ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΑΡΘΡΑ
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
Ακολουθήστε μας:
19 March, 2024
ΚεντρικήΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ, ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΚΑΙ ΝΕΟΜΕΣΑΙΩΝΙΚΑ: ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ, ΡΩΣΙΑ & ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗ“Η βάση της Βυζαντινής μουσικής είναι ίδια με αυτή των σημερινών κομπιούτερ”. Συνέντευξη του Χριστόδουλου Χάλαρη πριν 23 χρόνια. Μέρος Α!

“Η βάση της Βυζαντινής μουσικής είναι ίδια με αυτή των σημερινών κομπιούτερ”. Συνέντευξη του Χριστόδουλου Χάλαρη πριν 23 χρόνια. Μέρος Α!

Πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 2019, ο συνθέτης έντεχνης μουσικής, μουσικολόγος και οργανοποιός Χριστόδουλος Χάλαρης. O Χάλαρης συνεργάσθηκε με τους Νίκο Ξυλούρη, Δήμητρα Γαλάνη στον «Ερωτόκριτο» και την , Τάνια Τσανακλίδου και τον Χρύσανθο στους  «Δρουσουλίτες» γράφοντας έντεχνη μουσική επηρεασμένη από την βυζαντινή και παραδοσιακή μουσική. Το ίδιο έκανε και στην μουσική που έγραψε για ταινίες, όπως ο «Μέγας Αλέξανδρος» του Θεόδωρου Αγγελόπουλου και «Η Φωτογραφία» του Νίκου Πατατάκη.

Κυρίως όμως  ήταν εκείνος που ανακάλυψε  και ερμήνευσε έργα κοσμικής Βυζαντινής μουσικής, αλλάζοντας την άποψη που υπήρχε  μέχρι τότε για το Βυζάντιο. Τότε αρχίζει μια καλλιτεχνική πορεία κόντρα σε ένα μουσικό, αλλά και πνευματικό  κατεστημένο. Ίδρυσε την δισκογραφική εταιρεία «Orata» για την οποία ηχογράφησε αρχαία, βυζαντινή, μεταβυζαντινή και παραδοσιακή μουσική με την «Ορχήστρα παλαιών παραδοσιακών και πρωτότυπων Οργάνων». Στην δεκαετία του 90 δημιούργησε με την συμπαράσταση της «Τράπεζας Μακεδονίας και Θράκης», το «Μουσείο Αρχαίων, Βυζαντινών και Μετα-Βυζαντινών Οργάνων» στην Θεσσαλονίκη με όργανα τα οποία ανασκεύασε ο ίδιος αφού μελέτησε μια παράδοση 5.000 χρόνων.

Για να τιμήσουμε την μνήμη ενός εικονοκλάστη της Βυζαντινής και της ευρύτερης παραδοσιακής μουσικής, αναδημοσιεύουμε μια παλιότερη συνέντευξη που έγινε το 1996 για ξένο μουσικό περιοδικό με αφορμή την ανακήρυξη της Θεσσαλονίκης ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Ήταν η περίοδος που ο μεγάλος συνθέτης ζούσε στην Θεσσαλονίκη λίγο μετά την ίδρυση του «Μουσείου Αρχαίων, Βυζαντινών και Μετα-Βυζαντινών Οργάνων»  

Πιστεύουμε ότι ακόμα και σήμερα αυτή η συνέντευξη παραμένει ρηξικέλευθη.

Συνέντευξη στον Γεώργιο Πισσαλίδη

Κύριε Χάλαρη, πότε αρχίσατε να ασχολείστε με την Βυζαντινή μουσική;

Ξεκινάω το 1968, χωρίς να έχω σαφή γνώση του αντικειμένου , δεδομένου ότι αφορούσε την βυζαντινή μουσική είχε προ πολλού αρκούντως πλαστογραφηθεί Όπως είχε πλαστογραφηθεί σύμπασα η ιστορία του Βυζαντινού πολιτισμού. Ασχολούμαι κατά τύχη, κάνοντας ένα διδακτορικό στην Γαλλία ως μαθηματικός και ασχολούμαι με αναλύσεις μουσικών κειμένων.

