
Του Παναγιώτη Αντ. Ανδριόπουλου, μουσικολόγου
Ο λόγιος ή κλασικός, αν προτιμάτε, συνθέτης Θάνος Μικρούτσικος έχει πολύ σημαντικά έργα να επιδείξει, αλλά το κοινό, έχοντας συνδέσει τον δημιουργό με την “έντεχνη” ή “λαϊκή” πλευρά του, αδυνατεί να προσλάβει με πάθος τον Μικρούτσικο του Σταυρού του Νότου, όταν παρουσιάζεται ενώπιόν του με ένδυμα …επίσημο.
Ο Θάνος Μικρούτσικος, λοιπόν, έλαβε κλασική μουσική παιδεία, την οποία δεν αποχωρίστηκε ποτέ. Την μετουσίωσε σε δημιουργία που αντέχει – και θα αντέξει, νομίζω – στο χρόνο. Μη ξεχνάμε ότι μελέτησε αρμονία, αντίστιξη, φούγκα και σύνθεση με τον σπουδαίο καθηγητή-συνθέτη Γιάννη Α. Παπαϊωάννου.
Ο Μικρούτσικος έχει συνθέσει έργα που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα της εν γένει μουσικής δημιουργίας.
Έργα μουσικής δωματίου και έργα για ορχήστρα, φωνητική μουσική, σκηνική μουσική.
Στα έργα μουσικής δωματίου και για ορχήστρα περιλαμβάνονται κομμάτια για σόλο όργανο, για ντουέτο, έργα για έγχορδα, κοντσέρτα και έργα αυτοσχεδιαστικής μουσικής στα οποία ο Θ. Μικρούτσικος προτείνει τα θέματα και άλλες ιδέες (ρυθμικές, αρμονικές) και συμμετέχει σαν πιανίστας.
Η ιδιαιτερότητα πολλών από τα έργα του αυτά είναι η τζαζ εκδοχή τους και το αυτοσχεδιαστικό στοιχείο. Υπάρχουν αρκετά που είναι στέρεα δομημένα σε κλασικές φόρμες, αλλά πολύ ενδιαφέρον έχουν εκείνα που γράφτηκαν για αναπάντεχους συνδυασμούς οργάνων, με το σαξόφωνο να κυριαρχεί, αλλά και την εκτεταμένη χρήση κρουστών. Φυσικά κυρίαρχο και το πιάνο, το βασικό όργανο του συνθέτη.
Τα έργα φωνητικής μουσικής του Θάνου Μικρούστικου καλύπτουν πάλι μια ευρεία γκάμα. Χορωδιακά a cappella, φωνές και συνδυασμός οργάνων, τραγούδια για φωνή και πιάνο, όπερες. Με καμβά πάντα την ποίηση των αγαπημένων του ποιητών, ελλήνων και ξένων.
Στην σκηνική μουσική έχουμε μουσική για θέατρο, μουσικό θέατρο, μπαλέτο.
Όλη αυτή η «κλασική» πλευρά του Θάνου Μικρούτσικου ανάγεται στα 1973. Από τότε αρχίζει να γράφει συστηματικά.
Έχει ενδιαφέρον ότι ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε πως «ο Μικρούτσικος είναι ο μόνος νεότερος συνθέτης που αντιμετωπίζει σοβαρά, υπεύθυνα και δημιουργικά το πρόβλημα αυτής που εγώ ονομάζω μετασυμφωνική μουσική, που εγκαταλείπει το φολκλόρ, τον λαϊκισμό για να προχωρήσει στη σύνθεση. Χαίρομαι πολύ γιατί ο Μικρούτσικος μεταχειρίζεται εποικοδομητικά την ηχητική της σύγχρονης μουσικής».
Αυτό είναι μια μεγάλη αλήθεια, καθώς ο Θάνος Μικρούτσικος έχει ενστερνιστεί την σύγχρονη μουσική του 20ού αιώνα και την εξελίσσει προγραμματικά, θα λέγαμε, με την τζαζ. Κι ακόμα είναι πάντα στο μυαλό του η συνύπαρξη των τεχνών.
Όπως επισήμανε γάλλος κριτικός: «Ο Μικρούτσικος ξεριζώνει την ελληνική μουσική από το φολκλόρ και τη μεταφυτεύει στον μοντερνισμό, κρατώντας όμως το ύφος και τις ρίζες της, ώστε να μπαίνει βαθιά μέσα μας».
Η μουσική γλώσσα του Θάνου Μικρούτσικου, ξεφεύγοντας από κάθε σχηματική ταξινόμηση, επιστρατεύει αμέτρητες αναφορές: τη δημοτική παράδοση, το ρεμπέτικο, μακρινούς απόηχους του 19ου αιώνα, στιγμές δανεισμένες από τους πρωτοποριακούς της νεοελληνικής σχολής και την ατονική γραφή. Σίγουρα η μουσική του είναι πολυμορφική, όπως ήταν κι ο ίδιος.
