Του Κώστα Τάταρη
Σε μια στιγμή απελπισίας έκαψε όλα τα αδημοσίευτα έργα του, μεταξύ των οποίων την πολύ σημαντική μελέτη «περί Αρχιτεκτονικής», όταν το είπε στον Ίωνα Δραγούμη, ο τελευταίος αντέδρασε : «Γιατί ; Είναι έγκλημα αυτό που κάνατε, τα έργα σας είναι πολύτιμα για εμάς τους νέους» κι εκείνος χαμογελώντας απάντησε: «δεν πειράζει, η αττική γη όπως τα ενέπνευσε σε μένα, θα τα εμπνεύσει και σε άλλους, έχω εμπιστοσύνη στη γενιά σας».
Μετά άρχισε με τρόπο να συζητά για την αυτοκτονία΄ ο Δραγούμης επέμενε ότι σε κάθε περίπτωση – δεν πήγε ο νους του στο κακό – είναι πράξη δειλίας. Ο Γιαννόπουλος όμως ισχυρίστηκε ότι υπάρχουν περιπτώσεις που είναι επιλογή δύναμης, βουλησιοκρατική επιλογή ενός ελεύθερου ανθρώπου.
Ιων Δραγούμης
Οι σκέψεις για αυτοκτονία
Υπήρχε και κάτι ακόμα που τον τρόμαζε όσο έφτανε τα σαράντα. Η ιδέα των επερχόμενων γερατιών’ ο Γιαννόπουλος δεν μπορούσε να συμβιβαστεί – και αυτή ήταν η «Ουαϊλδική» πλευρά του, δεν είναι τυχαίο ότι την τελευταία νύχτα της ζωής του εθεάθη σε αμάξι φορτωμένο λουλούδια και ότι απάγγειλε σε φιλική συντροφιά το μεταφρασμένο από τον ίδιο ποίημα του Όσκαρ Ουάϊλδ «το τριαντάφυλλο και τ’ αηδόνι»- με την ιδέα της αργής φθοράς :
«Ο Περικλής Γιαννόπουλος δεν ανήκε στις διαλλακτικές εκείνες φύσεις, που συμβιβάζονται με τον χρόνο περιφέροντας ένα κακέκτυπο της νεότητάς τους: χωρίς μαλλιά, χωρίς δόντια, με δίχτυα τις ρυτίδες, βλέμμα άτονο και κορμί κυρτό, μακάβριο αποτέλεσμα του συμβιβασμού τους. Οι κρόταφοί του ψάραιναν. Στη φιλντισένια του επιδερμίδα ώρες – ώρες διαχυνότανε κάτι πικρό. Κι αυτός, ο τόσο άκακος – όπως ομολογούνε οι φίλοι του – άρχισε να γίνεται πικρόχολος, δηκτικός…»
Πλέον υπέγραφε ως «Διόνυσος» και «Θάνατος», έστελνε κάρτες που έδειχναν ένα έφηβο καβαλάρη από τη ζωφόρο του Παρθενώνα με το πρόσωπό του χαλασμένο, οι φίλοι του άρχισαν να ανησυχούν σοβαρά, ο προϊδεασμός της αυτοκτονίας φάνηκε άλλωστε με αισθητικό τρόπο στην εισαγωγή του τελευταίου βιβλίου του, της «Έκκλησης».
«Ποια είναι η γνώμη σας για την καύση των νεκρών ;» τον ρώτησαν μια μέρα σε μια συντροφιά. «Στη Δύση μπορεί», απάντησε, «όμως εμείς εδώ δεν έχουμε φράγκικα βρομοχώματα. Έχουμε το λεπτό χωματάκι της Αττικής. Έπειτα έχουμε και θάλασσα και τι θάλασσα !…»
Σ’ ένα άλλο φίλο είπε : « Να πάρεις ένα όμορφο άλογο, δίχως σέλα, χάμουρα και λοιπές αηδίες. Να καλπάσεις στη θάλασσα. Όταν το άλογο δε θα μπορεί να προχωρήσει πλέον να το στρέψεις στην ξηρά ώστε να μην πνιγεί. Ύστερα να δώσεις τέλος στη ζωή σου, το άλογο θα βγει τρέχοντας στη στεριά και εσύ θα χαθείς στην ωραία θάλασσα χωρίς να φανεί τίποτα».
Το τέλος
Mεγάλη Πέμπτη 8 Απριλίου 1910: Η σκηνοθεσία ολοκληρώθηκε με άψογο τρόπο, η σκηνοθεσία ενός estete: Ντυμένος στα ολόλευκα πήρε ένα αμάξι και έφτασε στον Σκαραμαγκά. Εκεί, αφού έφαγε στο χάνι, ζήτησε την απ’ τον αμαξά να ξεζέψει ένα άλογο. Το καβάλησε και αφού αλείφτηκε με αρώματα και στεφάνωσε το κεφάλιτου με αγριολούλουδα κάλπασε προς τα κύματα ενώ έβρεχε καταρρακτωδώς . Σαν έφτασε καβαλάρης στα βαθιά νερά,γύρισε το άλογο προς την ακτή κρατώντας τοτε το ένα χέρι και με το αυτοπυροβολήθηκε στον κρόταφο. Το άλογο γύρισε αγριεμένο προς την ακτή.
