Ο Ηφ. Βαξεβανέρης, ιδρυτής των SAOS, που με όχημα τις νότες προσπαθεί να δώσει τη δυνατότητα να καταλάβει ο Ελληνας τη σκέψη των προγόνων, μιλά για το έργο του
Από τον Παναγιώτη Λιάκο
Είναι συναυλία, ιεροπραξία ή τηλεμεταφορά στην αρχαία Ελλάδα, με όχημα τις νότες και έναν μύθο από την αυγή της Ιστορίας; Δύσκολα θα το χαρακτήριζες, εύκολα θα το παρακολουθούσες και πάλι εξαιρετικά δύσκολα θα λησμονούσες το πώς ένιωσες όταν το βίωσες. Το συγκρότημα SAOS ανέβασε πρόσφατα στο θέατρο «Χυτήριο» μια παράσταση όπου ο ελληνικός λόγος, η μουσική και ο χορός έντυσαν τον ομηρικό ύμνο στη Δήμητρα, αφήνοντας μαγεμένους τους θεατές στο πέρας της βραδιάς. Οι στίχοι στα αρχαία (με οθόνη όπου υπήρχαν υπότιτλοι νεοελληνικής απόδοσης) και οι παραδοσιακές μουσικές απ’ όλη την Ελλάδα όλων των εποχών συνέθεσαν ένα ενιαίο σύνολο υψηλής στάθμης πολιτισμού και βαθέος συναισθήματος.
Η περιπέτεια της Δήμητρας, που ψάχνει απελπισμένη και ταυτόχρονα αποφασισμένη την κόρη της στα άχαρα δώματα του Πλούτωνα, μπορεί να συγκλονίσει ακόμα και τον πιο ρηχό, τον πιο «αμύητο» άνθρωπο – αρκεί να αποδοθεί σωστά. Οι SAOS είναι μια πολυπρόσωπη προσπάθεια, που απευθύνεται σε όλους όσοι απαιτούν ψυχαγωγία, μέθεξη και όχι απλή διασκέδαση. Αν και απόλυτα ελληνική, η υφή των δημιουργημάτων του συγκροτήματος SAOS είναι συνάμα παγκόσμια, όπως όλα τα ανθρώπινα πονήματα που δημιουργήθηκαν με την καταβολή ικανού τιμήματος σε αλήθεια, ταλέντο και έμπνευση. Η συνέντευξη που ακολουθεί έγινε με τον ιδρυτή και ψυχή των SAOS Ηφαιστίωνα Βαξεβανέρη και μας ταξιδεύει εκεί όπου ανήκουμε όλοι: στην Ελλάδα της αρμονίας.
Γιατί επιλέξατε αυτό το όνομα για το συγκρότημα;
Ο λόγος που επιλέξαμε το όνομα αυτό είναι γιατί το Σάος είναι το υψηλότερο βουνό του Αιγαίου και ένας τόπος όπου λειτούργησαν τα πανάρχαια καβείρια μυστήρια της Σαμοθράκης και της Λήμνου, απ’ όπου και κατάγομαι, αλλά και λόγω της πολιτισμικής ένωσης του αρχαίου αυτού ορίζοντα με τον νέο και παραδοσιακό.
Ποια είναι η κεντρική ιδέα της δικής σας μουσικής;
Αποψή μου, αλλά και του SAOS, είναι ότι ο αρχαίος τρόπος μελοποίησης του αρχαίου ελληνικού λόγου, της τέχνης αυτής που πολλοί καλλιτέχνες θεωρούν απολεσθείσα, έχει διαλυθεί σε κομμάτια και έχει μοιραστεί σε όλη την παραδοσιακή Ελλάδα, και όχι μόνο. Ενα από τα έργα μας είναι η προσπάθεια συμπλήρωσης αυτού του καλλιτεχνικού παζλ αλλά και η προβολή και χρήση του αρχαίου λόγου ως καθομιλουμένης γλώσσας.