 Tότε ανακαλύπτω ότι η Βυζαντινή μουσική γραφή έχει αλγοριθμική υπόσταση, που σημαίνει ότι κάθε σύμβολο λειτουργεί σαν μικρό πρόγραμμα για υπολογιστή. Τότε αρχίζω να θέτω ερωτήματα όπως εάν ένας λαός έχει εφεύρει τους λογαρίθμους, που είναι η ουσία της κυβερνητικής, δεν πρέπει να είναι ένας μικρός πολιτισμός, πρέπει να είναι ένας σημαντικός πολιτισμός. Όπως επίσης ότι αν ένας πολιτισμός θεώρησε αναγκαίο να συλλάβει και να κατασκευάσει ένα τέτοιο σύστημα καταγραφής μουσικών γεγονότων, σημαίνει ότι έχει σπουδαία μουσικά έργα να καταγράψει. Άρα και το ότι οι Βυζαντινοί ασχολήθηκαν αποκλειστικά και μόνο με θρησκευτικά έργα, για μένα έπαψε να ευσταθεί.

Δεν ζημιώνεται μόνο η Ελλάδα από την απόκρυψη της γνώσης, όποια και αν είναι. Ζημιώνεται το σύνολο των κατοίκων αυτού του πλανήτη.

Και τότε ξεκινάτε την θεωρία για την  Βυζαντινή κοσμική μουσική.

Ακριβώς . Οι έρευνες που έκανα απέδειξαν ότι υπήρχε ένας πακτωλός 20.000 έργων κοσμικής μουσικής , τα οποία είχαν επιμελώς αποκρυφτεί. Πρόκειται για μία ιστορία που θυμίζει εντονότατα το «Όνομα του Ρόδου» του Ουμπέρτο Έκο., και έτσι το περιέγραψε ο διεθνής μουσικός το 1977 , όταν άρχισα να κάνω τις πρώτες εκδόσεις τέτοιας μουσικής. Και δεν είναι η πρώτη φορά που κάποιοι την σφετερίζονται, την κατακρατούν, την αποκρύπτουν ζημιώνοντας, εξαιρετικά την ανθρωπότητα ολόκληρη.
Δεν ζημιώνεται μόνο η Ελλάδα από την απόκρυψη της γνώσης, όποια και αν είναι. Ζημιώνεται το σύνολο των κατοίκων αυτού του πλανήτη.

Μιλήσατε για απόκρυψη γνώσης. Θα μπορούσατε να γίνετε πιο σαφής και συγκεκριμένος;

Η επανασύσταση του Ελληνικού Κράτους έγινε διότι όλη η Δύση επιθυμούσε να σταματήσει τον Οθωμανικό επεκτατισμό στις αρχές του 19ου αιώνα. Αλλά η Δύση δεν επιθυμούσε την επανασύσταση του Βυζαντινού Κράτους . Τότε σύμφωνα με αυτά που γράφει ο Γάλλος Βυζαντινολόγος Μπερζέ, οι Έλληνες πολιτικοί πρότειναν να υπογράψουν ένα είδος υποσχετικού εγγράφου , το οποίο συνυπέγραψε σαν εγγυήτρια δύναμη η Εκκλησία. Ότι δηλαδή δεν επρόκειτο ποτέ το νέο Ελληνικό Κράτος να συνδέσει το παρόν του με το βυζαντινό παρελθόν του, ούτε και με το αρχαίο, και ότι το νέο Ελληνικό Κράτος αρχίζει την ζωή τους εξ’ αρχής. Πράγμα που είναι παντελώς σχιζοφρενικό θα έλεγα, γιατί δεν μπορείς να μιλάς την ίδια γλώσσα, να είσαι ο μοναδικός λαός από υπάρξεως γραφής, όπως αποδεικνύει  η ιστορική έρευνα. Γιατί από την εποχή της Γραμμικής Α την ίδια γλώσσα μιλάμε. Δεν είναι δυνατόν να ζεις κάτω από την ίδια σκιά της Ακρόπολης , να εκκλησιάζεσαι σε εκκλησία του 10ου και 11ου αιώνα και να αρνείσαι ένα παρελθόν που είναι εξαιρετικά παρόν.

