του Χρήστου Κεσκίνη*
“Σε μια τρύπα στο έδαφος ζούσε ένα χόμπιτ. Όχι μια άσχημη, βρώμικη, υγρή τρύπα, γεμάτη με τα άκρα των σκουληκιών και μια αόριστη μυρωδιά, ούτε ακόμα μια ξηρή, γυμνή, αμμώδης τρύπα χωρίς τίποτα σε αυτό για να καθίσει κανείς ή για να φάει: ήταν μια τρύπα χόμπιτ, και αυτό σημαίνει άνεση. ” (από το “Χόμπιτ”)
Ο John Ronald Reuel Tolkien (Τζών Ρόναλντ Ρέουελ Τόλκιν) είναι ο καλύτερος μυθοπλάστης που πάτησε πάνω στη Γη και αυτό δε δέχεται καμία αμφισβήτηση από νοήμον ον. Και τώρα που το ξεκαθαρίσαμε αυτό, πάμε παρακάτω. Μου ζητήθηκε λοιπόν, την ημέρα της συμπλήρωσης 130 χρόνων από τη γέννησή του (3 Ιανουαρίου 1892), να αναλύσω γιατί τον θεωρώ κορυφαίο. Όπως έχω ξαναπεί –και όπως θα ξαναπώ σίγουρα στο μέλλον– μαζί με τους Michael Moorcock (Μάικλ Μούρκοκ) και Robert Ervin Howard (Ρόμπερτ Έρβιν Χάουαρντ) είναι για μένα η αγία τριάδα της Επικής Φαντασίας. Απλά σκεφτείτε τη βιβλιοθήκη σας χωρίς κανένα από τα βιβλία τους. Τώρα, σκεφτείτε την χωρίς τα βιβλία αυτών που επηρέασε ο Tόλκιν … Για να μη μιλήσω για τις ταινίες μετά την “Τριλογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών”.
Οκ, νομίζω σας τρόμαξα αρκετά. Ευτυχώς, ο Καθηγητής γεννήθηκε, έζησε και κυρίως, έγραψε όσα έγραψε. Τι είναι όμως αυτό που κάνει τα βιβλία του τόσο διαχρονικά και ακαταμάχητα; Για να απαντήσω σε αυτό, θα κάνω ένα ταξίδι στην εφηβεία μου και θα προσπαθήσω να ξαναζήσω το πρώτο σκίρτημα που μου προσέφεραν.
Κάπου εκεί στα 13 με 14, άρχισα να ακούω για τη Μέση Γη, κυρίως σε συνεντεύξεις αγαπημένων μου μουσικών. Πριν καν διαβάσω έστω και μία γραμμή του, ένιωθα δέος για αυτόν. Για να τον λατρεύουν τόσο τα ινδάλματά μου, το μεγαλείο του φάνταζε στα μάτια μου ανυπέρβλητο. Δεν άργησα να βρω τα βιβλία που πρότειναν όλοι: την τριλογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών. Τι υπέροχα εξώφυλλα; Έμοιαζαν πολύ με αυτά των αγαπημένων μου δίσκων. Μόλις διάβασα την εισαγωγή του πρώτου βιβλίου (“Η Συντροφιά του Δαχτυλιδιού”) κατάλαβα το λάθος μου. Εκτός από την τριλογία για την οποία είχα μάθει, υπήρχε και ένα βιβλίο prequel με τίτλο Χόμπιτ. Ποτέ δε μου άρεσε να διαβάζω κάποια σειρά βιβλίων που δεν είναι ολοκληρωμένη ή που δεν την έχω όλη στην κατοχή μου. Έτσι, την αμέσως επόμενη μέρα αγόρασα το βιβλίο. Διάβασα τα τέσσερα βιβλία σε μόλις μία εβδομάδα.
Θυμάμαι να διαβάζω σε λεωφορεία, στάσεις, σχολείο, στο κρεβάτι την ώρα που έπρεπε να κοιμάμαι. Μάλιστα δεν ήταν λίγες οι φορές που έβαζα το πορτατίφ κάτω από τα σκεπάσματα για να μην ξυπνήσω τους δικούς μου και να τελειώσω το κεφάλαιο. Βέβαια, συχνά τα κεφάλαια περνούσαν και δεν μπορούσα να σταματήσω. Έπρεπε να μάθω τη συνέχεια και το τέλος. Και μόλις αυτό ήρθε, έκλεισα το βιβλίο με την γλυκόπικρη γεύση: «Αλήθεια τελείωσε; Τι θα κάνω τώρα που δε θα ξαναδιαβάσω για τους αγαπημένους μου ήρωες;»
Πόσο λίγα ήξερα.
