
Έκλεισαν στις 20 Δεκεμβρίου 2016, 70 χρόνια από την πρεμιέρα της «Μιας Υπέροχης Ζωής», μιας δραματικής κομεντί του Φρανκ Κάπρα, με τον Τζέημς Στιούαρτ στον ρόλο ενός συμπονετικού, αλλά απελπισμένου επιχειρηματία, που την παραμονή των Χριστουγέννων η σκέψη του να αυτοκτονήσει προκαλεί την επέμβαση του φύλακα-αγγέλου του. Η ταινία αγνοήθηκε στην εποχή της, αλλά σήμερα είναι τόσο αναγκαία για τα αμερικάνικα Χριστούγεννα, όσο η γαλοπούλα και οι χριστουγεννιάτικες μπάλες.
Φρανκ Κάπρα: Ένας λαϊκιστής του Χόλλυγουντ.
Πριν από τον πόλεμο, ο Φρανκ Κάπρα υπήρξε ο απόλυτος λαϊκιστής (populist) της Δεξιάς με μια σειρά από αισιόδοξες πατριωτικές ταινίες, όπως «Ο Πρίγκηψ των Δολλαρίων (Mr Deeds Goes Town) και «Αμερική, Η Χώρα της Ελευθερίας» (Mr Smith Goes to Washington). Σε αυτές κεντρικοί ήρωες ήταν απλοί άνθρωποι (τους οποίους υποδυόταν συνήθως ο Γκάρυ Γκραντ και ο Τζέημς Στιούαρτ) που σήκωναν το ανάστημα τους και πολεμούσαν την απληστία και την διαφθορά της εξουσίας. Είχαν μάλιστα τόσο ταυτιστεί με το «New Deal» του Ρούζβελτ, που πολλοί θεωρούσαν ότι ο Κάπρα ήταν Δημοκρατικός. Όμως μια πρόσφατη βιογραφία του απεκάλυπτε ότι μισούσε τον παρεμβατισμό του Ρούζβελτ και ήταν Ρεπουμπλικάνος.

Ο Τζέημς Στιούαρτ ως ιδεαλιστής Τζωρτζ Μπάιηλυ
Όμως το 1946, ο Κάπρα, παρασημοφορημένος σκηνοθέτης πατριωτικών ντοκυμαντέρ στην διάρκεια του πολέμου, δεν μπορούσε να βρει παραγωγούς για την νέα ταινία του. Λεγόταν «Μια Υπέροχη Ζωή» και την φανταζόταν ως τον απόλυτο ύμνο για τον απλό άνθρωπο. Έτσι ίδρυσε μαζί με τον Γουίλιαμ Γουαίηλερ, τον σκηνοθέτη των οσκαρικών «Μις Μίνιβερ» και «Μπεν Χουρ» το στούντιο «Liberty» και γύρισε την ταινία για την οποία σήμερα είναι διάσημος.
Στην πραγματικότητα, ο Πότερ είναι ο κλασσικός τύπος του Καλβινιστή, που απεχθάνονται Ορθόδοξοι, αλλά και Καθολικοί, όπως ο Ιταλικής καταγωγής Κάπρα, γιατί με τον άκρατο ατομικισμό του και την άποψη ότι οι φτωχοί αξίζουν αυτά που παθαίνουν σπάει την ενότητα της κοινότητας που μεταφορικά είναι το σώμα του Ιησού που ενώνει τους ανθρώπους ως Εκκλησία.
Σε αυτήν, ο Τζωρτζ Μπαίηλυ (Τζέημς Στιούαρτ) υπήρξε από παιδί αλτρουιστής και άνθρωπος της προσφοράς. Έσωσε τον μικρότερο αδελφό του Χάρρυ από πνιγμό, αλλά έχασε τη ακοή του από το αριστερό αυτί. Ενώ μικρός έσωσε το παιδί μιας χήρας από λάθος χάπι που του έδωσε ο φαρμακοτρίφτης και το οποίο είχε μπει σε δηλητήριο. Ο πατέρας του Τζωρτζ έχει μια εταιρεία «Οικοδομές και Δάνεια» που βοηθά τους κατοίκους της Μπράντφορντ Φολς να αποκτήσουν σπίτι χωρίς να αναγκάζονται να υποτάσσονται σε τοκογλύφους σαν τον Πότερ, τον άπληστο τραπεζίτη, που υποδύεται ο Λάιονελ Μπάρυμορ, από τους πιο αγαπημένους ηθοποιούς του Κάπρα.
Ο Πότερ έχει στα χέρια του όλη την μικρή κωμόπολη εκτός από την εταιρία των Μπαίηλυ και τα σπίτια που κτίζουν οι πελάτες τους. Όταν όμως ο πατέρας του Τζωρτζ πεθαίνει από εγκεφαλικό, ο Πότερ που έχει την πλειοψηφία των μετοχών της εταιρείας, ζητά από το διοικητικό συμβούλιο να την κλείσουν επειδή για αυτόν είναι άχρηστη.
