του Ράσελ Κέρκ
Συνεχίζουμε την παρουσίαση της ιστορικής ομιλίας του πολιτικού θεωρητικού Ράσελ Κέρκ για τις πολιτικές απόψεις του Τ.Σ. ¨Ελιοτ, κορυφαίου ποιητή του 20ου αιώνα.
Παρατηρώντας ότι ο Έλιοτ ήταν προ-πολιτικός με την έννοια ότι ο ίδιος ενδιαφερόταν κατά κύριο λόγο με τα ύστατα ερωτήματα, δεν εννοώ ότι αγνοούσε τις πολιτικές αναγκαιότητες της εποχής του.
Αντιθέτως, ο Έλιοτ ήταν σοβαρά, και θλιμμένα, ανήσυχος με τις καταστροφές και τις δυσοίωνες προοπτικές του διεφθαρμένου κόσμου μας. Τα σχόλια του στο Κριτήριο συχνά αναφέρονταν ευθέως σε πολιτικές ερωτήσεις και ανθρώπους που είναι δημοφιλείς και μάλιστα ένας θεμελιώδης σκοπός του περιοδικού ήταν να σώσει τον κόσμο από την αυτοκτονία μέσω ένωσης συγγραφέων και ευφυών δημοσίων προσώπων, στη Βρετανία, στην Ευρώπη, και την Αμερική.
Φιλοδοξώντας μια υγιή δημοκρατία
Κατά τη διάρκεια των ετών όταν συναντιόμασταν που και που και ανταλλάζαμε εκτενή γράμματα, κατείχε καλή γνώση της πρακτικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών – πάντοτε θεωρώντας τον εαυτό του Αμερικανό – όπως επίσης και μια ζωηρή εξοικείωση με τα πολιτικά της Βρετανίας και της ηπειρωτικής Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’50, τρομαγμένος από τις εκπαιδευτικές τρέλες της Βρετανίας και της Αμερικής, δεν ήταν τόσο απογοητευμένος από τις δημόσιες υποθέσεις όπως όταν εξέδιδε το Κριτήριο, μεταξύ των παγκοσμίων πολέμων.
Το Δεκέμβριο του 1928, ο Έλιοτ δημοσίευσε στο περιοδικό του το δοκίμιο “Η Λογοτεχνία του Φασισμού” – την οποία απέρριπτε, όπως επίσης και την λογοτεχνία του Κομμουνισμού. “Απαιτείται μια νέα σχολή πολιτικής σκέψης,” έγραφε, “που θα μπορούσε να αποκτήσει γνώσεις από την πολιτική σκέψη στο εξωτερικό, αλλά όχι από την πολιτική πρακτική. Τόσο ο Ρωσικός κομμουνισμός όσο και ο Ιταλικός φασισμός μου φαίνεται πως έχουν πεθάνει ως πολιτικές ιδέες, έχοντας υπάρξει πολιτικά γεγονότα.” Δεν ήταν θαυμαστής μιας αφηρημένης δημοκρατίας, μιας ιδεολογίας δημοκρατισμού, αλλά μιας υγιούς δημοκρατίας, ριζωμένης σε παλιούς θεσμούς που φιλοδοξούσε να αποκαταστήσει. Συνέχισε στο άρθρο του περί Φασισμού:
Είναι άλλο να πει κανείς ότι δυστυχώς η δημοκρατική κυβέρνηση έχει αποδυναμωθεί εντελώς… Και άλλο να γελοιοποιεί την ιδέα της δημοκρατίας… Μια πραγματική δημοκρατία είναι πάντοτε μια περιορισμένη δημοκρατία, και μπορεί μόνο να ακμάσει με κάποιο περιορισμό μέσω των κληρονομικών δικαιωμάτων και ευθυνών… Το σύγχρονο ζήτημα όπως ευρέως τίθεται είναι: ‘η δημοκρατία πέθανε, τι θα την αντικαταστήσει;’ ενώ θα έπρεπε να είναι: ‘το πλαίσιο της δημοκρατίας έχει καταστραφεί, πώς εμείς, από τα εργαλεία που έχουμε, θα φτιάξουμε ένα νέο οικοδόμημα μέσα στο οποίο η δημοκρατία μπορεί να ζήσει;’
Έντεκα χρόνια αργότερα, στο σύντομο βιβλίο του Η Ιδέα μιας Χριστιανικής Κοινωνίας, ο Έλιοτ προέτρεπε τους φιλελεύθερους και τους σοσιαλιστές, καθώς επίκειτο ο πόλεμος με τις δυνάμεις του Άξονα ότι ο “Ο όρος ‘δημοκρατία’… δεν περιέχει αρκετά θετικό περιεχόμενο για να σταθεί μόνος του εναντίων δυνάμεων που αντιπαθούμε – μπορεί εύκολα να μεταμορφωθεί από αυτές. Εάν δεν έχεις έναν Θεό (και είναι ένας ζηλότυπος Θεός) θα πρέπει να δείξεις τον σεβασμό σου στον Χίτλερ ή τον Στάλιν.”