Δεν άργησα να ανακαλύψω και άλλα βιβλία του. Κάποια σχετικά με την αγαπημένη μου Μέση Γη, κάποια σε τελείως νέους κόσμους, φαινομενικά τουλάχιστον. Κι όμως όλα με την ίδια μοναδική ποιότητα. Παραμύθια (η αλήθεια είναι ότι ο Tόλκιν μισούσε τα κλασικά παραμύθια των αδερφών Γκριμ, Χάνς Κρίστιαν Άντερσεν κτλ. Ίσως γιατί είχε κάτι διαφορετικό στο μυαλό του), δοκίμια, διασκευές σε άλλα έργα. Ο Καθηγητής έγραψε τόσα πολλά που ακόμη και σήμερα, σχεδόν 50 χρόνια από τον θάνατό του, βρίσκεις βιβλία του και εκδόσεις βιβλίων που έχουν να προσφέρουν πολλά στον αναγνώστη. Σε εκείνον, που έχει διαβάσει όλα τα βιβλία που έγραψε, αλλά και αυτόν που τώρα αποφασίζει να κάνει τα πρώτα του βήματα στις κοιλάδες της Μέσης Γης.
Και μια και ανέφερα τις κοιλάδες της Μέσης Γης, δε γίνεται να μη μιλήσω για το πόσο καταπληκτική και λεπτομερής ήταν η γραφή του Tolkien και στο θέμα χαρτογράφησης. Για μένα η τριλογία ήταν το πρώτο βιβλίο με χάρτη που έπιανα στα χέρια μου και μου άρεσε (ακόμη μου αρέσει) να ακολουθώ την πορεία της συντροφιάς πάνω του. Ένιωθα κι εγώ μέρος της. Ζούσα μαζί τους την περιπέτεια ενάντια στη Σκιά. Έχοντας τους χάρτες μπροστά μου, ήταν σαν να έψαχνα τον θησαυρό των πειρατών. Ήταν σαν να γινόμουν μέρος των βιβλίων. Ή μάλλον δεν αναζητούσα τον θησαυρό! Τον είχα μπροστά μου με τη μορφή των βιβλίων.
Πολλοί είναι αυτοί που λένε πως η μαγεία του “Άρχοντα” είναι όλα αυτά που αφήνει να εννοηθούν για τις προηγούμενες εποχές. Τα θαύματα των Ξωτικών, τους θριάμβους ενάντια στο Κακό, τον Ηρωισμό, αλλά και την προδοσία. Όλα αυτά που αγαπάω στη μυθολογία, ο Τόλκιν κατάφερε με μαεστρία να τα περάσει στο έργο του, χωρίς στην ουσία να φλυαρεί γι’ αυτά. Γι’ αυτό άλλωστε όλοι μας τρέξαμε να διαβάσουμε το “Σιλμαρίλιον” και τις “Ατελείωτες Ιστορίες”. Γιατί θέλαμε να μάθουμε κάθε λεπτομέρεια από τη Μυθολογία και την Ιστορία της Μέσης Γης. Το ίδιο άλλωστε κάνουμε και με κάθε άλλο βιβλίο που εξέδωσε ο γιος του, Κρίστοφερ, μέχρι και τον δικό του θάνατό, με μικρές ή μεγάλες ιστορίες και προσχέδια του Καθηγητή. Έτσι προσπαθούμε να κατανοήσουμε τις ιδέες του, το πώς κατάφερε να γράψει αυτά που έγραψε και ενδεχομένως να επιχειρήσουμε να γράψουμε κι εμείς έτσι.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όλοι μας, όταν διαβάσαμε τον Άρχοντα, είχαμε την σκέψη να γράψουμε κι εμείς για έναν δικό μας κόσμο. Και φυσικά αποτύχαμε ξανά και ξανά. Γιατί σε κάθε σύγκριση χάνουμε. Δεν φτάνει να δημιουργήσεις έναν κόσμο και να μιλήσεις για μερικές ιστορίες μέσα σε αυτόν. Όχι! Ο κόσμος του Tόλκιν είναι ένας κόσμος με δικιές του φυλές, δικιές του γλώσσες, δικιές του παραδόσεις, δικιά του ιστορία, εννοείται δική του γεωγραφία και φυσικά με δική του κοσμογονία (και μάλιστα κατά τη γνώμη μου την καλύτερη). Είναι τόσο πλούσιος κόσμος που δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν πως ο δικός μας κόσμος είναι συνέχειά του. Και αυτό ο Τόλκιν κατάφερε να το περάσει από το πρώτο κιόλας βιβλίο. Δεν ξέρω αν όντως είχε σκεφτεί τα πάντα πριν εκδοθεί το “Χόμπιτ”, αλλά σίγουρα σε κάνει να το πιστεύεις. Και αυτό είναι που μετράει. Ο κόσμος του δεν είναι απλά ένας κόσμος για να ζήσουν τα πλάσματά του τις περιπέτειές τους. Ο κόσμος του είναι ζωντανός και σχεδόν πλάθει μόνος του τις ιστορίες. Άλλωστε ο Τόλκιν μπορούσε να φτιάχνει ιστορίες από το τίποτα. Έβλεπε ένα σκουριασμένο σπαθί και ήξερε ήδη την ιστορία που ήθελε να πει. Και αυτό ήταν κάτι μαγικό.
