Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος για τις femmes fatalles του φιλμικού και λογοτεχνικού κόσμου του νουάρ (για το πρωτο μέρος διαβάστε εδώ) με αναφορά στον ελληνικό κινηματογράφο και τους λόγους παρακμής της ύπαρξης της μοιραίας γυναίκας
του Γιώργου Σταφυλά*
VI. Τζαίημς Ελρόυ
Ο τελευταίος μέτρ του “νουάρ” δεν θα μπορούσε να λείπει από αυτό το αφιέρωμα. “Λός Αντζελες Εμπιστευτικό”, “Μαύρη Ντάλια”. Εκρηκτικές γυναίκες ανακατεμένες σε κυκλώματα πορνείας και ναρκωτικών. Και τα δυο βιβλία μεταφέρθηκαν στον κινηματογραφο με πρωταγωνίστριες την Κιμ Μπάινγκερ και την Σκάρλετ Γιόχανσον αντίστοιχα με την τελευταια να μαγεύει στον ρόλο της φιλενάδας της Ελίζαμπεθ Σόρτ της δολοφονημένης Μαύρης Ντάλιας.
ΟΙ ΣΚΗΝΟΘΕΤΕΣ ΤΟΥ “ΝΟΥΑΡ” ΚΑΙ Η ΜΟΙΡΑΙΑ ΓΥΝΑΙΚΑ
VII. “Τζίλντα”
Η Ρίτα Χέιγουορθ πρωταγωνιστεί σε αυτο το κλασικό φιλμ του 1945 σε σκηνοθεσία Τσάρλς Βιντορ. Η ταινία δεν ειναι ακριβώς νουάρ, αλλά η Ρίτα Χεϊγουορθ ως κεντρικό πρόσωπο ανάμεσα σε ενα ερωτικό τρίγωνο αποδίδει τον ορισμό της Femme Fatale. Mε το λίκνισμα των γοφών της κατα την ερμηνεία του τραγουδιού Put the blame on Me στοίχειωσε τις φαντασιώσεις των ανδρών για πολλές δεκαετίες. Για να την κατακτήσει κανείς θα έκανε τα πάντα όπως ας πούμε και ο Τζόνι Φάρελ στην ταινία.
Put the Blame on Me: Η Ρίτα Χαίηγουωρθ στην “Τζίλντα”
VIIII. “Η κυρία από την Σαγκάη”
Ακόμα μια μαγευτική και κλασική ταινία νουάρ εκείνης της εποχής σκηνοθετημένη από τον μέγιστο Ορσον Γουέλς που υποδύεται και τον κεντρικό ήρωα, τον τυχοδιώκτη Ο’ Χάρα. Και πάλι η Ρίτα Χέιγουορθ ερμηνεύει ανεπανάληπτα, την μοιραία και διεφθαρμενη γυναίκα που εδώ είναι παντρεμένη με ένα ανάπηρο και ηλικιωμένο ,αλλά πλούσιο άνδρα. Ο πρωταγωνιστής φτάνει ακόμα και στο έγκλημα για να κερδίσει την καρδιά της.
Ό Όρσον Γουέλς και η τότε γυναίκα του Ρίτα Χαίηγουωρθ στην “Κυρία από την Σαγκάη”
IX. “Αμαρτωλός και δολοφόνος” (Out of the Past)
Toυ Ζάκ Τουρνέρ γυρισμένη και αυτή στα 1947, την χρυσή εποχή που μυθικού Χόλιγουντ. Και σε αυτή την ταινία έχουμε το κλασικό μοτίβο έρωτα και εγκλήματος. Ο γκάγκστερ Γοιύιτ τον οποίο υποδύεται ο Κέρκ Ντάγκλας και ο ντετέκτιβ Τζέφ (Ρόμπερτ Μήτσαμ), διεκδικούν την βουτηγμένη στο έγκλημα και στο ψέμμα Κάθυ, την μοιραία γυναίκα που εδώ υποδύεται η Τζέιν Γκριρ.
X. “Oι δολοφόνοι”
Του Ρόμπερτ Σόντμιακ με πρωταγωνιστή τον Μπάρτ Λάνγκαστερ και την μοιραία Άβα Γκέρντνερ που τον παρασύρει στο έγκλημα και τελικά στην καταστροφή. Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο διήγημα του Χέμινγουεϊ. Ο Σόντμιακ γύρισε ακόμα δυο κλασικά φιλμ νουάρ:. το “Πουλημένη στην αμαρτία” (Criss Cross, 1949) και το “Φάκελος Θέλμα Τζόρνταν” (File of Thelma Jordan, 1950) με μοιραίες γυναίκες τις Ιβαν ντε Κάρλο και Μπάρμπαρα Στανογουικ αντίστοιχα.