Με αυτόν τον τρόπο ο Γιαννόπουλος θέλησε με ένα «κβαντικό άλμα» να φθάσει στην «Αρχή», να χαθεί, να γίνει «ΕΝΑ» με την άφατη αλήθεια της Ελληνικής Εδέμ, να επιστρέψει στον απωλεσθέντα Παράδεισο.
1964. Έτος Περικλή Γιαννόπουλου. Μπροστά σειρά: Δημήτρης Πικιώνης, Δημήτρης Λαζογιῶργος – Ἑλληνικός, Λίνος Καρζής.
Πίσω Σειρά: Δημήτριος Παπαστρατηγάκης, Γ. Μετσόλης, Ἰ.Μ. Χατζηφώτης (προφίλ), Ἔλλη Λαμπρίδη, Γιῶργος Σταμπολῆς,
ἄγνωστος, κα Καραβίδα.
Ύστερα από μέρες το πτώμα του ξεβράσθηκε στην ακτή, τα μάτια του είχαν φαγωθεί από τα ψάρια,στη τσέπη του βρήκαν «τον οβολό» που θα έδινε στον Χάρο για να περάσει «απέναντι». Η κηδεία του έγινε το επόμενο έγινε μεσημέρι «ελληνική ιεροτελεστία»
.Ο αστυνόμος εξήγησε στους συγγενείς και φίλους ότι δυο άγνωστες κυρίες ήρθαν το πρωί και περιποιήθηκαν τον νεκρό. Ένας ιερέας έψαλε τη νεκρώσιμη ακολουθία, κάποια αρχόντισσα τύλιξε τη σορό με λινομέταξο σεντόνι, κορίτσια από την Ελευσίνα φορώντας τοπικές ενδυμασίες ακούμπησαν πλάϊ στο νεκρό μια γεμάτη υδρία… Όταν το σώμα κατέβαινε στον τάφο τα κορίτσια χύνανε στο χώμα νερό από την υδρία, από μακριά φάνηκαν οι δύο γυναίκες που παρακολουθούσαν τη τελετή από απόσταση.η μια από αυτές ήταν η Σοφία Λασκαρίδου.
Σοφία Λασκαρίδου, ο μεγάλος έρωτας του Περικλή Γιαννόπουλου
Γράφει ο Κωστής Παλαμάς:
Πάει κι ο Αντίνοος έφηβος κι ο πιο λαμπρός που ζούσε
με το όραμα ημερόφαντον ανάστασης ως πέρα
μιας ομορφιάς ελλήνισσας, απάνου από τα λόγια,
και που γοργά τη ζήση του που ζούσε ανάμεσό μας,
και ξαφνικά, την τράβηξε μέσα από μας και φεύγει,
καθώς τραβάς το χέρι σου να μη σου το μολέψη
το χέρι κάποιου ανάξιου με το χαιρετισμό του.
Η επίδραση στα καλύτερα μυαλά της Ελλάδος.
Άν και δεν έγινε ευρύτερα αποδεκτός στην εποχή του, η επίδραση του Περικλή Γιαννόπουλου υπήρξε καθοριστική σ’ όλους τους δημιουργούς που έχουν κάτι σημαντικό να μας πουν.
Ο Ίων Δραγούμης έγραψε στο ημερολόγιό του ότι «τώρα που έφυγε πρέπει να αναλάβω όλα τα βάρη του».
H ποίηση του Άγγελου Σικελιανού (ο οποίος του αφιέρωσε το όμορφο ποίημα («Απολλώνιος θρήνος») είναι η ποιητική μετουσίωση του «περικλογιαννοπούλειου» οράματος.
H “μεταφυσική του φωτός» επέδρασε καταλυτικά στην ποίηση του Ελύτη και την ζωγραφική του Γιάννη Τσαρούχη.
Ενώ η άποψη του για επίδραση της Ελληνικής Γης επηρέασε την αρχιτεκτονική του Πικιώνη.
H “γιαννοπούλεια” κληρονομιά συμπεριλαμβάνει επίσης την λαογραφία της Αγγελικής Χατζημιχάλη, την Δώρα Στράτου και τους ελληνικούς χορούς, τον Σίμωνα Καρρά και την Δόμνα Σαμίου με την έρευνα τους για το δημοτικό τραγούδι, και τον Χριστόδουλο Χάλαρη με την έρευνα για την κοσμική βυζαντινή μουσική η την ανακατασκευή Αρχαίων, Βυζαντινών και Μετα-Βυζαντινών οργάνων και το αντίστοιχο Μουσείο.