Ο Ελιοτ αντιμετώπισε τον Ναζισμό και τον Κομμουνισμό στην προσπάθεια να ιδρύσει μια υγιή δημοκρατία.
Η ερώτηση των ερωτήσεων
Γιατί πίσω από τις παθογόνες ιδεολογίες – υποκατάστατα της θρησκείας – του εικοστού αιώνα, πίσω από τις αδύναμες πολιτικές του φιλελευθερισμού, πίσω από την αναποτελεσματικότητα των συντηρητικών, ο Έλιοτ αντιλήφθηκε πως έρεε μια άρνηση παραδοχής της ηθικής και θεολογίας στην πολιτική σκέψη. Όπως ο ίδιος κατέληξε την διάλεξή του για την λογοτεχνία της πολιτικής το 1957: “
Η ερώτηση των ερωτήσεων, όπου καμία πολιτική φιλοσοφία δεν μπορεί να ξεφύγει, και η σωστή απάντηση με την οποία όλες οι πολιτικές σκέψεις πρέπει στο τέλος να κριθούν, είναι απλώς αυτή: Τι είναι Άνθρωπος; Ποια είναι τα όρια του; Ποια είναι η δυστυχία του και ποιο το μεγαλείο του; Και ποιο, τελικά είναι το πεπρωμένο του;” Δεν χρειάζεται καν να παρατηρήσω, κυρίες και κύριοι, ότι οι εν λόγω αρχές της πολιτικής προκάλεσαν οργή και γελοιοποίηση από τους αριστερούς διανοούμενους του Μπλούμσμπερυ την εποχή του Έλιοτ – αν και η ευρεία φήμη του Έλιοτ ως ποιητή και η δυναμική του προσωπικότητα κάπως κατασίγασαν την κατακραυγή για τον συντηρητισμό του.
Οι άνθρωποι που έχουν σταματήσει να σκέφτονται έχουν δημιουργήσει μια ισχυρή δύναμη.
Τα τελευταία χρόνια, οι περισσότεροι κριτικοί έχουν προσπαθήσει να αγνοήσουν παντελώς την πολιτική σκέψη του Έλιοτ ως άσχετη, ενώ κάποιοι τον έχουν επιπλήξει ειρωνικά ως εχθρό της δημοκρατίας και της ισότητας.
Είναι ελαφρώς διασκεδαστικό ο Έλιοτ να καταγγέλλεται για τη Χριστιανική του πίστη και τη “φεουδαρχική” πολιτική σκέψη του από τακτικούς καθηγητές της Αγγλικής, κάποιοι εκ των οποίων απολαμβάνουν μισθούς άνω των εκατό χιλιάδων δολαρίων, βρίσκοντας παρηγοριά και θώπευση από πυκνές σειρές επεξεργαστών κειμένου και βοηθών, επαρκώς εφοδιασμένοι με χρηματοδότηση για ταξίδια και κάπως αμφίβολη “έρευνα,” γενναιόδωρα συνταξιοδοτημένοι όταν αποσυρθούν από την περιστασιακή διδασκαλία τους σε ένα, δυο σεμινάρια – αυτοί οι μελετητές και κύριοι που κηρύττουν δόγματα ισότητας, αυτοί οι σχολαστικοί και άνευ φαντασία, που σε περίπτωση που έρθει ποτέ σοσιαλιστικό καθεστώς σε αυτή τη χώρα, θα έβλεπαν τον τρόπο ζωής τους και τα προνόμιά τους αισθητά ελαττωμένα.
