του Γιώργου Μπαστάκη Σχοινά
Επρόκειτο για την μοιραία σύγκρουση με τις κατεστημένες αντιλήψεις που, όπως συμβαίνει διαχρονικά, επενδύονταν τον μανδύα του προοδευτισμού. Ανάμεσα στους κυριότερους επικριτές του κινήματος συγκαταλέγονται ο Κάρολος Ντίκενς και ο Όσκαρ Ουάιλντ.
Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ ΤΟΥ- MILLAIS
Ο πρώτος θρησκευτικός πίνακας του ζωγράφου που προκάλεσε τόση αντίδραση και αίσθηση όσο κανένας άλλος πίνακας της βικτωριανής περιόδου. Δεν ξέρουμε κατά πόσο ο 21χρονος καλλιτέχνης ήταν προετοιμασμένος για την αντίδραση που θα προκαλούσε αυτό του το έργο. Η πρώτη δημόσια εμφάνιση του πίνακα ήταν στην Βασιλική Ακαδημία το 1850. Στον πίνακα αριστερά είναι η μητέρα της παναγίας, η αγ. Άννα, που εικονίζεται να βοηθά στις ξυλουργικές εργασίες.
Ο πίνακας είναι γεμάτος συμβολισμούς: Το ξύλο και τα καρφιά υποδηλώνουν το θείο μαρτύριο, ενώ το ισοσκελές τρίγωνο πάνω από το κεφάλι του χριστού, ως εργαλείο μετρήσεως, συμβολίζει την θειότητα του παιδιού. Τα πρόβατα στο βάθος που συγκεντρώνονται συμβολίζουν το ποίμνιο. Ρεαλισμός- βρώμικα νύχια του Ιωσήφ. Σύγκριση με τον «Η Νεότητα του Κυρίου Μας» του John Herbert Rogers. Ο Dickens είχε αναφέρει πως «Ο πίνακας είναι βλάσφημος… ο Ιησούς αναπαρίσταται ως ένα απαίσιο, στραβολαίμικο, παραμορφωμένο, κοκκινομάλλικο αγόρι με νυχτικιά… ενώ η Παναγία είναι τόσο απαίσια στην ασχήμια της, που δεν θα έδειχνε εκτός τόπου στο απεχθέστερο καμπαρέ της Γαλλίας ή το κατώτερο καταγώγιο της Αγγλίας». Ο πίνακας απετέλεσε αφορμή για να δεχτεί το προραφαηλιτικό κίνημα σφοδρή επίθεση από τους εχθρούς του. Η Βικτωρία ζήτησε να το δει. )
Ήταν εκείνη την περίοδο που ο Walter Deverell, ήρθε σε επαφή με μία γυναίκα που έμελλε να παίξει σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του κινήματος. Επρόκειτο για την Ελίζαμπεθ Σίνταλ, κόρη ενός επιχειρηματία ασημικών, που είχε μία έμφυτη κλίση προς την τέχνη (κυρίως την ποίηση) αλλά και μία εκπληκτική ομορφιά.
Ο αδελφός του Ροσέττι, Γουίλλιαμ την περιγράφει ως «Ένα πανέμορφο πλάσμα με έναν αέρα μεταξύ αξιοπρέπειας και γλυκύτητας… ψηλή, καλοσχηματισμένη με έναν περήφανο λαιμό και εξωτικά χαρακτηριστικά, γαλαζοπράσινα μάτια, μακριές βλεφαρίδες, λαμπρή επιδερμίδα και έναν βαρύ πλούτο από κοκκινόξανθα μαλλιά». Γρήγορα η Ελίζαμπεθ έγινε μοντέλο για τους προ- ραφαηλίτες, με πιο διάσημο πίνακα εκείνης της περιόδου της Οφηλία του Μιλλάι. Ο Ροσέττι την ερωτεύτηκε κεραυνοβόλα και την διεκδίκησε για αποκλειστικό του μοντέλο. Ο αριθμός των απεικονίσεων της από τον καλλιτέχνη αριθμούνται κατά χιλιάδες.
Κατά τα 1850 το κίνημα είχε ήδη καθιερωθεί και αναγνωριστεί πλήρως ανάμεσα στους κύκλους της τέχνης. Οι πίνακες των προ-ραφαηλιτών εκτίθονταν στην Βασιλική Ακαδημία σε περίοπτη θέση, και, φυσικά, ήταν εξαιρετικά εμπορικοί.