Τότε ξεκινάει εκείνη την περίοδο ένας τεράστιος διασυρμός που λέει ότι οι Βυζαντινοί ήταν κάποιοι αγροίκοι, ότι δεν ήταν Έλληνες. Ότι το Βυζάντιο είχε αλλάξει σε σχέση με την Αρχαία Ελλάδα. Ότι αυτοί οι άνθρωποι δεν παρήγαν πολιτισμό, το οποίο είναι βέβαια σκευωρία.

Επίσης ουδείς, ούτε Έλλην, ούτε ξένος φιλόλογος ή αρχαιολόγος δεν μας λέει από πού ξέρουμε τον Αισχύλο και τον Ευρυπίδη, πως τους ξέρουμε εμείς σήμερα; Τους έχουμε από βυζαντινές πηγές διότι εδιδάσκοντο στην Μέση και Ανωτέρα Εκπαίδευση. Δεν τα έχουμε από παπύρους, αλλά από Βυζαντινούς αντιγραφείς, οι οποίοι ασκώντας επάγγελμα τα αντέγραφαν ανελλιπώς για την διδακτέα ύλη. Έλεγαν ότι δεν υπάρχει τίποτε να ψάξεις σχετικά με το Βυζάντιο, γιατί υπάρχει σε όλους τους τομείς μηδαμινή παραγωγή, με εξαίρεση την αγιογραφία και την υμνογραφία.

Αυτά ακούγονται εικονοκλαστικά. Δεν υπήρχαν μέχρι τώρα επιστήμονες με αυτές τις απόψεις;

Θα σας πρέπει να σας πω ότι τον προπερασμένο αιώνα υπήρχαν πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι με ίδιες με τις δικές μου απόψεις, όπως ο Ιωάννης Θέτης. ο Κωνσταντίνος Ζάχος και στους σύγχρονους καιρούς ο Φαίδων Κουκουλές, που έγραψε το μνημειώδες έργο «Βυζαντινών Βίος και

Πολιτισμός», όπου περιέγραφε τόσο τις καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων, όσο και την διάρθρωση του Κράτους . Αυτό τους χάλαγε την δημιουργία της εικόνας που φτιάξανε για το Βυζάντιο και γι ’αυτό τους κυνηγάγανε. Φτάσανε μάλιστα στο σημείο να χρειαστεί να μεταναστεύσουν για να γλυτώσουν. Για τους λόγους, που σας εξήγησα, υπήρξε ένας διεθνής διασυρμός, που ξεκινά από εμάς τους ίδιους. Ξεκινά από καθαρά πολιτικές επιλογές της Δύσης. Ο διασυρμός του Βυζαντίου είναι πολιτισμικός. Και αυτό ζημιώνει  εξαιρετικά κατά πρώτον την Ελλάδα και όλο τον υπόλοιπο κόσμο εν συνεχεία.

Θα μπορούσατε να μου δώσετε ένα τρανταχτό παράδειγμα απόκρυψης γνώσης για να καταλάβουν και οι αναγνώστες μας τι εννοείτε;  

Θα πρέπει να πούμε ότι ελάχιστοι τόσο στην Ελλάδα, όσο και αλλού γνωρίζουν ότι από τον 7ον αιώνα ότι είμαστε οι μόνοι , που θεωρούμε, απολύτως αναγκαίο για κάποιους συγκεκριμένους λόγους την εκπόνηση ενός συστήματος που θα καταγράφει μουσική. Οι λόγοι είναι δύο. Σχετίζονται και οι δύο με την μνήμη. Ο ένας είναι η διαιώνιση. Μόνο μικρές μελωδικές γραμμές είναι δυνατόν να διαιωνιστούν με την προφορική παράδοση.