Τι σας επηρέασε τόσο, ώστε να επιλέξετε αυτόν τον τρόπο μουσικής έκφρασης; Ποιοι συγγραφείς, καλλιτέχνες, στοχαστές βρίσκονται πιο ψηλά απ’ όλους στην εκτίμησή σας;
Πολλοί… Κάποιοι με την τέχνη τους και κάποιοι με τον λόγο τους. Είναι πολύ σημαντικό, για να ενωθεί αυτό το παζλ, να καταλάβει κάποιος τον τρόπο σκέψης των αρχαίων Ελλήνων. Δηλαδή, με ποιο σκεπτικό έφτιαχναν τις κλίμακες, τα βήματα των χορών, τις χειρονομίες, τους ρυθμούς, τα ενδύματά τους, τα δρώμενά τους. Αρα, αναγκαστικά θα πρέπει να μελετήσει τη φιλοσοφία τους, θα πρέπει να μελετήσει τον κεντρικό έστω πυλώνα τους, την πανάρχαια ορφικοπυθαγόρεια, στωική προσωκρατική, πλατωνική, νεοπλατωνική παράδοση, τη βγαλμένη από τα αρχαία μυστήρια. Εχοντας ως πρόσφατους οδηγούς Ελληνες φιλοσόφους, όπως οι Σπυρίδων Νάγος, Ιωάννης Βασιλής, Πλάτωνας Δρακούλης, Αντώνης Ανδριανόπουλος κ.ά., καθώς εκείνοι είχαν την ικανότητα να ενώσουν πλέον το παζλ των λόγων των αρχαίων κειμένων και να διατυπώσουν οδηγούς κατανοήσεως, έχοντας τη συνολική εικόνα της σκέψης των αρχαίων Ελλήνων και των αρχαίων μυστηρίων συμπληρωμένη.
Προσπαθείτε να αναβιώσετε την αρχαία γλώσσα μαζί με τους ήχους ή αυτό απλά είναι ένας σταθμός στην πορεία σας – κάτι που σας εκφράζει προς στιγμήν;
Προσπαθούμε να ζωντανέψουμε τον αρχαίο λόγο, γιατί είναι ένα υπέροχο εργαλείο επικοινωνίας και τρόπου σκέψης. Είτε με τους μουσικούς τρόπους και ρυθμούς, με τους οποίους μεταμορφώνουμε ένα ψυχρό και -για κάποιους- νεκρό κείμενο, όπως η Ιλιάδα, η Οδύσσεια, τα Αργοναυτικά, σε τραγούδι γεμάτο συναισθήματα και χρωματικές-θεατρικές αποδόσεις, που κάνουν κάποιον, χωρίς να ξέρει αρχαία ελληνικά, να τα καταλαβαίνει σε μεγάλο ποσοστό, είτε με τους υπότιτλους που βάζουμε στις συναυλίες μας, μπορεί κάποιος να τον χρησιμοποίηση ως εργαλείο, ως τρόπο διδασκαλίας των αρχαίων για την αναγέννηση του προφορικού λόγου.
