Του Ιωάννη Μπαχά
Όσοι φίλοι της Λογοτεχνίας είναι εξοικειωμένοι με το έργο του Λάβκραφτ θα διαπιστώσουν σε κάποια φάση της εντρύφησης τους με αυτό αλλά και με τη γνωριμία με το τεράστιο επιστολικό του έργο, πως ο Αμερικάνος συγγραφέας «μίλησε» μέσα στον σύντομο βίο του για κάθε τομέα του επιστητού (αλλά και του μη επιστητού). Για την Τέχνη σε όλες τις μορφές, το θρησκευτικό συναίσθημα και τις θρησκείες, τα πολιτικά ρεύματα και τις ιδεολογίες της εποχής του, τον πόλεμο και τη βία, ακόμη για τον έρωτα, τη φιλία (γνήσιος «Επικούρειος» φιλόσοφος), αλλά και για όλες τις επιστήμες, την αρχιτεκτονική, την αστρονομία, τη φυσική και τη χημεία και εκατοντάδες άλλα θέματα τα οποία ανέλυσε και φιλοσόφησε πάνω σε αυτά με σαφήνεια και έμπνευση που μας αφήνει κατάπληκτους σήμερα.
«Στην αρχαία παγανιστική θρησκεία»
Ας ξεκινήσω με ένα παράδειγμα που αποδεικνύει πως στο έργο του Λάβκραφτ υπάρχουν δημιουργίες που αγγίζουν και τις ευαισθησίες μας ως Ελλήνων. Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω ένα ποίημα του Λάβκραφτ σε μια δική μου ελεύθερη μετάφραση. Πρέπει να τονίσω ότι μόλις μία έκδοση επιλεγμένων ποιημάτων του κυκλοφορεί στα Ελληνικά «Οι Μύκητες από τον Γιογγόθ», Αίολος, 1992. Το ποίημα «Στην αρχαία παγανιστική θρησκεία», “To the Old Pagan Religion”, ανήκει στη συλλογή Poemata Minora (Ελάσσονα Ποιήματα ΙΙ).
Ολύμπιοι Θεοί! πώς μπορώ να σας αφήσω να φύγετε,
Και να καθηλώσω την πίστη μου σε αυτή τη νέα Χριστιανική θρησκεία;
Μπορώ να αφήσω τις θεότητες που γνωρίζω,
για αυτόν που μάτωσε στον σταυρό για τον άνθρωπο;
Πώς μες στην αδυναμία μου μπορώ να κρεμάσω τις ελπίδες μου,
Σε ένα και μόνο Θεό, αν και αυτή ίσως είναι η δύναμη του;
Γιατί του Δία η φιλοξενία δεν μπορεί να του δώσει πιότερη βοήθεια,
Για να μερέψω τον πόνο μου, και να ευθυμήσω τις ταραγμένες ώρες μου;
Δεν υπάρχουν άραγε Δρυάδες σε αυτά τα δασωμένα όρη, όπου συχνά στην ερημιά περιφέρομαι;
Δεν υπάρχουν άραγε Ναϊάδες σε αυτές τις κρυστάλλινες πηγές,
ή Νηρηίδες πάνω στον αφρό του ωκεανού;
Γρήγορα απλώνεται το νέο, η παλιότερη πίστη σβήνει,
το όνομα του Χριστού αντηχεί ξανά στον αέρα.
Αλλά η ναυαγισμένη μου ψυχή στην ερημιά λιώνει ξανά,
Και δίνει στους Θεούς την τελευταία που λαμβάνουν προσευχή τους.
Και διαβάστε και το ποίημα «Στον Πάνα» (1902) από τη Συλλογή «Οι Μύκητες από τον Γιογγόθ» σε μετάφραση του Παναγιώτη Σκάγιαννη.
Στον Πάνα
Κάποτε, σε ένα ξέφωτο του δάσους, κουρασμένος
κάθισα κοντά σε ένα ρηχό ποταμάκι με λόχμες,
και εκεί βυθίστηκα στο όνειρο.
Και τότε μια μορφή βγήκε από το ποταμάκι,
Το πλάσμα ήταν μισός άνθρωπος μισός τράγος.
