ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ακολουθήστε μας:
19 March, 2024
ΚεντρικήΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣΙπποτική πνευματικότητα του Μεσαίωνα στο ‘Εξκάλιμπερ” του Τζων Μπούρμαν. Μέρος Β!

Ιπποτική πνευματικότητα του Μεσαίωνα στο ‘Εξκάλιμπερ” του Τζων Μπούρμαν. Μέρος Β!

Με αφορμή την εορτή του Αγίου Γεωργίου, που στην Δύση θεωρείται ο προστάτης της Ιπποσύνης και της Αγγλίας, συνεχίζουμε με το δευτερο μέρος (διαβάστε το πρωτο μέρος εδώ) μιας διαφορετικής ανάλυσης του “Εξκάλιμπερ” όπου αναλύονται το νόημα του αυλικού έρωτα και ο συμβολισμός του “ιερού ξίφους” και της “Ιπποτικής Αναζήτησης”, όπως το αντιλαμβανόνταν οι άνθρωποι του Μεσαίωνα και που “περασε” με εκπληκτικό τρόπο ο Μπούρμαν στην ταινία του για τον Βασιλιά Αρθούρο. (Άβαλον των Τεχνών)

του Γιώργου Σχοινά, εραλδικού καλλιτέχνη  

Η εμφάνιση του Αρθούρου γίνεται με τον γνωστό τρόπο, κατά τον οποίο, από την αφάνεια και σε άγνοια της πραγματικής του καταγωγής (καθώς είχε ανατραφεί λόγω συνθηκών από έναν κατώτερο ευγενή), ο πρωταγωνιστής καταφέρνει να τραβήξει το Εξκάλιμπερ από την πέτρα όπου ήταν σφηνωμένο από τον πατέρα του. 

Αυτή η πρώτη εμφάνιση του Εξκάλιμπερ ως αντικείμενο βρίσκεται σε πλήρη ακολουθία πρός τον Παραδοσιακό μύθο. Στις μυθολογίες, η απόκτηση ενός ξίφους (Αρθουρ, Άραγκορν) , η κατασκευή του, ή η ανακατασκευή του, (Ζίγκφριντ) συμβολίζει ότι ο ηρωας έχει γίνει ανώτερος άνθρωπος, εχει βρει την  αποστολή του. Γι’αυτό στην πλοκή το γεγονός της απόκτησης του ξίφους συμπίπτει με την αποκάλυψη της ευγενούς καταγωγής του ήρωα και την ανάληψη δράσεως.  

Η πέτρα στην οποία το ξίφος είναι μπηγμένο συμβολίζει την ζωώδη φύση μας. Το σπαθί (εδώ το Εξκάλιμπερ) συμβολίζει την θέληση. Άρα όταν το σπαθί  είναι μέσα στην πέτρα, αυτό συμβολίζει πως η θέληση δεσμεύεται από τις κατώτερες όψεις της φύσης μας, το πνεύμα μας υποδoυλώνεται στις κατώτερες επιθυμίες μας. Έτσι η ανικανότητα των ιπποτών να τραβήξουν το ξίφος τονίζει την πτώση της κοσμικής ιπποσύνης που στερείται πνευματικότητας. 

Όταν όμως το σπαθί αποδεσμέυεται από την πέτρα, η θέληση αποδεσμεύεται από την ύλη. Κάτι δηλαδή που μόνο ο πνευματικός άνθρωπος μπορεί να πετύχει. Η αποδέσμευση από την πέτρα (την πυκνή ακατέργαστη ύλη) σημαίνει ότι αυτός που φέρει το σπαθί στέκει υπεράνω των ματαίων του κόσμου. Σημαίνει ότι είναι Άρχων (Βασιλεύς) διότι έχει συντονίσει την Θέλησή του με αυτήν του ανώτερου εαυτού, εκφράζει δηλαδή στον κόσμο μία ομογενή Θέληση που διαφοροποιείται από τις άναρχες επιθυμίες.

Ο Αρθούρος τραβώντας το ξίφος από την πέτρα αποδεικνύει την ανώτερη καταγωγή του, ή, αλλιώς, αποδεινύει τον εαυτό του (prove myself), ως αυτόν που στέκει υπεράνω των ματαίων του κόσμου και υψώνεται προς τις ιδέες. Άρα καθώς ο ίδιος έχει γίνει φορέας μίας άλλης νομοτέλειας, μπορεί να εκφράσει αυτή την πνευματική τάξη και στο περιβάλλον του.  