Είναι εφικτή μια αναθέρμανση της σχέσης των Ελλήνων με την προγονική παράδοση;
«Η τέχνη θα πρέπει να μιμείται το ανώτερο» λέει ο Σωκράτης στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα. «Αυτό που δύσκολα κάποιος μπορεί να συλλάβει με τη νόησή του η τέχνη τον κάνει να το νοήσει και να το μιμηθεί. Γι’ αυτό χρειάζεται προσοχή στο τι πρότυπα προβάλλει η σημερινή τέχνη». Και ο Σπυρίδων Νάγος μάς λέει ότι τα μυστήρια είναι γνωσιολογικά σκηνώματα-θεατρικά, των νόμων και λειτουργιών της φύσεως. Ηταν, δηλαδή, καλλιτεχνικά δρώμενα που δίδασκαν στις ψυχές των ανθρώπων τούς φυσικούς νόμους («μεταφυσική») με βιωματικό τρόπο. Νομίζω ότι, αν ο σημερινός κοινωνικός άνθρωπος αντιληφθεί τη θρησκεία, τις καλές τέχνες, τη φιλοσοφία και την επιστήμη με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο θα αναθερμάνει τη σχέση του με την ελληνική παράδοση, αλλά θα ερωτευθεί τη φιλοσοφία, και μόνο τότε θα θαυμάσει πραγματικά την Ελλάδα. Τότε θα σεβαστεί τον εαυτό του και θα τον θέσει ίσο με τον συνάνθρωπό του ως προς τα δικαιώματά του στη φύση, αλλά και διαφορετικό ως προς την ψυχή του από οποιονδήποτε άλλον άνθρωπο. Ετσι θα ξαναβρεί τον σκοπό της η ανθρωπότητα. Πιστεύω ότι θα πρέπει να γνωρίσουμε και να θυμηθούμε το παρελθόν όχι για να γυρίσουμε πίσω -κάτι τέτοιο θα ήταν αντίθετο με τους φυσικούς νόμους της εξελίξεως και με την ελληνική παράδοση-, αλλά, πρώτον, για να χρησιμοποιήσουμε γνώσεις που έχουμε ξεχάσει στο σήμερα για τη διευκόλυνσή μας, δεύτερον, για να μην επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη και, τρίτον, για να εμπνεόμαστε από τα πολιτισμικά και φιλοσοφικά επιτεύγματα, να επιταχύνουμε την εξέλιξή μας και να κάνουμε πρωτίστως τους εαυτούς μας, αλλά και τα κοινωνικά σύνολα στα οποία ζούμε ευτυχέστερα και αρμονικότερα.
Εχει ξαναγίνει κάτι τέτοιο στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό – να στηθεί μια μουσικοχορευτική παράσταση με το… λιμπρέτο της να είναι ο ομηρικός ύμνος στη Δήμητρα; Ποιος είχε την ιδέα να αποπειραθείτε κάτι τέτοιο και γιατί;
Υπήρχαν κάποια υπέροχα τραγούδια, όπως του Χατζιδάκι -«Κέλομαί σε Γογγύλα» της Σαπφούς-, του Λουδοβίκου των Ανωγείων ή του Αλκίνοου Ιωαννίδη. Απ’ όσο γνωρίζω, όμως, όχι σε τόσο μεγάλο αριθμό στίχων, όχι σε ολόκληρο έργο και όχι με παραδοσιακούς ρυθμούς και χορούς.
Στην παρουσίαση του έργου σας στο Χυτήριο «ντύσατε» κάθε τραγούδι με ήχους από διαφορετικές γωνιές και εποχές της Ελλάδας (από πυρρίχιο και κρητικούς χορούς μέχρι τσάμικο και νησιωτικό μπάλο), και το αποτέλεσμα ήχησε αρμονικό. Ποια θεωρείτε ότι είναι η ηλικία των μουσικών τρόπων που ακούσαμε;
Είχαμε επίσης και από Μακεδονία, Θράκη, Ηπειρο, Πόντο. Ολοι αυτοί οι ρυθμοί και οι κλίμακες υπάρχουν στην αρχαία μουσική. Αρκεί να σας πω ότι η μετρική του λόγου του Ομήρου, δηλαδή ο ρυθμός του λόγου, το δακτυλικό εξάμετρο, είναι 6/8, το γνωστό σε εμάς από τα παραδοσιακά ζωναράδικο, χορός της Θράκης. Ολοι αυτοί οι παραδοσιακοί χοροί, ρυθμοί και μουσικές κλίμακες χρησιμοποιούνταν σε θεατρικά έργα στην αρχαία Ελλάδα, σε τραγωδίες, απαγγελίες, θρησκευτικά δρώμενα, σε πομπές, σε μυστήρια. Εχουν διάσπαρτα διασωθεί ακόμα και στη βυζαντινή μουσική, σε γρηγοριανούς ψαλμούς και σε μοντέρνες κλίμακες. Π.χ. ο ενόπλιος, «πυρρίχιος πεντοζάλη των Κρητών», η σέρρα των Ποντίων, ο αρχαίος γέρανος «αγέρανος Πάρου» ή της Θράκης, ο αρχαίος βακχικός «μαντηλάτος», η πεντατονία Ηπείρου, ο τσακώνικος Σπάρτης, ο συρτός, οι δωρικές, ιωνικές, λυδικές κλίμακες κ.ά., καθώς και το 90% των παραδοσιακών χορών, ρυθμών, κλιμάκων και εθίμων χρησιμοποιούνται από τα αρχαία χρόνια. Το υπόλοιπο 5% είναι αντιδάνεια χορών και το άλλο 5% παραφθορά των τοπικών κοινωνιών, στα χρόνια που πέρασαν.
