βραβεία για τις ταινίες Spellbound, Διπλή Ζωή και Ben Hur.
Για μια εικοσαετία (1945 – 1965), ο Μίκλος Ρόζα διετέλεσε καθηγητής κινηματογραφικής μουσικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, διδάσκοντας σε φοιτητές, πολλοί εκ των οποίων διακρίθηκαν και άφησαν το δικό τους στίγμα με μεγάλη επιτυχία στο συγκεκριμένο μουσικό χώρο. Μεταξύ αυτών υπήρξε και ο Τζέρρυ Γκολντσμιθ (Jerry Goldsmith1929 – 2004), συνθέτης μουσικών για πασίγνωστες ταινίες όπως «Alien» (Άλιεν, ο επισκέπτης του διαστήματος), «Πάττον, ο θρύλος της Νορμανδίας» (Patton), «Η Προφητεία», «Star Trek: Τhe Motion Picture» κ.α.
Το συμβόλαιο που υπέγραψε με την κινηματογραφική εταιρία METRO – GOLDWYN – MAYER κράτησε 14 χρόνια και κατά τα χρόνια αυτά γνωρίστηκε με τον Αντρέ Πρεβίν (1929 – 2019), συνθέτη, διευθυντή ορχήστρας και πιανίστα με τον οποίο διατήρησε χρόνια φιλία.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
* Ο Δημήτρης Δελφινόπουλος είναι Μουσικός της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης και επικεφαλής του ερευνητικού συνόλου αρχαίας ελληνικής μουσικής “Ορφεία Αρμονία”
