Κριτική-παρουσίαση: Μαρία Κορνάρου
Ὁ Γκιλμπερτ Κ. Τσέστερτον (ή Τζ. Κ. Τσέστερτον) εἶναι ἴσως ἕνας ἀπὸ τοὺς σημαντικότερους παραδοσιοκράτες Χριστιανοὺς στοχαστὲς τοῦ περασμένου αἰώνα. Τὸ πολύπλευρο ἔργο του ἔχει νὰ παρουσιάσει ἀξιόλογες συμβολὲς τόσο στὴν λογοτεχνία (ποὺ ἀποτελοῦσε καὶ τὸν κύριο χῶρο δραστηριοποιήσεώς του, μέσα ἀπὸ τὴν διάσημη σειρὰ ἱστοριῶν τοῦ “Φάδερ Μπράουν”), ὅσο καὶ στὴν φιλοσοφία, τὴν πολιτικὴ καὶ τὴν θρησκεία. Οἱ τρεῖς τελευταῖοι αὐτοὶ χῶροι συνδέονται στενὰ στὴν σκέψη τοῦ Τσέστερτον, γιατὶ κάθε κοσμικὴ γραφή του φέρει τὸ στίγμα τῆς χριστιανικῆς κοσμοθεωρίας, ὅπως καὶ κάθε θρησκευτικό του πόνημα ἐμπεριέχει καὶ βάσιμες ἐνστάσεις στὰ κρατοῦντα ρεύματα φιλοσοφικῆς σκέψης.
Ἀπὸ τὰ μὴ λογοτεχνικὰ ἔργα του, «Ὁ αἰώνιος ἄνθρωπος» (The Everlasting Man) εἶναι τὸ πρῶτο ποὺ κυκλοφορεῖ σὲ ἑλληνικὴ μετάφραση. Τὰ ὑπόλοιπα μεταφρασμένα ἔργα του ἀποτελοῦν εἴτε διηγήματα, εἴτε ἔργα ἀφιερωμένα σὲ μεγάλες μορφὲς τοῦ Ρωμαιοκαθολικισμοῦ, ποὺ ὅπως εἶναι φυσικὸ ἀπευθύνονται στὸ περιορισμένο ἀκροατήριο τῶν πιστῶν σὲ αὐτὸ τὸ δόγμα ἢ τῶν περίεργων νὰ τὸ ἀνακαλύψουν. Ἔτσι, τὸ ἑλληνικὸ κοινὸ στερεῖται ὡς σήμερα τὴν γνωριμία μὲ τὰ ἐμβληματικὰ καὶ ἀληθινὰ διαχρονικὰ ἀπολογητικὰ ἔργα του, ὅπως τὸ “Heretics” καὶ τὸ συμπλήρωμά του “Orthodoxy”, στὰ ὁποῖα παρουσιάζει μία συγκροτημένη ἀποδόμηση τῶν κυρίαρχων ὑλιστικῶν, ντετερμινιστικῶν καὶ ἄλλων ἰδεῶν καὶ μία σθεναρὴ ὑπεράσπιση τοῦ Χριστιανισμοῦ, ὁ ὁποῖος κέρδισε τὸν Τσέστερτον μετὰ ἀπὸ προσωπική του μελέτη καὶ ἀναζήτηση.
Ἐλπίζουμε ὅτι οἱ ἐκδόσεις «Ἰωνᾶς» ‒ποὺ καθὼς φαίνεται ἔχουν τὴν πρόθεση νὰ συστήσουν στὸ ἑλληνικὸ κοινὸ καὶ ἄλλους μεγάλους Χριστιανοὺς στοχαστὲς ὅπως μεταξὺ ἄλλων καὶ τὸν C. S. Lewis‒ θὰ ἀποδώσουν στὸ μέλλον καὶ σὲ ἄλλα ἔργα τοῦ Τσέστερτον μία ἀντάξιά τους ἔκδοση, ὅπως ἔκαναν μὲ τὸν «Αἰώνιο ἄνθρωπο».
Τὸ ἐν λόγῳ ἔργο ἀποτελεῖ μία προσπάθεια χριστιανικῆς ἀπολογητικῆς βασισμένη ὄχι τόσο στὸ τί λένε οἱ Χριστιανοί, ἀλλὰ στὸ τί λένε οἱ ἀντίπαλοί τους. Ἡ διάψευση τῶν τελευταίων παίρνει γιὰ πρώτη ὕλη της τὴν ἱστορικὴ πραγματικότητα ‒ἢ τὴν ἱστορικὴ «ἐξέλιξη» ὅπως θὰ τὸ ἔθεταν σήμερα‒ ὅπου σύμφωνα μὲ τὸν Τσέστερτον βλέπουμε νὰ ἀναδεικνύεται ἡ ποιότητα τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς πλήρωση τῶν ἀνθρωπίνων ἀναζητήσεων μέσα ἀπὸ ἕνα μεγάλο καὶ ἀληθινὸ αἴνιγμα καὶ ὄχι μία λογικὴ καὶ ἀπατηλὴ ἀπάντηση.