Τι είναι οι ομηρικοί ύμνοι; Από πότε χρονολογούνται;
Οι ομηρικοί ύμνοι είναι κείμενα τα οποία μας λέει ο Θουκυδίδης ότι χρησιμοποιούνταν συνήθως από τους ραψωδούς, ως εισαγωγή για την απαγγελία των επών. Εχουν γραφτεί με το ίδιο μέτρο όπως τα έπη του Ομήρου και χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ.
«Οι συναυλίες θα έχουν (δυστυχώς) μεγαλύτερη απήχηση στο εξωτερικό»
Η υποδοχή του κοινού μέχρι σήμερα είναι ενθαρρυντική ή νομίζετε ότι απευθύνεστε σε μια ελιτίστικη ομάδα αρχαιόφιλων;
Απευθυνόμαστε σε οποιονδήποτε θα ήθελε να ακούσει τον αρχαίο λόγο μελοποιημένο: σε παιδιά, σχολεία, για διδακτικούς σκοπούς, φοιτητές, λάτρεις των παραδοσιακών χορών, αλλοεθνείς που θαυμάζουν τον ελληνικό πολιτισμό, πανεπιστήμια, καθηγητές πανεπιστημίων, αλλά και σε όσους ενδιαφέρονται να ακούσουν την ομοιότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας με τη νέα.
Εχετε κάποια αίσθηση για την εντύπωση που μπορεί να κάνει μια παράσταση-συναυλία αυτού του είδους στο εξωτερικό;
Πιστεύουμε ότι θα αναγνωριστεί περισσότερο στο εξωτερικό, είτε από Ελληνες είτε από φιλέλληνες, γιατί δυστυχώς εδώ, στην Ελλάδα, δεν έχουμε έδρα ελληνικής φιλοσοφίας. Επίσης, έχουμε συνδέσει την ελληνική παράδοση με συναισθήματα τυραννικά, καταπιεστικά και με τον άκρατο συντηρητισμό – αντιθέτως, ο ελληνικός πολιτισμός δίδαξε το «μέτρον άριστον, και μέτρον εννοώ εκείνο το οποίο δεν θα σου προξενήσει θλίψη» (Χρυσά Επη Πυθαγόρου). Ωστόσο, λόγω της πολύ ιδιαίτερης και, σε σημεία, έντονης μουσικής και του τρόπου παρουσιάσεως, θα έκανε μεγάλη εντύπωση και εντός και εκτός Ελλάδας
Εχετε επικοινωνία με την ελληνική ομογένεια; Σχεδιάζετε κάποια περιοδεία εκτός συνόρων;
Είμαστε σε αναζήτηση συνδέσμων με το εξωτερικό, γιατί μας ενδιαφέρει πάρα πολύ η εργασία αυτή να γίνει γνωστή σε όλους τους ανθρώπους ανά την υφήλιο. Πρέπει να ζωντανέψουμε το απίστευτο εργαλείο επικοινωνίας του αρχαίου ελληνικού λόγου, γιατί κρύβει πολλά δώρα.