Σκεφτείτε λίγο τα αγαπημένα σας DnD (ηλεκτρονικά ή επιτραπέζια) χωρίς τους χαρακτήρες του Tolkien. Πόσο διαφορετικά θα ήταν; Πόσο λιγότερο εντυπωσιακά; Πόσο πιο φτωχά; Απλά αναλογιστείτε: Ξωτικά είναι οι αγαπημένοι μας αυτιάδες που δεν μπορούν να αστοχήσουν με τα τόξα τους και η μαγεία τους είναι διάσημη από άκρη σε άκρη του κόσμου. Οι Νάνοι είναι σκληροτράχηλοι πολεμιστές που με τα τσεκούρια τους μπορούν να αντιμετωπίσουν τον οποιονδήποτε. Οι Μάγοι είναι φαινομενικοί γέροι που κρύβουν γνώση αιώνων κάτω από την γκρίζα κουκούλα τους. Σχεδόν όλα τα σημερινά αρχέτυπα στα αγαπημένα μας παιχνίδια έχουν βάση στους κόσμους του Tolkien. Σίγουρα και αυτός βασίστηκε σε αρχετυπικούς χαρακτήρες, αλλά δείτε πόσο λίγο άλλαξαν όλα μετά από αυτόν.
Θα μπορούσαμε να μιλάμε γι’ αυτό αιώνια. Αλλά λέω να μην το συνεχίσω. Ο Tόλκιν κατάφερε να γράφει παιδικά βιβλία για μεγάλους και μυθοπλαστική λογοτεχνία που ακόμη και παιδιά την καταλαβαίνουν και τα ενθουσιάζει. Κατάφερε παρά το βάθος των έργων του να μην είναι κουραστικά ή χαοτικά. Κατάφερε να διαβάζεται ξανά και ξανά και πάντα να μπορείς να ανακαλύψεις νέα πράγματα. Κατάφερε να αγαπηθεί από όλους και να ανοίξει νέες οδούς στην φαντασία. Κατάφερε να την κάνει προσιτή στο πανεπιστήμιο, να την κάνει σχεδόν αποδεκτή από σκονισμένα μυαλά που πίστευαν πως μόνο ο Σαίξπηρ γράφει λογοτεχνία. Κατάφερε να παραμείνει στο προσκήνιο 130 χρόνια από την γέννησή του. Ευτυχώς τα έργα του είναι μοναδικά και έτοιμα να μας κατακτήσουν όσες φορές χρειαστεί. Αγαπάω τον Tolkien και τον θεωρώ αξεπέραστο, γιατί δε μπορώ να σκεφτώ τη ζωή μου χωρίς το έργο του.
Ο Χρήστος Κεσκίνης γεννήθηκε, σπούδασε και εργάζεται στην Θεσσαλονίκη περίπου 11 αιώνες μετά την εποχή που θα ήθελε. Είναι συγγραφέας ηρωϊκης φαντασίας και έχει γράψει δύο βιβλία: Bilfrost: The Path of Warrior και Beer-O-Quest Είναι επίσης υπεύθυνος σειράς στις ανθολογίες “Στα σύνορα της φαντασίας” και έχει συµµετάσχει σε ανθολογίες, όπως “Οι θρύλοι του Σύµπαντος Νο V”, “Η πτώση των Θεών”, “Το ξύπνηµα”, “Το έπος της φαντασίας” και “Ζυθολογοτεχνία”. Διατελεί ενεργό μέλος του Συλλόγου Φίλων Εpic Metal και Λογοτεχνίας του Φανταστικού, Excalibur Thessaloniki, του Συλλόγου Φίλων Tolkien Ελλάδος The Prancing Pony και της οργανωτικής επιτροπής του Φεστιβάλ Fantasmagoria