Αντί για δάχτυλα στα πόδια είχε οπλές
κι ένα γένι στόλιζε το λαιμό του.
Καθισμένο πάνω σε ένα σωρό παλιά καλάμια
αυτό το μισοανθρώπινο ον έπαιξε γλυκά
και εγώ έπαψα πια να ενδιαφέρομαι για κάθετι γήινο
γιατί ήξερα ότι αυτός ήταν ο Πάνας.
Νύμφες και Σάτυροι μαζεύτηκαν τριγύρω
για ν’ απολαύσουν τον ζωντανό σκοπό.
Ύστερα ξύπνησα και πονεμένος βαθιά
γρήγορα γύρισα στον κόσμο των ανθρώπων.
Αλλά τούτο που λαχταρώ,
είναι να ζήσω στις εξοχικές κοιλάδες
και να ξανακούσω τον
Αυλό του Πάνα.
Ο Λάβκραφτ αποτελεί έμπνευση για τα πάντα
Ο λόγος που παρέθεσα αυτό το ποίημα, και φυσικά μπορούσα να επιλέξω οποιοδήποτε άλλο γραπτό του, είναι για να καταδείξω πως ο Λάβκραφτ όντως μίλησε για τα…. πάντα!!! Μέσα από την φτωχή, σε πρώτη εσφαλμένη ανάγνωση, ζωή του, μέσα από την τεράστια αλληλογραφία του και με τις φωνές όλων των δημιουργών αλληλογράφων του (τον Clark Ashton Smith, τον Loveman, τον Robert Howard, τον Robert Bloch, και, και…). Μέσα από το πεζογραφικό του έργο, το ποιητικό αλλά και το δοκιμιακό του, θα ανακαλύψετε άπειρα θέματα όπως η αρχιτεκτονική, η θρησκεία, η πολιτική, η αστρονομία, ο έρωτας, ο αθλητισμός, ο κινηματογράφος και τόσα άλλα. Έτσι για κάποιον που έχει έρθει σε επαφή με τις εκφάνσεις του έργου του, ακόμη και με τη μουσική ή τις κινηματογραφικές ταινίες ή και τα κόμικ που ενέπνευσε, δεν είναι δύσκολο να βρει έμπνευση για να δημιουργήσει κάτι δικό του. Πρέπει όμως να παραδεχθούμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να φθάσουμε την ατμόσφαιρα του προτύπου μας.
Ο «προκατειλημμένος» Στέφεν Κινγκ
Ο μεγάλος Στέφεν Κίνγκ καταλογίζει στον Λάβκραφτ ότι ήταν «φρικτός στους διαλόγους» (στο «Περί συγγραφής», εκδόσεις Bell, 2000) και ότι «οι μοναχικοί άνθρωποι σαν τον Λάβκραφτ συχνά γράφουν κακούς διαλόγους ή φτιαγμένους με την προσοχή κάποιου που γράφει σε μια γλώσσα που δεν είναι η μητρική του». Ο ευπώλητος συγγραφέας δέχεται αβίαστα και μάλιστα σε ένα έργο που πρέπει να παροτρύνει στην μελέτη του Λάβκραφτ, όλες τις προκαταλήψεις εναντίον του, όπως ότι ήταν «τόσο ξιπασμένος όσο και θλιβερά ντροπαλός (και ρατσιστής, καθώς οι ιστορίες του είναι γεμάτες καταχθόνιους Αφρικανούς και ραδιούργους Εβραίους), το είδος του συγγραφέα που η αλληλογραφία του ήταν πλούσια αλλά οι σχέσεις του με τους ανθρώπους φτωχές».