Κινούμενος πρὸς αὐτὸ τὸ συμπέρασμα, ὁ Τσέστερτον ἀφηγεῖται τὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας ἀπὸ τὴν αὐγή της στὴν ἐποχὴ τῶν σπηλαίων, πρὸς τὴν ἀνάδυση τῶν πρώτων πολιτισμένων κοινωνιῶν τῆς Αἰγύπτου καὶ τῆς Βαβυλώνας, ὡς τὴν διαμόρφωση τοῦ ἐνιαίου Μεσογειακοῦ πολιτισμοῦ διὰ τῆς Ρώμης καὶ τέλος τὴν ἐπικράτηση τοῦ Χριστιανισμοῦ στὴν παρακμάζουσα καὶ βυθιζόμενη στὴν λήθη Αὐτοκρατορία. Κατὰ τὴν παρουσίαση αὐτῆς τῆς οἰκείας παρόδου στὴν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας ποὺ στὴν Δύση ἀναγνωρίζουμε ὡς διαδρομὴ τοῦ πολιτισμοῦ μας, πλῆθος παρεκβάσεων μᾶς ταξιδεύουν στὶς παραδόσεις τῶν φυλῶν τῆς Αὐστραλίας καὶ τῆς Ἀμερικῆς, τῆς Κίνας καὶ τοῦ φιλοσοφικοῦ συστήματος τοῦ Κομφουκιανισμοῦ, ἀλλὰ καὶ ὅλης τῆς ὑπόλοιπης Ἀσίας μὲ τὸν ἐντυπωσιακό, τρομερὸ κόσμο τοῦ Ἰνδουιστικοῦ Βράχμα, τὸν γεμάτο γοητεία μηδενισμὸ τοῦ Βούδα καὶ τὸ μαχητικό, μετα-παγανιστικὸ Ἰσλάμ.
Παράλληλα, ἡ βουτιὰ στὸ παρελθὸν συνδυάζεται μὲ γοργὲς ἐπισκέψεις στὸ παρὸν γιὰ νὰ καταδειχθεῖ ἡ ἐλαφρότητα τῆς συγκριτιστικῆς θρησκειολογίας, ἡ ὑποκρισία τῶν θεοσοφιστικῶν κύκλων καὶ ἡ ἐνθουσιώδης ἀσυνέπεια τῶν ἐξελικτικιστῶν ἐπιστημόνων. Ἀκόμη, γιὰ νὰ ἀπαριθμηθοῦν οἱ ἐλλείψεις τῶν ρηχῶν ἐρμηνειῶν τοῦ Χριστιανισμοῦ ἀπὸ ἀνθρώπους ποὺ ἀρνοῦνται νὰ κάνουν αὐτὸ ποὺ ὁ Τσέστερτον ἐπιμένει ὅτι εἶναι ἀπαραίτητο γιὰ νὰ κατανοηθεῖ ἡ ἀλήθεια τῶν πραγμάτων: νὰ τὸ πλησιάσουν μὲ τὴν ἀθωότητα τοῦ παιδιοῦ καὶ τὴν ἀταραξία τοῦ ἀπόκοσμου, μακρινοῦ παρατηρητή.
Στὸ τεράστιο ἔδαφος ποὺ καταφέρνει νὰ καλύψει ὁ Τσέστερτον μέσα σὲ 400 σελίδες, δὲν ἀφήνονται πολλὰ περιθώρια ἐπιχειρημάτων ποὺ δὲν ἔχει ἐξετάσει καὶ περιπτώσεων ποὺ δὲν ἔχει λάβει ὑπ’ ὄψιν προκειμένου νὰ ἐξάγει τὸ συμπέρασμά του: ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι ἕνα μοναδικὸ φαινόμενο στὴν ἱστορία τοῦ κόσμου. Σ’ αὐτὸν πληρώνονται οἱ τόσο ἀντιφατικὲς καὶ ὡς τότε ἀγεφύρωτες ἀναζητήσεις τῆς Φαντασίας καὶ τῆς Λογικῆς, ὅπως ἐκφράζονταν στὸν παγανιστικὸ κόσμο μέσα ἀπὸ τὴν Μυθολογία καὶ τὴν Φιλοσοφία. Ὁ Χριστιανισμὸς εἶναι ὁ ἔλεγχος καὶ ἠ ὁριστικὴ ἧττα τοῦ κατώτατου ἐκείνου παγανισμοῦ ποὺ ἐξυμνοῦσε ἀντὶ γιὰ τὴν δικαιοσύνη τὴν ἀδικία καὶ ἀντὶ γιὰ τοὺς θεοὺς τοὺς δαίμονες.
