του Γεώργιου Πισσαλίδη
Έκλεισαν πριν λίγες μέρες ενενήντα χρόνια από την γέννηση του σεναριογράφου, σκηνοθέτη και παραγωγού Νίκου Φώσκολου. Υπήρξε ο άνθρωπος που τα σενάρια του («Το χώμα βάφτηκε κόκκινο») έφτασαν μέχρι τα Όσκαρ, ενώ τόσο τα δικαστικά και αστυνομικά δράματα που έγραψε η σκηνοθέτησε, αλλά και τα σήριαλ του, παλαιότερα και πιο πρόσφατα, έσπασαν όλα ρεκόρ. Έχοντας όλα αυτά υπ’ όψιν, αποφασίσαμε να τιμήσουμε με μια αναδρομή στο έργο ενός καλώς εννοούμενου εμπορικού δημιουργού.
Ο Νίκος Φώσκολος γεννήθηκε στην Αθήνα στις 26 Νοεμβρίου του 1927. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά προτίμησε να δουλέψει ως δημοσιογράφος, , κάνοντας ελεύθερο και καλλιτεχνικό ρεπορτάζ και γράφοντας κινηματογραφική κριτική. Από πολύ νωρίς ασχολήθηκε με τη συγγραφή του αστυνομικού μυθιστορήματος. H ραδιοφωνική εκπομπή «Αστυνομικές ιστορίες του Νίκου Φώσκολου» αποτέλεσε το πρώτο του ραδιοφωνικό σήριαλ που είχε πολύ μεγάλη επιτυχία και όταν εκδόθηκε σε βιβλίο ήταν το μπεστ σέλερ της εποχής.
Νίκος Κούρκουλος και Γιάννης Βόγλης στο “Το Χώμα Βάφτηκε Κόκκινο” του Βασίλη Γεωργιάδη
Το 1959 αρχίζει να γράφει σενάρια για τον κινηματογράφο με πρώτη την «Κρυστάλλω» του Βασίλη Γεωργιάδη. Θα ακολουθήσουν ο «Τσακιτζής, ο προστάτης των φτωχών», «Οι σταυραετοί», και άλλες ταινίες ιστορικού η κοινωνικού χαρακτήρα. Όμως η πρώτη σημαντική ταινία του ήταν «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο» (1965), πάλι με τον Βασιλειάδη. Ήταν η πρώτη σύμπραξη των δύο μεγαλυτέρων, μέχρι τότε εταιριών παραγωγής, της «Φίνος Φίλμς» και της «Δαμασκηνός- Μιχαηλίδης» που θα ένωναν πλέον τις δυνάμεις τους. που θα είναι Όσκαρ για που μέχρι τις υποψηφιότητες των Όσκαρ. Πρόκειται για ένα ελληνικό γουέστερν τοποθετημένο λίγο πριν το Κιλελέρ με μια θανάσιμη αντιπαράθεση ανάμεσα στους δυο γιούς του γεροτσιφλικά Ανδρέα Χολέβα (Μάνος Κατράκης): τον γεμάτο ανθρωπιά Οδυσσέα (Νίκος Κούρκουλος) που φυλακίσθηκε γιατί συμπαρατάχθηκε με τους κολίγους και τον μεγάλο αδελφό Ρήγα (Γιάννης Βόγλης) που αντιτίθεται στην επιστροφή του πρώτου στο σπιτικό και την συγχώρεση από τον πατέρα τους.
Νίκος Κούρκουλος και Μαίρη Χρονοπούλου στο “Το Χώμα Βάφτηκε Κόκκινο”
Είναι δηλαδή μια ιστορία που παραπέμπει στην Παραβολή του Άσωτου Υιού με έρωτες, μίση, άλογα, πυροβολισμούς, βία, σεξ, και κοινωνικά μηνύματα. Ενώ στο τέλος υπάρχει ένα επιμύθιο: «Σε λίγα χρόνια η γη της Θεσσαλίας μοιράστηκε στους αγρότες. Ζύγωνε ο Πόλεμος για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και ο Βενιζέλος διακήρυττε: «Σκλάβοι δεν θα μπορούσαν να ελευθερώσουν σκλάβους»». Αυτό το επιμύθιο καταστρέφει την αριστερή «ανάγνωση» που θα ήθελαν κάποιοι.