Η αλήθεια είναι πως ο Λάβκραφτ ήταν ένας ευπατρίδης που ένοιωθε πως δεν ζούσε στην κατάλληλη εποχή. Αυτό δεν τον απέτρεψε από τις κοινωνικές σχέσεις, που μάλιστα τον έφεραν και στην Προεδρία της Αμερικανικής Ένωση Ερασιτεχνών Δημοσιογράφων, τον κατέστησαν αγαπημένο φίλο σπουδαίων δημιουργών και αξιέραστο σύζυγο (και μάλιστα με μία Εβραία, την Σόνια Γκρην), ενώ οι άδικες κατηγορίες περί ρατσισμού και μισογυνισμού δεν λαμβάνουν υπ’ όψιν τους την εποχή και την εντυπωσιακή διάδοση των φυλετικών απόψεων τις οποίες ο Λάβκραφτ υπέβαλλε πάντως σε αυστηρή κριτική και σε κάθε περίπτωση δεν ήταν μέρος της καθημερινότητας του. Αναζητήστε το εξαιρετικό μυθιστόρημα «Το Δαιμόνιο της Γραφής» της Ειρήνης Μαντά με θέμα τη σχέση του Λάβκραφτ με τη Σόνια Γκρην και θα σας συγκλονίσει.
Ο Λάβγκραφτ και η σύζυγος του Σόνια Γκρήν
Οι ήρωες του, κατά κύριο λόγο άνδρες, όπως όλοι οι ηθοποιοί της αρχαίας τραγωδίας, δίνουν έναν τιτάνιο αγώνα καταδικασμένο να αποτύχει, απέναντι στις κολοσσιαίες κακόβουλες δυνάμεις του διαστήματος. Η ανθρώπινη ύπαρξη είναι ασήμαντη, αμελητέα και αναλώσιμη και δεν θα έχει καμία αξία όταν οι Μεγάλοι Παλαιοί πετύχουν τον στόχο τους, την επανακατάκτηση της Γης. Εντούτοις, αν και δεν έχει καμία αμφιβολία για την τελική έκβαση του αγώνα του, ο άνθρωπος αγωνίζεται μανιωδώς με αλτρουϊσμό και αυταπάρνηση για να ενημερώσει την ανθρωπότητα, για να καθυστερήσει τις δυνάμεις, για να αποτρέψει το αναπότρεπτο. Έτσι ανυψώνεται περισσότερο (από ότι σε οποιαδήποτε άλλη έκβαση) και όπως ο Έλληνας τραγικός ήρωας θεώνεται μέσα από τον αγώνα του και τη θυσία.
Ως γνήσιος Αμερικάνος ευπατρίδης αντιμετώπισε με περίσκεψη φαινόμενα τόσο όμοια με αυτά που βιώνουμε σήμερα εμείς οι Έλληνες με την παγκοσμιοποίηση, το προσφυγικό και μεταναστευτικό ζήτημα, τη θρησκευτική μισαλλοδοξία και τόσα άλλα γνώριμα και δισεπίλυτα ζητήματα. Oι Ηνωμένες Πολιτείες της περιόδου πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αντιμετώπισαν τα ίδια θέματα ταυτότητας που ταλανίζουν και σήμερα τον ανομοιόμορφο πληθυσμό τους. Πολυπολιτισμικότητα, θρησκευτική μισαλλοδοξία, έξαρση εγκληματικότητας, παρακμή παραδοσιακών αξιών, καπιταλισμός και κοινωνικά κινήματα και τόσα άλλα. Ο Λάβκραφτ αναλύει, εξετάζει διεξοδικά, κρίνει και αποφαίνεται με απόλυτη ειλικρίνεια πως ο Αγγλοσαξονικός Πολιτισμός, συνέχεια κατ’ αυτόν του Ελληνορωμαϊκού, βρίσκεται μπροστά σε ένα παλιρροϊκό κύμα που τον απειλεί. Και μετουσιώνει τις ανησυχίες του στα διηγήματα του που μπορούν να διαβαστούν ακόμη και σήμερα σαν εμβριθείς πολιτικές αναλύσεις άσχετα από τις δικές μας προκαταλήψεις και την πολιτική ορθότητα της εποχής μας.
Οι σπάνιες “Επιστολές” εκφράζουν τον προβληματισμό
του Λάβκραφτ για την πολυπολιτισμικότητα, τον θρησκευτικό
φανατισμό, τον καπιταλισμό και την πνευματική παρακμή της εποχής του
Tέλος σας παροτρύνω να αναζητήσετε την από καιρό εξαντλημένη έκδοση των επιλεγμένων «Επιστολών» του από τις εκδόσεις Αίολος (έκδοση 1997) για να γίνετε κοινωνοί του προβληματισμού αλλά και κληρονόμοι της έμπνευσης του.