Συμπεριλαμβάνει επίσης τις αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου, την επηρεασμένη από το ελληνικό τοπίο ποίηση του Γιώργου Σταμπόλη και το βιβλιαράκι “Αυτοκρατορία” του Κώστα Σοκόλη.
Ενώ ο Λίνος Καρζής θέλησε να δημιουργήσει ένα ελληνικό θέατρο υπό την επίδραση του Γιαννόπουλου και συνδύαζε το μεγάλο μήνυμα του με τον Κοινοτισμό του Καραβίδα και την Δελφική Ιδέα του Σικελιανού, της οποίας υπήρξε πρωτεργάτης.
Στην δεκαετία του 60, οι νέοι δέχτηκαν με ενθουσιασμό το κήρυγμά του Περικλή Γιαννόπουλου σε σημείο να χαρακτηριστεί «ο άγιος της ελληνικής νεολαίας». Βασικός μαθητής του ο Δημήτρης Λαζογιώργος – Ελληνικός.
Ο Λαζογιώργος-Ελληνικός το 1963, συνέλεξε τα “Άπαντα” του Περικλή Γιαννόπουλου διασώζοντας σε αυτά τα εξαντλημένα από καιρό έργα του, αλλά και τα ανέκδοτα (π.χ “Η Ελληνική Γραμμή” δημοσιεύθηκε μόνο σε συνέχειες στην ‘Ακρόπολη”) Ενώ υπήρξε πρωτεργάτης στο γιορτασμό του Έτους Περικλή Γιαννόπουλου το 1964.
Επίσης υπήρξε από τους πιο θερμούς μαθητές του Λίνου Καρζή και επιμελήθηκε την κυκλοφορία μετα από δεκαετίες, των βιβλίων “Εστίες Ελληνικού Ζωϊσμού” και “Οι Έλληνες ανακαλύπτουν τον Μύθο τους” στις “Εκδόσεις Πελασγός”.
Όσο αφορά την επίδραση του Περικλή Γιαννόπουλου στην σύγχρονη εποχή, οι ταινίες του Κώστα Φέρρη (“Φόνισσα”, “Ρεμπετικο”) και του Λάκη Παπαστάθη (“Θεόφιλος”, “Τον καιρό των Ελλήνων”, “Το μόνο της ζωής του ταξείδιον”) εκφράζουν μια αναζήτηση ελληνικότητας στον Ελληνικό κινηματογράφο.
Το “Ρεμπέτικο” του Κώστα Φέρρη ήταν επηρεασμένο από την ρήση του Περικλή Γιαννόπουλου για ανακάλυψη της ελληνικής μουσικής που περιφρονείτο στην εποχή της
Ο υπερρεαλισμός του Εγγονόπουλου και του Γκάτσου, το βαλκανικό ροκ του Σαββόπουλου και η εθνοτζάζ των Mode Plagal , όλα επηρεασμένα από την Παράδοση και το δημοτικό τραγούδι είναι η καλύτερη απόδειξη της ρήσης του ότι κανένα ξένο στυλ δεν μπορεί να επιζήσει στην Ελληνική γή εκτός και αν ελληνοποιηθεί.
Το εξώφυλλο από τον δεύτερο δίσκο των Mode Plagal
Πιστεύουμε δε ότι πολύ θα του άρεσε σήμερα η άνθιση των μουσικών σχολείων, τα οποία μετατρέπουν την ελληνική νεολαία σε κοινωνό της Ελληνικής Παράδοσης.
Τέλος η επίδραση του στους έλληνες συγγραφείς του σήμερα μπορεί να ανιχνευθεί στο μυθιστόρημα του Τάκη Θεοδωρόπουλου, “Το Αδιανόητο Τοπίο” (Eκδόσεις “Ωκεανίδα” 2000, Εκδόσεις Μεταίχμιο 2016), όπου περιγράφει τη ζωή ενός αντικομφορμιστή ζωγράφου, του Γιώργου Γαλανού, που εγκαταλείπει την Αθήνα για τα βουνά της Πελοποννήσου. Στόχος του είναι να ζωγραφίσει το απόλυτο ελληνικό τοπίο υπό την διαύγεια του του ελληνικού φωτός. Αυτό ομως τον οδηγεί στην τρέλλα γιατί δεν μπορεί να το ζωγραφίσει. Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα των τελευταίων δεκαετιών.
Όπως βλέπουμε, ο Περικλής Γιαννόπουλος χάθηκε στην Ελληνική Εδέμ όμως από «εκεί» λειτουργεί για τους Έλληνες Δημιουργούς ως Σηματωρός και Κήρυκας, ως Σύμβολο και Ιδέα.
To τελευταίο μέρος του παρόντος άρθρου γράφηκε σε συνεργασία με τον Γιώργο Πισσαλίδη.