Σε ποια κατάσταση νομίζετε ότι βρίσκεται ο ελληνικός πολιτισμός; Τι μπορεί να γίνει και σε συλλογικό, αλλά και σε ατομικό επίπεδο για να προκύψει μια εθνική επανεκκίνηση;
Στην «Πολιτεία» του, ο Πλάτων αναφέρει τα κύρια πολιτεύματα που έχουν περάσει μέχρι τώρα από την ανθρωπότητα, και ειδικότερα αναφέρει τη σειρά της διαδοχής των πολιτευμάτων αυτών. Ως χειρότερο πολίτευμα αναφέρει την τυραννία, γιατί κάνει τους πολίτες δυστυχισμένους, και ως καλύτερο και από τη δημοκρατία αναφέρει την αριστοκρατία των φιλοσόφων, γιατί κάνει τους πολίτες ευτυχέστερους. Οχι των πλουσίων, αλλά των ανθρώπων που γνωρίζουν τους φυσικούς και πνευματικούς νόμους και τους μετατρέπουν σε κοινωνικούς.
Οταν, λόγω της φθοράς του περιβάλλοντος και του εκφυλισμού, μας λέει ο Πλάτων, το πολίτευμα από αριστοκρατία περάσει με τη σειρά σε τιμοκρατία, ολιγαρχία, δημοκρατία, οχλοκρατία, τυραννία, κλείνει ο κύκλος, γίνεται επανάσταση και επιστρέφει το πολίτευμα της δημοκρατίας, για να συνεχίσει ο κύκλος. Χρέος των φιλοσόφων και των καλλιτεχνών, λέει ο Πλάτων, είναι να έχουν προετοιμάσει τις ανθρώπινες κοινωνίες μέσω της μόρφωσης και των εμπνεύσεων να αποδεχθούν την αριστοκρατία με ελεύθερη βούληση ή να προετοιμάσουν τους κυβερνήτες ώστε να γίνουν φιλόσοφοι. Τώρα πιστεύω ότι ως κοινωνία βρισκόμαστε στο στάδιο της οχλοκρατίας και ακολουθεί η τυραννία. Αλλά ποτέ κανείς δεν κατάφερε να φυλακίσει το πνεύμα και την αλήθεια, όποια κι αν είναι. Γιατί είναι σαν να προσπαθεί να φυλακίσει τη φύση…
Η ιστορία του συγκροτήματος
Το συγκρότημα SAOS δημιουργήθηκε επίσημα τον Απρίλιο του 2015 από τον συνθέτη, ερμηνευτή και κιθαρίστα Ηφαιστίωνα Βαξεβανέρη και από πενταμελή ομάδα καταξιωμένων μουσικών, όπως ο Αλέξανδρος Χαραλάμπους στο τσέλο, ο Γιώργος Νίκας στα παραδοσιακά πνευστά (γκάιντα, άσκαυλος, αρχαία λύρα, δίαυλος), ο Γιάννης Μιχαηλίδης στην ποντιακή λύρα, ο Νίκος Νταρήλας στα παραδοσιακά κρουστά και τα ιδιόφωνα, και ο Κώστας Πασαδέλης στα παραδοσιακά κρουστά και στη διδασκαλία παραδοσιακών χορών. Εχει σκοπό την προβολή, τη μελοποίηση και ενορχήστρωση του αρχαίου ελληνικού λόγου με παραδοσιακούς και αρχαίους ρυθμούς και κλίμακες από όλη την Ελλάδα. Δημιούργησε τον Αύγουστο του 2015 το πρώτο έργο, τη μουσικοχορευτική συναυλία που ανέβηκε στο «Χυτήριο», τον «Ομηρικό Υμνο στην Δήμητρα», τον οποίο παρουσιάζει μέχρι σήμερα, με 33 παραδοσιακούς χορούς, που χορεύουν οκτώ χορεύτριες παραδοσιακών από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Χοροπατήματα» και η Ηλιάνα Μπαζιώτη, χορεύτρια μοντέρνου χορού.
Από τον Παναγιώτη Λιάκο
Πηγή: dimokratianews.gr