Εδώ έχουμε μία διαφοροποίηση από την απόδειξη του κληρονομικού δικαιώματος, η οποία θα μπορούσε να γίνει για παράδειγμα από κάποια μαρτυρία ή άλλο τεκμαρτό. Μπορεί ο Αρθούρος να ήταν ο εξ’ αίματος δικαιούχος του θρόνου, όμως ο τρόπος της εμφάνισής του ως βασιλέα μας φανερώνει κάποια βαθύτερα κριτήρια για την επιλογή του.  

Ο Νάιτζελ Τέρρυ ως Βασιλιάς Αρθούρος στο “Εξκάλιμπερ” του Τζων Μπούρμαν

Εδώ έχουμε μία διαφοροποίηση από την απόδειξη του κληρονομικού δικαιώματος, η οποία θα μπορούσε να γίνει για παράδειγμα από κάποια μαρτυρία ή άλλο τεκμαρτό. Μπορεί ο Αρθούρος να ήταν ο εξ’ αίματος δικαιούχος του θρόνου, όμως ο τρόπος της εμφάνισής του ως βασιλέα μας φανερώνει κάποια βαθύτερα κριτήρια για την επιλογή του.  

Παρομοίως το Εξκάλιμπερ φαίνεται ως σύμβολο θελήσεως υπερβατικής προέλευσης σε διάφορες σκηνές της εξέλιξης της αφήγησης που μας κάνει ο Μάλορυ. Σε μία από τις πρώτες μάχες του Αρθούρου, που διδόταν με κάποιους ευγενείς που αρνούνταν την καταγωγή και το δικαίωμά του, αυτός τράβηξε το ξίφος που έλαμψε με τέτοια λάμψη που τύφλωσε τους εχθρούς.

Χαρακτηριστικά ο Μάλορυ αναφέρει: “Τότε ο Αρθούρος έσυρε το θρυλικό ξίφος του, το Εξκάλιμπερ, που έλαμψε στα μάτια των εχθρών όσο θα έλαμπαν τριάντα πυρσοί μαζί, και με τρομερή δύναμη τους απώθησε, σκοτώνοντας πολλούς.”, ενώ πριν τη μάχη παρουσιάζεται ο Μέρλιν να του λέει “μην πολεμήσεις κύριε με το ξίφος που απέκτησες από το θαύμα…παρά μόνο αν βρεθείς σε δύσκολη θέση. Τότε χρησιμοποίησε το και κάνε ό,τι μπορείς”.

Επίσης η γνωστή εικόνα του ξίφους όπου παραδίδεται από την Κυρά της Λίμνης, μέσα από το υδάτινο βασίλειό της, περιέχεται στην ταινία δύο φορές, την πρώτη με την αρχική εμφάνιση του αντικειμένου, όταν παραδίδεται στον Ούθερ, ενώ εργότερα σε μία σκηνή έμπνευσης του σκηνοθέτη, στην οποία το ξίφος σπάζει και αναδημιουργείται με θαυματουργό τρόπο, όταν ο Αρθούρος πέφτει θύμα της αλαζονείας του αλλά μετανοεί. 

Τονίζεται έτσι η αλλοκοσμική προέλευση του Εξκάλιμπερ, καθώς το νερό αποτελεί τρόπον τινά μία συμβολική πύλη ανάμεσα στους κόσμους. Περισσότερο όμως, έτσι όπως στέκεται πάνω από το νερό, συμβολίζει την διεισδυτική δύναμη της θέλησης που  διαπερνά το πηκτό, συμπαγές πεδίο του υποϋδάτινου χώρου, και ατενίζει το φως μέσα στο ευγενέστερο και λεπτότερο αέρινο περιβάλλον. 

Κατ’ αυτό τον τρόπο επαναλαμβάνεται ο συμβολισμός της πέτρας, με διαφορετικές εικόνες. Γι’ αυτό και ο Μέρλιν, παρακάτω στην πλοκή, ερωτηθείς από τον Αρθούρο, παρ’ ομοιάζει τις ιπποτικές αρετές με τα μέταλλα που δημιουργούν το ξίφος, τα οποία- ενώ στην αρχή είναι διακεκριμένα και «άναρχα»- κάτω από την επίπονη σφυρηλάτηση ενός χεριού που κατευθύνεται από την συνείδηση, καταφέρνουν να ομογενοποιηθούν σε ξίφος- δηλαδή σε Θέληση. 