Ίσως δεν έχουμε συνειδητοποιήσει ότι ο κλασικός Θάνος Μικρούτσικος έτυχε μιας διεθνούς προβολής διόλου ευκαταφρόνητης.
Τα έργα του παρουσιάστηκαν επανειλημμένως σε μεγάλες αίθουσες μουσικής της Ελλάδας και του εξωτερικού, από μεγάλες ορχήστρες και ορχήστρες μουσικής δωματίου: Φιλαρμονική Ορχήστρα της Στοκχόλμης, της Κρακοβίας, της Λιέγης, της Οζάκας, της Αρμενίας, της Ερφούρτης, Συμφωνική Ορχήστρα του BBC, της Κωνσταντινούπολης, της Κόρδοβας, της Ραδιοφωνίας και Τηλεόρασης των Τιράνων, Φιλαρμονική Ορχήστρα της Μαύρης Θάλασσας, Συμφωνική Ορχήστρα της Ρενς, Φιλαρμονική Ορχήστρα Δωματίου της Καρλσρούης, Καμεράτα των Βερσαλλιών, Συμφωνιέτα του Μπόρνμουθ, Ορχήστρα Δωματίου της Άγκυρας, Συγκρότημα Κοντραπούντε της Βιέννης, Χορωδία Δωματίου της Βουδαπέστης, Χορωδία Άρνολντ Σένμπεργκ της Βιέννης κ.ά.
Συνεργάστηκε με μαέστρους και σολίστ διεθνούς κύρους: Jerzy Swoboda, Andrew Davis, Kazuyoshi Akiyama, Louis Devos, Peter Keuschnig, Gunther Schuller, Leo Brouwer, Loris Tjeknavorian, Gurer Aykal, Saulius Sondeckis, David Miller, Rifat Teqsa, Jordi Mora, Amaury du Closel, Erwin Ortner, Gary Burton, Augustin Dumay, Michel Beroff, Pedro Carneiro, Sergei Krulof, Timur Selzuk, John Kenny, Benjamin Erlich, Eduardo Pecci, Fabio Tagliaferri, Rowney Scott Jr., Ivan Bastos, Irene Jarsky, Udo Reineman, Lucienne Van Deyck, Lieve Janssen, Chris Demoor, Pamela Pantos, Lucile Vignon, Udo Holdorf, Iwona Glinka κ.ά.
Επίσης με σημαντικούς έλληνες μαέστρους και σολίστ: Λουκάς Καρυτινός, Άλκης Μπαλτάς, Αλέξανδρος Μυράτ, Κώστας Κοτσιώλης, Φραγκίσκος Βουτσίνος, Δημήτρης Καβράκος, Νέλλη Σεμιτέκολο κ.α.
Αρκετά από τα κλασικά του έργα έχουν εκδοθεί και είναι προσβάσιμα στους ερμηνευτές, από τις εκδόσεις «Φίλιππος Νάκας», «Παπαγρηγορίου-Νάκας», «Κέντρο Χορωδιακής Πράξης». Επίσης, πολλά από αυτά έχουν δισκογραφηθεί.
Ο Μικρούτσικος έχει πει για την όπερά του «Η επιστροφή της Ελένης»: «Εκείνο που μπορώ να πω πάντως είναι ότι πρόκειται για όπερα πραγματική με τη δομή που στερεώθηκε τον 18ο, εξελίχθηκε τον 19ο και επιβίωσε ως τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα μέσα από το έργο του Ρίχαρντ Στράους, του Ντεμπυσί ή του Μπεργκ».
Επομένως ο κλασικός Μικρούτσικος προϋποθέτει όλη την κλασική μουσική παράδοση, την οποία αναχωνεύει και εξελίσσει στο έργο του.
Δεν μιμείται, δεν προσποιείται, δεν νοσταλγεί, αλλά αφομοιώνει δημιουργικά και σαρκώνει την δική του μουσική γλώσσα που αγωνιά να επικοινωνήσει με το σήμερα.
Γιατί ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν λάτρης της αληθινής επικοινωνίας. Χώθηκε στην μουσική και επι-κοινώνησε με τον κόσμο. Ειλικρινά και αυθεντικά.
Να μη ξεχνάμε, τέλος, ότι ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν ο εμπνευστής της Ορχήστρας Εγχόρδων «Οι Σολίστ της Πάτρας», της μετέπειτα «Ορχήστρας Πατρών», που ερμήνευσε αρκετές φορές το έργο του Slow motion για έγχορδα, όπως και το Νύχτα με σκιές χρωματιστές, για μετζοσοπράνο και ορχήστρα εγχόρδων κ.α. Η Ορχήστρα αυτή της γενέτειράς του, διέγραψε, με την αμέριστη υποστήριξή του, μια σημαντική τροχιά, για 20 χρόνια περίπου, αλλά δεν άντεξε…