Του Γκάρυ Παρκινσον
O καθένας γιορτάζει τα Χριστούγεννα με διαφορετικό τρόπο, σύμφωνα με τα γούστα, την θρησκεία και τις καταστάσεις. Αλλά υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα χριστουγεννιάτικα κλισέ που ξεπερνούν τα σύνορα: το δένδρο, η γαλοπούλα, η γιρλάντα και άλλες παραδόσεις. Αλλά πόσα από αυτά προέρχονται από την πολυαγαπημένη «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» του 1843;
Επηρεασμένος ίσως από τους γονείς του που ήταν υπηρέτες στο Κριού Χωλ όπου ο ιδιοκτήτης λάτρευε ιδιαίτερα τα Χριστούγεννα, ο ίδιος ο Ντίκενς αγαπούσε ιδιαίτερα την περίοδο των Χριστουγέννων. Η μεγαλύτερη κόρη Μάμι είπε: «Τα Χριστούγεννα ήταν πάντα μια περίοδος που η οικογένεια μας πάντα περίμενε να έρθει με αγωνία και χαρά» Ενώ ο αδελφός της Χένρυ θυμόταν : «Ο πατέρας μου στις καλύτερες στιγμές του ήταν ένας υπέροχος οικοδεσπότης, με λαμπρό πνεύμα και χαρούμενος σαν ένα παιδί, και αγάπαγε τα πάντα με όλητου την καρδιά»
Η πρώτη έκδοση της “Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας” του 1843
Η Δρ Σίντυ Σουγκρυ, διευθύντρια του Μουσείου Κάρολου Ντίκενς λέει ότι «Για τον Ντίκενς, όλη η χριστουγεννιάτικη περίοδος ήταν μια δικαιολογία για να γιορτάσουμε και να έρθουμε κοντά» Αλλά στα πρωτα χρόνια της Βικτωριανής περιόδου, τα Χριστούγεννα δεν ήταν στην πραγματικότητα ούτε καν γιορτή και για να το καταλάβουμε, πρέπει να πάμε πολύ πίσω στην ιστορία.
Τα Χριστούγεννα ακυρώνονται
H 18χρονη Βικτώρια είχε ανέβει στον θρόνο το 1837, έξι χρόνια πριν την κυκλοφορία της «Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας» και 200 χρόνια από την περίοδο 1649-1660, όταν η Εγγλέζικη Μοναρχία -έχοντας χάσει τον Εγγλέζικο Εμφύλιο – ανατράπηκε και αντικαταστάθηκε από την εξουσία των οπαδών του Κοινοβουλίου, με ηγέτη κατά το μεγαλύτερο διάστημα τον Όλιβερ Κρόμγουελ.
Από τον Μεσαίωνα, τα Χριστούγεννα είχαν συγχωνευθεί με την παγανιστική γιορτή του Γιουλ και τον εορτασμό των Ρωμαίκών Σατουρναλίων σε ένα εκτενές εορτασμό στα μέσα του Χειμώνα. Ο Κρόμγουελ, όπως και οι περισσότεροι Πουριτανοί, απέρριπτε αυτό που έβλεπε ως μια επιδεικτική και αμαρτωλή γιορτή και πίστευε ότι τα Χριστούγεννα θα έπρεπε να υπάρχει για σεβαστική περισυλλογή.