Η Άβα Γκάντνερ και ο Μπάρτ Λάνκαστερ στους “Δολοφόνους” του Ρίτσαρντ Σιόντμακ
ΧI. “Λάουρα”
Ταινία του Ότο Πρέμινγκερ του 1944. Στο φιλμ αυτό ένα από τα κορυφαία του είδους ,η Τζιν Τίρνεϊ υποδύεται μια γυναίκα που αποτελεί τον πόθο αλλα και το έπαθλο πολλών ανδρών που την διεκδικούν. Όταν η Λάουρα ανακαλύπεται νεκρή στο σπίτι της ,ενας ιδιωτικός ντεντέκτιβ αναλαμβάνει να εξιχνιάσει την υπόθεση.Ερευνώντας το παρελθον της νεκρής γυναίκας πέφτει και αυτός θύμα της γοητείας της για να ανακαλύψει στο τέλος οτι η Λάουρα ειναι ακόμα ζωντανή.
O ντετέκτιβ Μακ Φέρσον (Ντάνα Άντριους) μπροστά στο πορτραίτο της Λάουρα (Τζήν Τιέρνεϋ)
ΧΙI. “Τσάινα Τάουν”
Στην Τσάϊνα Τάουν το κλασικό πλέον νεο-νουάρ του Πολάνσκι, μοιραία γυναία εμφανίζεται η εκθαμβωτική Φάιη Ντάναγουέι. Ο Πολάνσκι την ντύνει με όλα εκείνα τα όπλα της σαγήνης που διέθεταν οι παλιές μεγάλες σταρ του ειδους. Βλέμματα πλάγια, καπέλα, έντονα κραγιόν γάντια που ντύνουν ολόλευκα αλαβάστρινα χέρια και κυρίως ένοχα μυστικά και ένα σκοτεινό βεβαρυμένο παρελθόν. Ο ντεντέκτιβ Γκίτης, το οποίο υποδύεται ο Τζάκ Νίκολσον αναλαμβάνοντας την εξιχνίαση της υπόθεσης ενός φόνου θα πιαστεί στα δίχτια της αμαρτωλής Εβελυν Μόρλει.
Ο Τζάκ Νίκολσον και η Φαίη Ντάναγουαίη στην “Τσάινατάουν”
ΧΙΙ. “Εξαψη” (Body Heat)
Ταινία του Λόρενς Κάσνταν του 1981 με σενάριο που μοιάζει με την με την “Διπλή ταυτότητα” του Γουάίλντερ. Κι εδώ εχουμε τι κλασικό ερωτικό τριγωνο με μια γυναίκα παγιδευμενη σε εναν πλούσιο γάμο. Ο Γουίλιμα Χαρτ ερωτεύεται με πάθος την μοιραία γυναίκα που εδω υποδύεται η Κάθλιν Τέρνερ.
Κάθλην Τέρνερ και Γουίλλιαμ Χαρτ στην “Έξαψη” του Λώρενς Κάσνταν
“Βασικό ένστικτό”
Ταινία του Πωλ Βερχόβεν από το 1992 που πλέον θεωρείται κλασική. Όχι ακριβώς νουάρ, αλλα χαρακτηριστική ως προς την απεικόνιση της μοιραίας γυναίκας δηλήτηριο, της Καθριν Τραμέλ που εδω υποδύεται η Σάρον Στόουν στον κορυφαίο ρόλο της καριέρας της.
Η ηρωϊδα ειναι μια διάσημη συγγραφέας ιστοριών μυστηρίου με την διαφορά ότι τους φόνους τους οποίους περιγράφει στα βιβλια της τους διαπράττει η ίδια με εναν παγοκόφτη. Ο ντεντέκτιβ Νίκ Κάραν ( Μάϊκλ Ντάγκλας) την ερωτεύεται και ενω στην αρχή την υποπτεύεται στην συνέχεια παρασύρεται απο εκείνη μέχρι την τελευταία σκηνή, οπου Κάραν και Τραμέλ, αφου κάνουν έρωτα, συζητούν για το μέλλον τους ενω κάτω απο κρεβάτι περιμένει ο παγοκόφτης…
ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ;
Στην Ελλάδα το μοτίβο της μοιραίας γυναίκας που οδηγεί στην καταστροφή και στον θάνατο δεν υπήρξε στην ξεκάθαρη μορφή του. Μερικές ταινίες και κάποια βιβλία εχουν στοιχεία αυτου του θέματος αλλα κανένα από αυτά τα έργα δεν μπρεί να χαρακτηριστεί πραγματικά “νουάρ” με όλα εκείνα τα βασικά δομικά συστατικά του είδους. Ίσως μόνο η Μπέτυ Αρβανίτη στην ταινία του Σωτήρη Καψάσκη, “Ο ζεστός μήνας Αύγουστος” του 1966 να απέδωσε τον χαρακτήρα της αδίστακτης, ραδιούργας και μοιραίας γυναίκας καθώς μαζί με τον εραστή της Πέτρο Φυσσούν προσπαθεί να βγάλει τον γέρο πλούσιο σύζυγο της από την μέση, ενοχοποιώντας εναν άβγαλτο νεαρό (Γιαννης Φέρτης).