Ο δεύτερος λόγος είναι για να μπορούν να την ελέγχουν, να μπορούν να γράφουν μεγάλα έργα. Μεγάλα έργα, ως προς την δομή και την έκταση υπήρξαν οι αρχαίες τραγωδίες. Δεν υπήρχε φθόγγος, που να μην συνδέεται με νότα. Δεν μπορούσε ο τραγικός ποιητής να συνθέσει μουσική για έργο δύο και τριών ωρών, χωρίς να ελέγχει το προηγούμενο που έχει γράψει. Γι ’αυτόν τον λόγο έχει υπάρξει σύστημα μουσικής γραφής, για να υπάρξουν λόγια μουσικά έργα.

Αυτός ο κώδικας υπήρχε εν ισχύ μέχρι τον 4ον αιώνα μ.Χ. και είχε αναπτυχθεί , για να αποτυπώσει όλα τα μουσικά γεγονότα που αναπτύσσονται σε 110 και πλέον κλίμακες. Και επειδή είναι εξαιρετικά περίπλοκη μουσική και είναι δύσχρηστη αυτή η μουσική γραφή και δύσκολα μαθαίνεται , και με δεδομένη την ανάπτυξη από τον 8ον αι. π.Χ. μέχρι 4ον αι. μ.Χ. της  αυτοματοποιητικής, του  hardwork, της Κυβερνητικής , της ρομποτικής όταν τα πράγματα είναι από πρακτικής ώριμα ανακαλύπτεται αυτός ο νέος μουσικός Κώδικας , που είναι ότι πιο ανεπτυγμένο έχει να επιδείξει η ανθρωπότητα, και που είναι η Βυζαντινή Παρασημαντική.

Η σχέση μουσικής γραφής και γραφόμενου έργου υπήρξε ανέκαθεν αναλογική. Δηλαδή πρέπει να ξέρεις ένα ισχυρό εργαλείο καταγραφής, για να έχεις λεπτομερή περιγραφή ενός έργου. Και αν έχεις ένα ισχυρό εργαλείο καταγραφής, μπορείς να κάνεις εξαιρετικά σύνθετα και ενδιαφέροντα  έργα. Η μελοποιία δημιουργεί ανάγκες στην γραφή, και εφόσον η γραφή είναι ανεπτυγμένη, αναπτύσσεται η μελοποιία. Είναι μία retroactive σχέση. Όσο πολύπλοκα έργα έχουμε τόσο αναπτύσσεται η γραφή και όσο αναπτύσσεται η γραφή τόσο πιο πολύπλοκα έργα έχουμε. Αυτό είναι το ιστορικό της ανάπτυξης της μουσικής επιστήμης, τόσο κατά τους αρχαίους, όσο και κατά τους βυζαντινούς χρόνους.

Τι σχέση είχε η αρχαία μουσική με την Βυζαντινή;