Όπως συμβαίνει συνήθως, όταν κάτι φθάνει στην κορυφή, αυτό είναι και το μέγιστο σημείο που μπορεί να κατακτήσει. Τα αρχικά μέλη της αδελφότητας, είχαν πλέον εξελιχθεί καλλιτεχνικά και πνευματικά και αναζήτησαν νέους ορίζοντες για την έμπνευσή τους. Ο Μιλλαί ήταν πλέον ένας πιο καταξιωμένους και διάσημους ζωγράφους της Βρετανίας, έχοντας κατακτήσει μία σημαντική θέση εντός της Βασιλικής Ακαδημίας. Ο Ροσέττι είχε σχολιάσει τότε πως «Ο Μιλλαί, ακούω, ψηφίσθηκε εχθές το βράδυ ως μέλος (της ακαδημίας), άρα πλέον η Στρογγυλή Τράπεζα έχει διαλυθεί». Μία από τις βασικές θέσεις της αρχικής αδελφότητας ήταν η αποστασιοποίηση με την ακαδημία και ό,τι αυτή εκπροσωπούσε. Ο Γούλνερ, μη έχοντας παραγγελίες έφυγε για μετανάστης στην Αυστραλία (Brown: The Last of England). Ο Χάντι είχε φύγει για την Αίγυπτο και την Παλαιστίνη αναζητώντας τα τοπία για καινούρια θέματα. Ο ίδιος ο Ροσέττι είχε αρχίσει να διαφοροποιείται καλλιτεχνικά, από την φυσιολατρική αρχική ιδέα προς μία πιο προσωπική συμβολιστική εμπνευσμένη από την ιπποσύνη και την μεσαιωνική ποίηση των τροβαδούρων. Το παράλληλο ενδιαφέρον του για τον πνευματισμό και τον εσωτερισμό συνέπεσε με την επαφή του με τον μεγάλο Γουίλλιαμ Μπλαίηκ.
Παρ’ όλα αυτά η «Στρογγυλή Τράπεζα» δεν πρόλαβε να διαλυθεί προτού επανασυγκροτηθεί δυνατότερη αλλά και ωριμότερη. Η δεύτερη φάση του προραφαηλιτισμού συμπίπτει με την γνωριμία του Ροσέττι με δύο εξαιρετικά ταλαντούχους καλλιτέχνες: Τον Edward Burne Jones και τον William Morris. Ο πρώτος, νεότερος του Ροσέττι, είχε ήδη μία σημαντική πορεία όταν έγινε μαθητής του Ροσέττι και στο μετέπειτα έργο του είναι εμφανής η επίδραση του τελευταίου. Ο Μόρρις ήταν γόνος πλούσιας οικογένειας και η αγάπη του για οτιδήποτε ρομαντικό και αρχαϊκό τον είχε οδηγήσει στο να μετατρέψει το πατρογονικό του αρχοντικό σε ένα ρομαντικό «άντρο». Έχοντας ο ίδιος κατασκευάσει οτιδήποτε υπήρχε εντός (από την επίπλωση και τις ταπετσαρίες, μέχρι τις ταπισερί, τα βιτρώ και τους πολυελαίους) έκανε τον Ροσέττι να αναφωνήσει πως το σπίτι εκείνο είναι «το ωραιότερο μέρος του κόσμου».
Εν τούτοις, γρήγορα το όνειρο του Μόρρις για την δημιουργία ενός νέου και μεγαλύτερου σπιτιού που θα είναι εξ ολοκλήρου διαμορφωμένο ώστε να υπηρετεί το ιδανικό της τέχνης του, πραγματοποιήθηκε με την κατασκευή του ονομαζόμενου Κόκκινου Σπιτιού, που έγινε το νέο αρχηγείο των προραφαηλιτών. Όλοι οι καλλιτέχνες έκαναν ότι καλύτερο μπορούσαν προκείμενου να καταστήσουν το σπίτι έναν προραφαηλιτικό παράδεισο. Οτιδήποτε μέσα εκεί έχει φτιαχτεί ή σχεδιαστεί από τους ίδιους. Σε αυτό το μέρος, μαζί με άλλους ανθρώπους του κινήματος ή διανοούμενους περνούσαν τις περισσότερες ώρες της ημέρας δημιουργώντας ή συζητώντας επάνω σε θέματα καλλιτεχνικά ή άλλα που να σχετίζονται με την διανόηση. Έτσι, η ομορφιά, ως πρότυπο, δεν αφορούσε αποκλειστικά το καλλιτεχνικό έργο, αλλά αποτελούσε πλέον γι΄ αυτούς συνειδητή επιλογή και άποψη που διέπει όλες τις εκφράσεις της ζωής.
Η διαβίωση εντός ενός (κατά το δυνατόν) φυσικού και αισθητικά ισορροπημένου περιβάλλοντος, ταυτόχρονα με την συνετή απόλαυση των σύγχρονων παροχών της τεχνολογίας, αποτελούσε το στοίχημα που είχαν να δώσουν στον «πόλεμο» ενάντια στον πρωτογονισμό και την τσιμεντοκρατούμενη αστικοποίηση, εξ ίσου.
Ενώ ο Μόρρις είχε θεωρήσει τον εαυτό του όχι καλό ζωγράφο, αποφάσισε να ασχοληθεί αποκλειστικά με την διακοσμητική των χειρογράφων, και την δημιουργία ταπισερί και ταπετσαριών, με έναν αργαλειό που είχε φτιάξει ο ίδιος ακολουθώντας τις οδηγίες ενός γαλλικού αναγεννησιακού χειρογράφου. Η τρομερή χημεία του με το ζωγραφικό ταλέντο του Τζόουνς, τους έκανε να συνεργαστούν σε πολλές εκδόσεις βιβλίων με ιπποτικά και μεσαιωνικά θέματα.
Εκεί έγινε μέλος της αδελφότητας και η δεύτερη σημαντική προραφαηλιτική μούσα, η Ελληνίδα Μαρία Σπαρτάλη.