Ο Ελιοτ αντιτίθετο στις προδευτικές ιδέες τοων διανοουμένων του Μπλούσμπερυ, όπως η Βιρτζίνια Γούλφ
Ο Έλιοτ πιεζόταν οικονομικά μέχρι τα τελευταία χρόνια, και όταν τελικά του αποτιμήθηκε το βραβείο Νόμπελ, το μόνο ουσιαστικό ποσό που έλαβε κατά τη διάρκεια της ζωής του, άμεσα στερήθηκε τη μερίδα του λέοντος από την Εφορία. Ο Πάπας της Πλατείας Ράσσελ, όπως κάποιοι τον αποκαλούσαν, από το μικρό του γραφείο στην εταιρία Φάμπερ και Φάμπερ – όπου τον επισκεπτόμουν κατά καιρούς την δεκαετία του ’50 – σνομπάριζε με περιφρόνηση το πλήθος των λογίων της Αριστεράς, κάποιοι εκ των οποίων πολιτικά αφελείς, άλλοι αδίστακτοι οπορτουνιστές. Το μόνο που θα μπορούσε να ειπωθεί για τους συγγραφείς, ή αυτούς που θα ήθελαν να είναι συγγραφείς, του Λονδίνου ήταν πως συνέβαινε να είναι λιγότερο ανόητοι από αυτούς του Μανχάτταν, όπως ο Έλιοτ το έθεσε, “Η χειρότερη μορφή αποδημίας για έναν Αμερικανό συγγραφέα είναι η κατοικία στη Νέα Υόρκη.” Ισχύει ακόμη.
Οι διανοούμενοι της Νέας Υόρκης
“Είναι φυσικό, και όχι απαραίτητα πειστικό,” έγραψε σαρκαστικά το 1933 μέσα στις σελίδες του Κριτήριον, “να βρεις νεαρούς διανοούμενους στη Νέα Υόρκη που στρέφονται στον κομμουνισμό, και που μετατρέπουν τον κομμουνισμό κυριολεκτικά σε λογαριασμό σε τράπεζα. Η λογοτεχνία ως επάγγελμα δεν είναι μόνο, σε όλες τις χώρες, συνωστισμένο και κακοπληρωμένο… έχει επίσης και τη φασαρία του να προσπαθεί να διατηρήσει την αξιοπρέπεια του ως επάγγελμα.” Ο Μαρξισμός μπορεί να προσφέρει στον επίδοξο συγγραφέα τόσο ένα νέο δόγμα, όσο και με ένα εξασφαλισμένο εισόδημα. “Δεν είναι πάντα εύκολο, φυσικά, στον αναβρασμό ενός νέου κινήματος, να διακριθεί ένας άνθρωπος που συντηρείται από τους ανθρώπους που η πρόσβαση της ενέργειάς τους είναι το αποτέλεσμα της απαλλαγής τους από την ανάγκη της σκέψης για τον εαυτό τους.
Οι άνθρωποι που έχουν σταματήσει να σκέφτονται έχουν δημιουργήσει μια ισχυρή δύναμη. Υπάρχουν προφανή κίνητρα, εκτός των άλλων – ποτέ χωρίς να απουσιάζουν εντελώς – της απλής μετατροπής, για να δελεάσουν τον άνθρωπο των γραμμάτων στην πολιτική και κοινωνική θεωρία τις οποίες με τη σειρά του εκείνος χρησιμοποιεί για να συνεφέρει και να αποκαταστήσει το επάγγελμά του.” Ο Έλιοτ δια βίου αρνήθηκε να πάει με αυτά τα κυνηγόσκυλα, δεν υπέγραψε το όνομά του σε καμία ιδεολογική διαμαρτυρία και μανιφέστο, απέρριψε παντελώς τον Βρετανικό σοσιαλισμό, για να μην μιλήσουμε για κομμουνισμό, φασισμό, Ναζισμό (τον οποίο η Χάνα Άρεντ αποκαλεί “μια εμβρυακή ιδεολογία”).
Αλλά αν αφήσουμε αυτή την αποκήρυξη της κολεκτιβιστικής ιδεολογίας στην άκρη, ποιες ήταν οι πολιτικές πεποιθήσεις, ρεαλιστικά μιλώντας, στις οποίες ο Έλιοτ προσκολλούνταν; Μήπως η πολιτική του συνίστατο από διαπραγματεύσεις; Καθόλου. Υπάρχουν δύο πτυχές, ή μάλλον περιοχές, της πρακτικής πολιτικής του Έλιοτ: οι Βρετανικές απόψεις του, και οι Αμερικανικές απόψεις του.