Ο αδαής εραστής (Γιάννης Φέρτης) και η μοιραία γυναίκα (Μπέττυ Αρβανίτη) στον νουάρ “Ζεστό μήνα Αύγουστο” του Σωτήρη Καψάσκη
Υποψία παρουσίας “φέμ φατάλ” έχουμε και στο φιλμ “Κλειστή στροφή” του Νίκου Γραμματικου, όπου ο ήρωας μπλέκει στα δίχτυα του έρωτα μιας παράξενης γυναίκας που τον παρασύρει στον φόνο. Στο πλούσιο εργο του Γιάννη Μαρή το μοτίβο της “φέμ φατάλ” εμφανίζεται ξεκάθαρα στην ιστορία “Η κυρία της Νύχτας”, όπου μια πανέμορφη νεαρή γυναίκα χρημοποιεί τα θηλυκά της όπλα παίρνοντας εκδίκηση για πράγματα που έχουν συμβεί στο παρελθόν.
Κλείνοντας το παρόν κείμενο θα μπορούσαμε να πούμε ότι το είδος “φέμ φατάλ” δεν ευδοκιμεί πλέον ούτε στον κινηματογραφο, ούτε στην λογοτεχνία. Μοιάζει σαν οι καλύτερες δεκαετίες για τις μοιραίες γυναίκες και το νουάρ ναι είναι αυτές του ‘40 και του ‘50 με μια τελευταία άνθιση γυρω στα μεσα του 70. Το ερώτημα ειναι γιατί; Η απάντηση δεν είναι τόσο δύσκολη.
Με λίγα λόγια άλλαξε ο κόσμος και τόσο η λογοτεχνία όσο και ο κινημοτογράφος μοιραία παρακολουθούν την εξέλιξη. Όλες οι femmes fatales του νουάρ, είτε ως διαβολικά θηλυκά, είτε ως ευάλωτες, αλλα πάντα μπλεγμένες σε μπελάδες υπάρξεις, ήταν θηλυκά που επιχειρούσαν να ζήσουν και να κερδίσουν την θέση τους σε έναν βασικά αρσενικό κόσμο. Αυτό άλλαξε στην πορεία του χρόνου. Καθώς η γυναίκα χειραφετήθηκε και σε ενα βαθμό κατέκτησε θέση ίση με τον άντρα κοινωνικά έπαψε πια να υπάρχει υλικό για ιστορίες όπου κάποιο θηλυκό χρησιμοποιεί τα προσόντα του για να κερδίσει πλούτο και σέξ. Γιατι να το κάνει αυτό από την στιγμή που μπορεί να εχει και τα δύο;
Στην “Μαύρη Ντάλια” η Σκάρλετ Γιόχανσον είναι νουάρ ηρωίδα του ’46 και όχι του 1986 παρόλο που βασίζεται σε βιβλίο του τζέημς Έλροϋ
Έπαψε πια να υπάρχει και ο μοναχικός τύπος που μπλέκει στο διάβα της, παρασύρεται και κάνει τα πάντα για να την κερδίσει. Γιατι να το κάνει αυτό αφου οι επιλογές είναι αμέτρητες; Με μιά και μόνη εφαρμογή του κινητού του μπορεί να κατεβάσει κανείς εκατοντάδες πρόσωπα ωραιοτάτων γυναικών και να επιλέξει με την άνεση του απο την ασφάλεια του σπιτιού του. Κατά κάποιον τρόπο έπαψαν τα πάθη να εχουν την ίδια σφοδρότητα, μετριασμένα ίσως κάτω από την επιρροή των συγκεχυμενων ταυτοτήτων του μεταμοντέρνου κόσμου.
Επιπλέον έχει απωλεσθεί και η μαγεία του αγνώστου που συνόδευε τις μοιραίες γυναίκες προσδίδοντας έναν αέρα μυστηρίου στην αύρα τους. Σήμερα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όλοι ξέρουν πολλά για όλους. Συνεπώς οι εραστές της άφθαστης γοητείας του παλιού καλού “νουάρ” ας αρκεστούμε στα παλιά.
Ο Γιώργος Σταφυλάς γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και αρθρογραφεί τακτικά σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Εχει εκδώσει τρια βιβλία crime fiction. “Συγκάλυψη” (Οσελότος 2018), “Το Κύκλωμα” ( Όστρια 2019) “Προσωπική υπόθεση” (2020) και το “Outlaw” (Οστρια 2021), ενα μυθιστόρημα δυστοπίας.