Θα πρέπει να πούμε σε ότι αφορά τις κλίμακες , τα ήθη και τους κανόνες μελοποιΐας δεν παρεκκλίνουν καθόλου από τις αρχαίες ελληνικές απόψεις. Οι Βυζαντινοί συνεχίζουν και καλλιεργούν το μουσικό φαινόμενο, όπως καλλιεργείτο κατά την αρχαιότητα και συνεχίζεται η διδασκαλία αυτής της μουσικής. Ακόμα συχνά-πυκνά διατηρείται η αρχαία ελληνική ονοματολογία. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας το μέγεθος του Βυζαντινού κράτους και επίσης μία ιδιοτυπία :να αφομοιώνει πολιτιστικά μέχρι ενός σημείου τους λαούς από τους οποίους συνετέθη. Είναι αμιγώς ελληνικό ως προς την παιδεία, χωρίς να επιθυμεί να καταστρέψει  πολιτιστικά ιδιώματα των λαών που το συνθέτουν. Με τον ίδιο τρόπο που ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος ανακαλύπτουν ένα αλφάβητο για να αποτυπωθεί η γλώσσα των Σλάβων, με τον ίδιο τρόπο ανακαλύπτεται η παλαιοσλαβική μουσική γραφή προκειμένου να γραφούν τα μέλη των Σλάβων, να τους δωθεί το εργαλείο της μουσικής δημιουργίας, η ακόμα η δημιουργία της Συριακής μουσικής γραφής, που δεν είναι παρά μία παραλλαγή της Βυζαντινής Παρασημαντικής.

Έχουμε λοιπόν ένα κράτος που ευνοεί τα επί μέρους πολιτιστικά στρώματα και τους δίνει το κατά βάση εργαλείο για να προσφέρουν στο σύνολο της παιδείας της Αυτοκρατορίας. Ενώ από την άλλη μπορούν να καλλιεργούν τις κατά μέρους ιδιοτυπίες.

Είπατε ότι οι Βυζαντινοί διατηρούσαν την Ελληνική Παιδεία και τους κανόνες μουσικής των αρχαίων Ελλήνων. Αυτό δεν έρχεται σε σύγκρουση με το κυνήγι του Ελληνισμού;

Αυτό είναι μύθος.

Είναι μύθος το «Εις Έδαφος Φέρειν»;

Όχι, αυτό δεν  είναι μύθος. Θα πρέπει όμως να έχετε υπόψη σας τα εξής: Άλλα μπορεί να λέει κάποιος παπάς ή ένας αυτοκράτορας και άλλο αυτός ο τρόπος. Κανένας δεν βγαίνει να στηλιτεύσει ένας γεγονός που δεν υπάρχει.

Αντίθετα επειδή ακριβώς υπάρχει στον υπερθετικό βαθμό αναγκάζεται ο ιερέας ή το Κράτος να το μαντρώσει. Και θα πρέπει να ξέρουμε το εξής: ότι δεν πέρασε βόλτα ο Χριστιανισμός στο Βυζάντιο. Απόδειξη ότι σε πάμπολλες περιοχές της χώρας υπήρχαν ειδωλολάτρες μέχρι τον 10ον και 11ον αιώνα. Η Πελοπόννησος και ειδικότερα η Μάνη εκχριστιανίζονται με την έλευση και τις προσμίξεις Σλάβων, πέρα από τον Νίκωνα τον «Μετανοείτε», που έχει πάει εκεί ειδικά γι’ αυτόν τον λόγο να τους εκχριστιανίσει και δεν έκανε τίποτα. Όταν τότε γίνεται το ακριτικό θέμα της Μάνης και να επανδρώνεται με τους Σλάβους , οι οποίοι εκχριστιανίζονται και τους δίνεται η «ρόγα» και εκτάσεις για να κατοικήσουν , αλλοιώνεται ξαφνικά η φυσιογνωμία του χώρου και βρίσκονται να μειοψηφούν οι ειδωλολάτρες σε μία κατεμώμενη περιοχή , η οποία έχει προ πολλού γίνει άντρο των πειρατών, να βρίσκονται υπέρτεροι οι Σλάβοι, oι οποίοι βεβαίως πολιτικώς αφομοιώνονται παντελώς από τον αυτόχθονα πληθυσμό, θρησκευτικά δε, εκ των πραγμάτων ασπασθήκανε τον Χριστιανισμό. Μην μπερδεύουμε τις επιθυμίες των Πατέρων της Εκκλησίας με την πραγματικότητα. Είναι μεγάλο λάθος.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…

Μοιραστείτε