Κατά την διάρκεια της διακυβερνήσεως του, η Κυριακή επιβλήθηκε αυστηρά ως ιερή μέρα, αλλά τα μαγαζιά και οι αγορές διατάχθηκε να παραμένουν ανοικτά στις 25 Δεκεμβρίου. Στο Λονδίνο, στρατιώτες περιπολούσαν τους δρόμους κατάσχοντας κάθε φαγητό που ετοιμαζόταν για τους εορτασμούς των Χριστουγέννων. Ένα κυβερνητικό διάταγμα στηλίτευε αυτούς που «προσποιούμενοι την ανάμνηση του Χριστού, έχουν μετατρέψει αυτή την γιορτή σε μία ακραία λησμόνηση Του, δίνοντας ελευθερία σε απολαύσεις του κορμιού και των αισθήσεων”
Όλιβερ Κρόμγουελ
Πολύ απασχολημένοι στην δουλειά για να παίξουν
Μετά την αποκατάσταση της Μοναρχίας το 1660, η Ημέρα των Χριστουγέννων γιορταζόταν δημόσια και έγινε δημόσια αργία αλλά ανεπίσημα χωρίς να υπάρχει ακόμα νομικό έρεισμα. Οι εγγλέζικες επίσημες αργίες δεν καθιερώθηκαν νομικά πριν το 1871 και όποιος έχει διαβάσει την «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία» θα θυμάται ότι ο Μπομπ Κράτσιτ πρέπει να ζητήσει ταπεινά από τον τσιγγούνη εργοδότη του, Έμπενερ Σκρούτζ να πάρει μια άδεια.
Ο Κράτσιτ δεν ήταν ο μόνος στο έλεος του εργοδότη του. Το 1843, τα εργοστάσια της βιομηχανικής επαναστάσεως έλκυαν την εργατική τάξη από την επαρχία στην πόλη, όμως ενώ οι εργάτες της γης μπορεί να έβρισκαν λιγότερη δουλειά τον χειμώνα, τα εργοστάσια δεν είχαν λόγο να παραμένουν άπραγα και θα επέστρεφαν στην δράση την 26η Δεκεμβρίου , η οποία μόνο πρόσφατα έγινε επίσημη αργία ονομαζόμενη Boxing Day (από την παράδοση να αφήνεις ένα Χριστουγεννιάτικο κουτί για τους υπαλλήλους).
Επιστροφή σε (καινούργιες) παραδόσεις
Παρόλα αυτά, ο Κάρολος Ντίκενς είχε μια φοβερή αίσθηση των προτιμήσεων του κοινού. Στο κάτω-κάτω της γραφής, ως συγγραφέας εξαρτιόταν από την αντανάκλαση της κοινής γνώμης και ηθικής. Με πιο χαλαρό τον εργασιακό της βίο, η όλο και διογκωμένη μεσαία τάξη άρχιζε να ενδιαφέρονται στην μετατροπή της περιόδου των Χριστουγέννων σε μια χαρούμενη γιορτή με την αναβίωση μισοξεχασμένων παραδόσεων και δημιουργώντας καινούργιες, όπως περιγράφονται λεπτομερώς σε βιβλία, όπως το «Βιβλίο των Χριστουγέννων» (Book of Christmas, 1836) και «Μια Ιστορία της Γιορτής των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των ειδικών εθίμων τους» (A History of the Christmas Festival, the New Year and their Peculiar Customs, 1843) του ΤΚ Χέρβεύ,
Μέρος αυτού του ενθουσιασμού προερχόταν από την κορυφή της κοινωνίας. Ο Αλβέρτος, ο αγαπημένος σύζυγος της Βικτώριας, εισήγαγε από την πατρίδα του την Γερμανία, το έθιμο να κόβεις ένα δένδρο, να το φέρνεις στο σπίτι και να το στολίζεις γιορτινά. Η πρώτη χριστουγεννιάτικη κάρτα στάλθηκε από ένα ευκατάστατο επιχειρηματία, τον Σερ Χένρυ Κόουλ.
Xριστουγεννιάτικο δένδρο στο Γουίντσορ επί Βασιλίσσης Βικτωρίας
Mε την δημοτικότητα τους να έχει διακυμάνσεις κατά την διάρκεια των αιώνων, το έθιμο των καλάντων είχε μια δυνατή ώθηση με την δημοσίευση βιβλίων με παρτιτούρες Χριστουγεννιάτικων τραγουδιών. Το 1833 το «Παλιά και σύγχρονα Κάλαντα» (Christmas Carols Ancient and Modern) τύπωσε για πρωτη φορά κλασσικά κάλαντα, όπως God Rest Ye Merry Gentlemen, The First Noel, I Saw Three Ships και Hark! The Herald Angels Sing. Δεν είναι σύμπτωση ότι ο εμπορικά ανήμερος Ντίκενς αποκάλεσε το 28.000 λέξεων μυθιστόρημα «Χριστουγεννιάτικα Κάλαντα» (αυτή είναι η πιστή μετάφραση του τίτλου A Christmas Carol).