Στην πραγματικότητα, ο Πότερ είναι ο κλασσικός τύπος του Καλβινιστή, που απεχθάνονται Ορθόδοξοι, αλλά και Καθολικοί, όπως ο Ιταλικής καταγωγής Κάπρα, γιατί με τον άκρατο ατομικισμό του και την άποψη ότι οι φτωχοί αξίζουν αυτά που παθαίνουν σπάει την ενότητα της κοινότητας που μεταφορικά είναι το σώμα του Ιησού που ενώνει τους ανθρώπους ως Εκκλησία.
Διανεμισμός και «Μια Υπέροχη Ζωή»
Η παρουσίαση του Πότερ είναι κάτι που προβληματίζει πολλούς συντηρητικούς. Και αυτό γιατί παρουσιάζεται ως ο κλασσικός ληστής των μονοπωλίων του καπιταλισμού. Αυτή είναι η άποψη που είχε ο Άγγλος θεωρητικός του διανεμισμού, Γκίλμπερτ Τσέστερτον ο οποίος έγραφε ότι οι καπιταλιστές με την έννοιες της συγκέντρωσης του χρήματος σε λίγα χέρια «είναι εχθροί της ιδιοκτησίας γιατί δεν θέλουν την δικιά τους γη, αλλά των άλλων». Ο διανεμισμός υπήρξε μια «τριτοδρομική» οικονομική θεωρία των αρχών του 20ου αιώνα, που πίστευε ότι ο καπιταλισμός και ο κομμουνισμός είναι εξίσου μονοπωλιακοί και οδηγούν στην σκλαβιά. Όμως για τον Τσέστερτον αν το κεφάλαιο είναι καπιταλισμός ο ίδιος δήλωνε καπιταλιστής. Αντέτασσε δε ως λύση την διάδοση της κυριότητας των μέσων παραγωγής (γη, εργαλεία κ.λπ.) και της επιχειρηματικότητας σε όσο γίνεται περισσότερα χέρια, ενώ θεωρούσε την τοπική οικονομία και την μικρομεσαία επιχείρηση ως βάση μίας ευημερούσας οικονομίας. Κάτι που θυμίζει και την άποψη του Αριστοτέλη περί οικονομίας και μεσαίας τάξης.
Με άλλα λόγια η εταιρία των Μπαίηλυ είναι σαν τις πιστωτικές ενώσεις και τα στεγαστικά ταμιευτήρια, που στήριζε ο διανεμισμός.
Οι διανεμιστές προσπάθησαν να συνδυάσουν κοινωνικό Καθολικισμό (τις κοινωνικές εγκυκλίους του Βατικανού), περσοναλισμό (θεολογία του προσώπου) και κοινοτισμό με μεταρρυθμιστικά συνεταιριστικά κινήματα του 19ου αιώνα, όπως οι πιστωτικές ενώσεις, οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, τα στεγαστικά ταμιευτήρια και τα ταμεία αλληλασφάλισης. Όλα αυτά δεν ήταν σοσιαλιστικά, όπως κάποιοι θέλουν αλλά έδιναν την δυνατότητα για οικογενειακή στέγη, δανεισμό χωρίς τοκογλυφία, ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων και παράκαμψη των μεσαζόντων. Πρόσφεραν έτσι πολύτιμη οικονομική αυτάρκεια σε εργαζόμενους και μικρομεσαίους επιχειρηματίες και ιδιοκτήτες γης, αποτρέποντας την προλεταριοποίηση και κατά συνέπεια την άνοδο του σοσιαλισμού. Σήμερα ο διανεμισμός επιστρέφει δριμύτερος, αγκαλιασμένος από τον Κάμερον και την «Μεγάλη Κοινωνία» αλλά και τους παλαιοσυντηρητικούς στις ΗΠΑ. Η δε «Μια Υπέροχη Ζωή» είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κατανοητός.
Με τον Πότερ να καραδοκεί , ο Μπαίηλυ αποφασίζει να υπερασπισθεί την δουλειά του πατέρα του και να σώσει τους καθημερινούς ανθρώπους της γενέτειρας του, από τα νύχια του τραπεζίτη. Θυσιάζει (πιστεύει προσωρινά) τα όνειρα του για σπουδές και δίνει τα λεφτά που είχε μαζέψει στον αδελφό του Χάρυ για να σπουδάσει. Κάποια στιγμή ο Μπαιηλυ παντρεύεται την Μαίρη, που ήταν ερωτευμένη μαζί του από όταν ήταν παιδιά. Όμως την στιγμή που φεύγουν για ταξίδι του μέλιτος ανακαλύπτουν ότι οι πελάτες τους θέλουν να τραβήξουν μαζικά τις καταθέσεις τους, γιατί η τράπεζα του Πότερ απέσυρε όλα τα δάνεια. Τότε ο Τζωρτζ τους λέει ότι δεν μπορεί να τους δώσει όλα τα λεφτά γιατί τα λεφτά τους μπαίνουν στην υπηρεσία των συγχωριανών τους. Βάζει μάλιστα τα λεφτά του ταξιδιού του μέλιτος για να σώσει τους πελάτες.