Επιτρέψτε μου να πω αρχικά για την Αμερικανική πολιτική πεποίθησή του, μιας και αυτή είναι το πιο σύντομη. Ριζωμένος στην Νέα Αγγλία, ο Έλιοτ μου έγραψε κάποτε πως η Αμερική την οποία η οικογένεια του υποστήριζε είχε λήξει με την ήττα του Τζων Κουίνσυ Άνταμς από τον Άντριου Τζάκσον στην προεδρική εκλογή του 1828. (Ο μακρινός συγγενής του Έλιοτ, Χένρυ Άνταμς έκανε μια παρόμοια παρατήρηση.)
Έτσι, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει πως οι πολιτικές πεποιθήσεις της οικογένειας Έλιοτ ήταν παραπλήσιες με τις πολιτικές πεποιθήσεις των συγγενών τους των Άνταμς: Φεντεραλιστές (σ.μ οπαδοί της κεντρικής εξουσίας της Ουάσινκτον με απέχθεια σε κάθε μορφή απόσκίρτησης και δικαιωμάτων των Πολιτειών) εφ’ όσων το Κόμμα των Φεντεραλιστών ήταν συνεπές, καχύποπτοι της ισοπεδωτικής δημοκρατίας, αυστηρά ηθικοί, ριζωμένοι στον πολιτισμό της Νέας Αγγλίας. Αυτές οι πολιτικές απόψεις και συνήθειες μεταλαμπαδεύτηκαν από τον Γουίλιαμ Γκρίνλιφ Έλιοτ, παππού του Τ. Σ. Έλιοτ, στο Μιζούρι.
Ο αιδεσιμώτατος Γουίλλιαμ Γκρίνφηλντ Έλιοτ
Εάν θα μπορούσα να πάρω το θάρρος ώστε να παραθέσω ένα απόσπασμα από δική μου εργασία, μια παράγραφος από το βιβλίο μου για τον Έλιοτ είναι σχετική εδώ:
Το πολιτικό πρότυπο της νεότητας του Έλιοτ ήταν ένας κύριος τόσο πραγματικός στο αγοράκι του Σαίντ Λούις όσο και αν καθόταν στη κεφαλή του τραπεζιού στην Οδό Λόκουστ: ο παππούς τον οποίο ποτέ πραγματικά δε γνώρισε, ο Αιδεσιμότατος Γουίλιαμ Γκρίνλιφ Έλιοτ, ‘ο απόγονος δεκάτου ένατου αιώνα του ιερέα του Κωσέρ.’ Αυτός ο παππούς ήταν ένας Χριστιανός ήρωας – και ένας πυλώνας της ορατής κοινωνίας, ένας συντηρητικός μεταρρυθμιστής, όπως επίσης και αντιτείχισμα της κοινωνίας των ψυχών. Στο Σαίντ Λούις είχε μεταρρυθμίσει σχολεία, ίδρυσε το πανεπιστήμιο, έγινε ο απόστολος της σταδιακής απελευθέρωσης των σκλάβων, ο πρωταθλητής της εθνικής ένωσης, ο ηγέτης μιας ντουζίνας άλλων ταραχωδών υποθέσεων που είχαν ανάγκη αναμόρφωσης – αλλά πάντοτε υπό το πρίσμα των μόνιμων πραγμάτων… Η έννοια της τελειοποίησης του παππού του, και κάποιες άλλες πεποιθήσεις (μεταξύ των οποίων και ο ζήλος του παππού για την απαγόρευση των δυνατών αλκοολούχων ποτών), ο Έλιοτ τις απέρριψε, ακόμη και αν ένας τέτοιος παππούς βαραίνει περισσότερο δια βίου, για κάποιον προσκολλημένο στη Παράδοση, παρά όλους τους πολιτικούς μεταφυσικούς στα βιβλία.
Έχοντας την τύχη να έχω έναν παππού κάπως σαν του Έλιοτ, τα πηγαίναμε καλά όταν μιλούσαμε για την Αμερικανική πολιτική.