Συνάμα, εἶναι ἡ ταπείνωση τοῦ ἄλλου, τοῦ φωτεινοῦ παγανισμοῦ τῶν Ὀλύμπιων θεῶν καὶ τῶν ἀρχαίων τραγωδιῶν, ποὺ δὲν μπόρεσαν νὰ ἐλευθερώσουν τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸ κλουβὶ τῆς μοιρολατρίας. Εἶναι ἡ ἀποκάλυψη στὸν ἄνθρωπο τῆς μακρινῆς ἀνάμνησης ποὺ πάντα κρυβόταν πίσω ἀπὸ τὶς χαριτωμένες μυθικές του ἀναζητήσεις, τῆς ἀνάμνησης τοῦ Ἑνὸς Θεοῦ, καὶ τῆς φρικτῆς Πτώσης. Αὐτὴ ἡ ἀποκάλυψη ἦταν ἡ μόνη ποὺ μποροῦσε νὰ σώσει τὸν καταρρέοντα παγανιστικὸ κόσμο, ποὺ πλακωνόταν πλέον ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς ἀπελπισίας, ἐκφραζόμενο σὲ ἔναν μηδενιστικὸ συγκριτισμό. Καὶ ἡ ἀποκάλυψη τοῦ Θεανθρώπου ἐξακολουθεῖ ἔκτοτε νὰ σώζει τὴν ἀνθρωπότητα ἀπὸ τὸν χαώδη μηδενισμὸ τῆς γηραιᾶς, κυκλικῆς Ἀσιατικῆς πνευματικότητας, τῆς ἐπιθετικῆς ρασιοναλιστικῆς ἀποδόμησης, τοῦ ἀντίθετου τῆς ἀνθρώπινης οὐσίας ὑλισμοῦ.
Ο Τσέστερτον πιστευε ότι ο Χριστιανισμός ως ζωσα θρησκεία μπορούσε να απάντησει στο ρεύμα της νεωτερικότητας
Ἡ εὐρύτητα πνεύματος τοῦ Τσέστερτον δὲν ἀφήνει τὸ βιβλίο αὐτὸ νὰ ἐξαντληθεῖ στὴν ἀπάντηση αὐτοῦ τοῦ μεγάλου ἐρωτήματος τῆς σχέσης τοῦ Χριστιανισμοῦ πρὸς τὶς ἄλλες θρησκεῖες καὶ ἰδιαίτερα τὸν Παγανισμό. Κατὰ τὴν περιπλάνηση πρὸς εὕρεση τῆς ἀπαντήσεως, ὁ Τσέστερτον παρέχει ἀπαντήσεις σὲ θέματα τόσο ποικίλλα ὅσο ἡ καταγωγὴ τῶν θρησκειῶν, ὁ χαρακτήρας τῶν ἀρχαίων Ρωμαίων, τῶν ἀρχαίων Αἰγυπτίων, τῆς Καρχηδόνας καὶ τῆς Τύρου, ἡ μοναδικότητα τοῦ Ἐβραϊκοῦ λαοῦ, οἱ διδαχὲς τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἱρέσεων, ἡ σημασία τῆς ἀρχαίας τραγωδίας, οἱ ἐλλείψεις τῶν σύγχρονων θεωριῶν περὶ φυλῆς, περὶ ἐξελίξεως, περὶ ἠθικῆς καὶ ἐλεύθερης βουλήσεως…
Αὐτὴ ἡ διαρκὴς ἐναλλαγὴ ἀπὸ τὸ ἕνα ἐνδιαφέρον θέμα στὸ ἄλλο, συνδυασμένη μὲ τὴν λογοτεχνικὴ καὶ ἀπολαυστικὰ καυστικὴ πρόζα τοῦ Τσέστερτον ‒ἡ ὁποία διασώζεται ἀκέραια στὴν ἐξαιρετικὴ μετάφραση τοῦ Ἰωαννίδη‒ καθιστοῦν τὸ βιβλίο αὐτὸ κατάλληλο γιὰ ἕνα εὐχάριστο διάλειμμα μίας κουραστικῆς μέρας, κατὰ τὸ ὁποῖο χωρὶς δυσκολία θὰ περπατήσει κανεὶς μὲ τὰ μεγάλα ἐρωτήματα τῆς ὕπαρξης.
Στοιχεία έκδοσης
Gilbert Keith Chesterton
O αιώνιος άνθρωπος
Μετάφραση: Γιάννης Δ. Ιωαννίδης
“Εκδόσεις Ιωνάς”
Σελίδες: 440