Η ταινία είχε ήδη αναγνωρισθεί από τους κριτικούς για τους χαρακτήρες του, κτισμένους από τον Φώσκολο και σε εκπληκτική σκηνοθεσία του Βασιλειάδη. Να πούμε ότι συμμετείχαν επίσης η Μαίρη Χρονοπούλου και η αισθησιακή Ζέτα Αποστόλου, ενώ η μουσική του Πλέσσα πρόσθετε στην αποτελεσματικότητα της ταινίας. Το «Το χώμα βάφτηκε κόκκινο» προβλήθηκε στις Κάννες εκτός διαγωνισμού και με τον εγγλέζικο τίτλο Blood on the Land προβλήθηκε σε πολλά φεστιβάλς. Ήταν μάλιστα υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας, το οποίο έχασε, για πολλούς άδικα.
Το 1966 θα σημάνει την απαρχή της συνεργασίας του με τον Γιάννη Δαλιανίδη στο «Δάκρυα για την Ηλέκτρα». Σε αυτό, η Ζωή Λάσκαρη υποδύεται την επικίνδυνα όμορφη ηρωίδα, που θέλει να σκοτώσει την μητέρα της (Μαίρη Χρονοπούλου) και τον εραστή της Γιώργο (Αλέκος Αλεξανδράκης) τους οποίους θεωρεί υπεύθυνους για τον θάνατο από έμφραγμα του πατέρα της (Μάνος Κατράκης). Θα ακολουθήσουν το «Παρελθόν μιας Γυναίκας» (1968) με Λάσκαρη και Κούρκουλο και το «Όταν η πόλις πεθαίνει» (1969) για την νοθεία φαρμάκων με τους Χρονοπούλου, Μπάρκουλη και Γεωργίτση.
Αλέκος Αλεξανδράκης και Ζωή Λάσκαρη στο “Δάκρυα για την Ηλέκτρα” του Γιάννη Δαλιανίδη.
Πιο σημαντική ήταν η συνεργασία του με τον Ντίνο Δημόπουλο στην «Κοινωνία ώρα μηδέν» (1966) και το «Κοντσέρτο για Πολυβόλα» (1967). Στο πρώτο ένας πρώην πιλότος, ο Άγγελος Μουρούζης (Νίκος Κούρκουλος), που το έχει ρίξει στο ποτό και τη χαρτοπαιξία, ορίζεται ως πρόεδρος μιας επιτροπής που θα ερευνήσει τα αίτια μιας αεροπορικής τραγωδίας, στην οποία σώθηκε μόνο μία επιβάτης. Θα αναζητήσει την αλήθεια και την απονομή δικαιοσύνης, κόντρα στα συμφέροντα που εκπροσωπεί ο αδελφός του (Ανδρέας Μπάρκουλης), επικεφαλής της πολιτικής αεροπορίας.
Νίκος Κούρκουλος και Μαίρη Χρονοπούλου στο “Κοινωνία Ώρα Μηδέν” του Ντίνου Δημόπουλου.
Το «Κοντσέρτο για Πολυβόλο» γυρίσθηκε με σύσταση του ΓΕΣ λίγο πριν την 21η Απριλίου 1967. Σε αυτό, η Νίκη (Τζένη Καρέζη), μια πολιτική υπάλληλος στο Γενικό Επιτελείο Στρατού, τις παραμονές του πολέμου του ’40 παραδίδει στρατιωτικά έγγραφα στους Ιταλούς, οι οποίοι την εκβιάζουν με την ζωή του αδελφού της. Η πράξη της αποκαλύπτεται και κινδυνεύει να καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά ένας στρατηγός με το ψευδώνυμο Δαρείος (Μάνος Κατράκης), της προτείνει να συνεχίσει να προμηθεύει τους Ιταλούς με έγγραφα, πλαστά όμως αυτή τη φορά. Μαζί της, όμως, μπλέκει κι ο νεαρός λοχαγός Θεοδώρου (Κώστας Καζάκος), που είναι ερωτευμένος μαζί της. Όταν μια δήθεν κλοπή αποκαλύπτεται, ο λοχαγός δικάζεται και καταδικάζεται σε θάνατο, μόνο που η εκτέλεσή του είναι εικονική για να πειστούν οι Ιταλοί για το γνήσιο των πληροφοριών που προμηθεύονται, ενώ ο πόλεμος ξεσπάει.
Η αφίσσα του “Κονσέρτο για Πυροβόλα” του Ντίνου Δημόπουλου.