Η Χριστουγεννιάτικη ευκαιρία του Ντίκενς
Η «Χριστουγεννιάτικη Ιστορία»( η καλύτερα το «Χριστουγεννιάτικο Κάλαντα» ) δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Ντίκενς έγραφε ιστορία για τα Χριστούγεννα. Είχε γράψει μικρές Χριστουγεννιάτικες ιστορίες και ανέφερε σε μυθιστορήματα του, όπως «Οι Φάκελλοι Πίκγουίκ» (Μετά την επιτυχία της Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας, ήταν κατανοητό ότι θα κυκλοφορούσε νέες ιστορίες για τα Χριστούγεννα του 1844, του 1845, του 1846 και του 1848)
Στα τέλος του 1843, ο 31 χρονών Ντίκενς: χρειαζόταν μια επιτυχία: το τελευταίο του μυθιστόρημα «Μάρτιν Τσουτζλεγουίτ» δεν πουλούσε, η σύζυγος του Κάθριν περίμενε το πέμπτο τους παιδί, ο πατέρας του τον ξεζούμιζε από λεφτά και το νοίκι στο καινούργιο οικογενειακό τους σπίτι στο Ντέβονσάιρ Τερρέης ήταν τέτοια τρύπα στα εισοδήματα, που ο Ντίκενς σκεφτόταν να το ξενοικιάσει και να μεταναστεύσει.
Τονωμένοι από φθηνότερες εκτυπώσεις και τον αυξημένο αριθμό των ανθρώπων που ήξεραν ανάγνωση και γραφή, οι εκδότες βιβλίων ήταν όλο και περισσότερο ενήμεροι της Χριστουγεννιάτικης αγοράς. Αλλά ο Ντίκενς δεν ήταν ένας εμπορικός οπορτουνιστής. Νωρίτερα το 1843, είχε τόσο επηρεασθεί από τις στερήσεις των φτωχών ανθρώπων, που σκεφτόταν να γράψει ένα πολιτικό φυλλάδιο, αλλά αντί αυτού αποφάσισε πολύ σοφά να γράψει μια ιστορία με ηθικό δίδαγμα.
O Άλμπερτ Φίννεϋ ως Έμπενιρ Σκρούτζ το 1970
Δουλεύοντας στο μυαλό του και γράφοντας την «Ιστορία» σε μια εντατική περίοδο έξι εβδομάδων, o Ντίκενς στόχευε στην μεσαία τάξη με το φιλάνθρωπο μύθο αυτοβελτίωσης και στην εργατική τάξη με το να επιμένει να φιξαρισθεί η τιμή στα 5 σελλίνια παρόλο με το πολυτελές εξώφυλλο με χρυσά γράμματα που μαγνήτιζε τα βλέμματα. Η ιδέα δούλεψε πραγματικά: η αρχική παρτίδα 6.000 αντιτύπων ξεπούλησε μέσα σε 6 μέρες, και μέσα σε 6 εβδομάδες θεατρικές προσαρμογές άρχισαν να ανεβαίνουν στις σκηνές του Λονδίνου.
Ο Ντίκενς δεν έγινε πλούσιος μέσα σε μια βραδυά. Τα περιθώρια κέρδους περιοριζόταν από υψηλά κόστη παραγωγής και έπρεπε να πολεμήσει νομικά τις πειρατικές εκδόσεις. Αλλά το όνομα του έγινε γνωστό, η καλλιτεχνική του κληρονομιά επιβεβαιώθηκε, καθώς η συγκινητική ιστορία έγινε κεντρική στα Χριστούγεννα που άλλαζαν.