Η χρυσή εποχή του Αρθούρου που ακολουθεί την κυριαρχία του επί των στασιαστών βαρόνων, επισκιάζεται από την παρουσία του κακού, που εδώ εκφράζεται μέσα από το πρόσωπο της Μοργκάνα, της ετεροθαλούς αδελφής του Βασιλέα, η οποία επιβούλεται λόγω ζήλειας την κυριαρχία του αδελφού της, ο οποίος υπήρξε ο καρπός της δόλιας εξαπάτησης της μητέρας της. Ο απόλυτος τρόπος με τον οποίο οι ήρωες εκφράζουν το δίπολο καλό- κακό, πάλι, δεν αφορά την αφέλεια από πλευράς του σεναριογράφου, αλλά την σύμφωνη με την μυθολογική λογική συμβολοποίηση των χαρακτήρων οι οποίοι εξ ορισμού δεν είναι ρεαλιστικοί. Η Μοργκάνα καταφέρνει να εκμαιεύσει από τον ερωτευμένο μαζί της Μέρλιν την τέχνη της μαγείας, την οποία όμως χρησιμοποιεί εναντίον του ίδιου και του κόσμου που εκπροσωπεί ο μεγάλος Μάγος. 

Όπως είναι όμως λογικό, η πτώση του Κόσμου του Αρθούρου και η διάλυση του Τάγματός του δεν μπορεί να επέλθει από έναν εξωτερικό εχθρό αλλά από εσωτερικές διασπάσεις. Ο έρωτας του Σερ Λάνσελοτ, του σπουδαιότερου ιππότη και καλλίτερου φίλου του Αρθούρου, με την βασίλισσα Γκουίνεβιρ και σύζυγο του βασιλιά, επιφέρει την μοιραία παρακμή. Μυθολογικά και συμβολικά, ο απαγορευμένος έρωτας εδώ λαμβάνει μία διττή ερμηνεία:

Πρώτον, σχετίζεται με το μεσαιωνικό ήθος του ονομάζεται “amour courtois” ή “ηθική του αυλικού έρωτα”. Εκφρασμένο μέσα από τις ιστορίες των τροβαδούρων, το amour courtois αποτελούσε την μεσαιωνική ιπποτική άποψη περί της έκφρασης του έρωτος και του θαυμασμού προς την γυναίκα, στοιχείο που συχνά παρουσιαζόταν ως συνώνυμο της ευγένειας. Εδώ γεννήθηκε η περίφημη άποψη περί «έρωτος με την πρώτη ματιά», περί «πραγματικής αγάπης», περί «παντοτινού αλτρουιστικού έρωτα» κλπ. Αντιλήψεις που συναντάμε σε όλο το ευρωπαϊκό ρομαντικό κίνημα των μετέπειτα αιώνων, μέχρι και την σημερινή εποχή.  

Σύμφωνα με τις αρχές αυτής της παράδοσης, ο ήρωας αποφασίζει να αφοσιωθεί σε αυτή «την μία» γυναίκα (την «δέσποινα των λογισμών» του) που παρουσιάζεται ως η ιδανική (γι’ αυτόν) ενσάρκωση του εσωτερικού και εξωτερικού κάλλους, ενώ ο έρωτάς τον εμπνέει να γίνεται καλύτερος πολυεπίπεδα, εμφυσώντας του ανώτερες αρετές και όχι τα κατώτερα ένστικτα. Προσπαθώντας δε να καταστεί άξιος για εκείνη αναλαμβάνει περιπέτειες που δοκιμάζουν τόσο την ανδρεία του όσο και το βάθος (την «ευγένεια») των αισθημάτων του. 

Συνήθως, αυτές οι δοκιμασίες υποδεικνύονται από την ίδια την γυναίκα ή αναλαμβάνονται από τον ίδιο προκειμένου να την ελευθερώσει από φυσικούς ή υπερφυσικούς εχθρούς. Κατανοούμε πως, ως απόλυτη έκφραση υψηλών ιδεών, η γυναίκα της ηθικής του αυλικού έρωτα εκλαμβάνεται συχνά ως ανώτερη του άνδρα και γι’ αυτό στις κλασικές απεικονίσεις της εποχής τοποθετείται σε υψηλότερο επίπεδο από εκείνον (σε κάποιο μπαλκόνι, στο παράθυρο ενός πύργου ή στην κορυφή ενός λόφου), ενώ ταυτόχρονα ο ιππότης καλείται να υπερβεί μεγάλα εμπόδια για να την φτάσει. Ο Άγιος Γεώργιος που σκοτώνει τον δράκο για να απελευθερώσει την δεσποσύνη στο λόφο, αποτελεί το αρχέτυπο αυτής της συμβολικής. 

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…

Μοιραστείτε