Το 1967, ο Νίκος Φώσκολος θα φέρει στο γραφείο του Φιλοποίμενος Φίνου, ένα ακόμα σενάριο για μια περιπέτεια γυρισμένη την εποχή της ληστοκρατίας. Παρόλο όμως που ο Φώσκολος περίμενε να το κάνει κάποιος άλλος, άκουσε τον Φίνος να του λέει: «Τα σενάρια σου είναι από μόνα τους σκηνοθετημένα και είναι κρίμα να παίρνει άλλος τη δόξα για το έργο που έχεις ήδη δημιουργήσει»
Έτσι ο Φώσκολος θα κάνει την πρώτη του ταινία, το «Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω», ένα ελληνικό γουέστερν με πρωταγωνιστές τον Άγγελο Αντωνόπουλο, τον Κώστα Καζάκο (φοβερά δημοφιλή μετά το «Κονσέρτο για τα Πολυβόλα»), τον Σπύρο Καλογήρου, την Μέμα Σταθοπούλου, την Μπέτυ Αρβανίτη, την Χριστίνα Καρόλου κ.α.
Ο Άγγελος Αντωνόπουλος ως αθώος Στάθης στο “Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω”
Σύμφωνα με το σενάριο, ο Στάθης Καρατάσος (Αγγελος Αντωνόπουλος), ένας έντιμος αγρότης, θύμα μιας παρεξήγησης, συλλαμβάνεται ως αρχηγός συμμορίας ληστών και καταδικάζεται σε θάνατο. Δραπετεύει και καταδιώκεται από τις αρχές, αλλά και από τους ληστές, που νομίζουν ότι αυτός έχει αρπάξει και κρύψει τα κλοπιμαία. Στο κατόπιν του βρίσκεται και ο Τσάκος (Κώστας Καζάκος), ένας πρώην φυλακισμένος, στον οποίο οι αρχές έχουν υποσχεθεί αμνηστία, αν τους φέρει πίσω τον Στάθη, ζωντανό η νεκρό. Η επαφή αυτού του ανθρώπου με την Πηγή (Μέμα Σταθοπούλου), αδελφή του Στάθη και τα δύο παιδιά του, τα οποία σώζει από τους ληστές , τον κάνουν να αλλάξει άποψη για τον Στάθη και, την ζωή και τους συνανθρώπους του.
Ο Κώστας Καζάκος σε χαρακτηριστική σκηνή του “Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω”
Τα γυρίσματα έγιναν στην λίμνη Σταμφυλία και η όλη ατμόσφαιρα παραπέμπει στο «σπαγγέτι γουέστερν» της εποχής. Ενώ την μουσική έγραψε ο Μίμης Πλέσσας.
Το «Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω» αποσπά διθυραμβικές μουσικές από τον τύπο της εποχής. Γράφει ο Γιώργος Πηλιχός στα «Νέα»: « Μια τέλεια στο είδος της ταινία. Τέλεια στο σενάριο, τέλεια στο μοντάζ, τέλεια στην ερμηνεία, τέλεια στη φωτογραφία, αλλά πάνω απ΄ όλα τέλεια στη σκηνοθεσία. Ο Νίκος Φώσκολος, με την πρώτη του κιόλας ταινία, αναδεικνύεται σε άριστο σκηνοθέτη. Δίχως καμιά υπερβολή οι «Σφαίρες του» μπορούν να σταθούν πλάι στις ταινίες του Τζων Φορντ, του Χάουαρντ Χωκς, του Χιούστον, του Άντονυ Μαν. Με άλλα λόγια, ο Φώσκολος χαρίζει στον ελληνικό κινηματογράφο, με τις Σφαίρες, το πρώτο αριστούργημα στο είδος της «ορεινής περιπέτειας», όπως θα μπορούσε να ονομαστεί το ελληνικό «γουέστερν».
Παύλος Λιάρος, Θεόδωρας Ντόβας, Σπύρος Καλογήρου και Νίκος Λυκομήτρος ως τα με΄λη της συμμορίας στο “Οι σφαίρες δεν γυρίζουν πίσω” του Νίκου Φώσκολου
Ενώ στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης οι «Σφαίρες» απέσπασαν το βραβείο αρτιότερης παραγωγής και το βραβείο καλύτερης μουσικής επένδυσης στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης του 1967.
Έτσι ξεκινά η σκηνοθετική καριέρα του Νίκου Φώσκολου που θα αναλύσουμε στο δεύτερο μέρος