Τα ειδικά Χριστούγεννα του Ντίκενς
Το 1921, ο ειδικός λογοτεχνίας Β.Η Αλλεμάντυ διακήρυσσε ότι «Ο Ντίκενς μπορεί όντως να λεχθεί ότι είναι τα Χριστούγεννα» αλλά πόσο από τα σύγχρονα Χριστούγεννα προέρχονται από τον ίδιο;
Κυρίως ο Ντίκενς βοήθησε να γίνουν δημοφιλή συγκεκριμένα στοιχεία τα οποία πολλοί συνδέουν πλέον με τα Χριστούγεννα. Spoiler alert: Στο τέλος της ιστορίας, ο ξαναγεννημένος Σκρούτζ αγοράζει στον Κράτσιτς μια γαλοπούλα, το οποίο τότε ήταν απείχε πολύ από το να είναι το ανεπίσημο Χριστουγεννιάτικο γεύμα, που έχει γίνει από τότε – παρόλο που κάποιες μεσοαστικές οικογένειες έτρωγαν με ενθουσιασμό πουλερικά, η εργατική τάξη έτρωγε χήνα, ενώ η αριστοκρατία θα δειπνούσε με ελάφι και βοδινό. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος της γαλοπούλας στην ιστορία, σε συνδυασμό με την όλο και αυξανόμενη ευχέρεια των ανθρώπων να την αγοράσουν , την έκανε αναπόσπαστο μέρος, τόσο των Εγγλέζικων Χριστουγέννων, όσο και της Αμερικάνικης Ημέρας Ευχαριστιών.
Τα Χριστούγεννα του Ντίκενς είναι απροσδόκητα κοσμικά, αν σκεφθεί κανείς την ένθερμη πίστη του. Οι χαρακτήρες κάνουν αναφορές σε συμβάντα της Βίβλου, αλλά ο εορταστικές εκδηλώσεις επικεντρώνονται περισσότερο στην οικογένεια παράς στην πίστη – είτε είναι το ταπεινό φαγητό των Κράτσιτς είτε το χαρούμενο απόγευμα με παιχνίδια στο σαλόνι που το Πνεύμα των Χριστουγέννων δείχνει στον Σκρουτζ. Παρόλο που δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι η θρησκεία είναι σήμερα λιγότερο κεντρική στα συνηθισμένα Χριστούγεννα από ότι ήταν 200 χρόνια πριν, θα ήταν ανόητο να προτείνουμε ότι αυτή η στροφή προκλήθηκε η ακόμα και διαιωνίσθηκε ειδικά από τον Ντίκενς
Επίσης ο Ντίκενς στόλισε την ιστορία του με προειδοποιήσεις και υπενθυμίσεις, μερικές πιο διακριτικές από άλλες. Το γενικό μήνυμα της φιλανθρωπίας και της βοήθειας προς τους συνανθρώπους ήταν αρκετά φανερό για να επηρεάσει τους ταπεινούς και τους δυνατούς, αλλά ο ανθρωπολόγος Τζων Γκάννον υποπτεύεται ότι ο Ντίκενς στεναχωριόταν για τον καταναλωτισμό. Σημείωνε ότι η ευτυχισμένη ανταλλαγή δώρων ανάμεσα στα μέλη της οικογενείας διακοπτόταν όταν το μωρό «κατάπινε μια φανταστική γαλοπούλα σε ξύλινο πιάτο» Ο Γκάνον υποστηρίζει ότι ο συγγραφέας λέει «ότι παρόλο που είναι αναγκαίο να συμπεριλάβει το πνεύμα αυτού του νέου καταναλωτικού ήθους, αυτό μπορεί να συνεχίσει να στοιχιώνει δυσάρεστα τα σπίτια μας».
Ακόμα και έστι, η ιδέα των οικογενειών να μαζεύονται όλοι μαζί και να ανταλλάσσουν δώρα και γενναιοδωρία, ακόμα και να λένε “Χαρούμενα Χριστούγεννα» , μια φράση, η οποία υπήρχε για τρείς αιώνες, αλλά σπάνια χρησιμοποιόταν- χρωστάει τουλάχιστον λίγο στον Κάρολο Ντίκενς. Ανεξάρτητα αν το δημιούργησε, το πρόβλεψε το περιέγραψε η απλώς είπε μια καλή ιστορία, τα Χριστούγεννα δεν θα ήταν τα ίδια χωρίς αυτόν.