Με άλλα λόγια η εταιρία των Μπαίηλυ είναι σαν τις πιστωτικές ενώσεις και τα στεγαστικά ταμιευτήρια, που στήριζε ο διανεμισμός. Οι πρώτες ήταν, συνεταιριστικές τράπεζες, όπου οι πελάτες είναι και ιδιοκτήτες και τα λεφτά πάνε στο κοινό καλό. Μάλιστα η «Μια Υπέροχη Ζωή» δείχνει με τον καλύτερο τρόπο τον πόλεμο ανάμεσα σε τοκογλύφους τραπεζίτες και τους διανεμιστές που χρησιμοποιούν πιστωτικές ενώσεις ή σήμερα την μικροπίστωση του Γιουνούς, του νομπελίστα «τραπεζίτη των φτωχών».
Η κοινότητα ως σώμα του Ιησού
Εδώ να πούμε ότι η Ντόνα Ρηντ ως Μαίρη είναι το πρότυπο γυναίκας-συμμάχου ενός ιδεαλιστή άνδρα και η δύναμη πίσω από την επιτυχία του. Και αυτό, αν και την ζητούσαν ως νύφη οι πλούσιοι φίλοι του Τζωρτζ. Κάποια στιγμή βλέπουμε την γειτονιά όπου ο Μπαίηλυ κτίζει σπίτια για τη κοινότητα χωρίς να πολυνοιάζεται για μεγάλο κέρδος. Ένας Ιταλός, ο Μαρτίνι, μπαίνει στο καινούργιο σπίτι. Τότε ο Τζωρτζ και η Μαίρη προσφέρουν στο ζευγάρι των ιδιοκτητών άρτο, κρασί και αλάτι θυμίζοντας την Θεία Μετάληψη. Μάλιστα δίνουν το ψωμί (γήινη δύναμη) στην γυναίκα και το κρασί (πνευματικό σύμβολο) στον άνδρα. Εδώ βρίσκεται όλο το χριστιανικό νόημα της ταινίας και της ταύτισης κοινότητας και Εκκλησίας.
Όταν από λάθος, ο αφηρημένος θείος του Τζωρτζ (ο πολυβραβευμένος Τόμας Μίτσελ) χάνει τα λεφτά της «Οικοδομές και Δάνεια», τα βρίσκει ο Πότερ, και αποφασίζει να ξεφορτωθεί μια για πάντα τον αλτρουιστή Μπαίηλυ. Ο Μπαίηλυ του ζητά δάνειο με ένα τρόπο που θυμίζει τους Έλληνες που οι τράπεζες κατάσχουν τα σπίτια τους. Φυσικά ο Πότερ του το αρνιέται και προτείνει στην αστυνομία να τον πιάσει ως απατεώνα. Τότε φοβούμενος το σκάνδαλο και την φυλακή, ο Τζώρτζ σκέφτεται να αυτοκτονήσει από την γέφυρα το ποταμού μέσα σε μια χιονοθύελλα. Τότε είναι που επεμβαίνει ο φύλακας-άγγελος και του δείχνει πως θα γινόταν το Μπρέντφορντ Φωλς αν δεν ζούσε.
Το μονοπωλιακό «Κράτος Δούλων», για το οποίο μιλούσαν οι διανεμιστές, έχει και όνομα: Ποτερούπολη. Εκεί κυριαρχούν η διαφθορά, η κακία των ανθρώπων και οι ενεχυροδανειστές. Έτσι η ταινία εκφράζει την περιφρόνηση του Κάπρα για την κυριαρχία του πλούτου και τις αξίες της πόλης, έναντι αυτών του χωριού. Κάτι στο οποίο πίστευαν οι «Νότιοι Αγροτιστές» (Southern Agrarians) οι διανεμιστές της Αμερικής, αλλά και ο Χάμσουν στη «Ευλογία της Γης». Όταν μάλιστα ο Τζωρτζ Μπαίηλυ αποφασίζει να μην αυτοκτονήσει και γυρνάει στο σπίτι βρίσκει όλη την κοινότητα να τον περιμένει για να τον στηρίξει οικονομικά, όπως τότε εκείνος τους έσωσε από τα νύχια του Πότερ.
Με άλλα λόγια έχουμε μια κοινοτική-διανεμιστική ταινία που σε δύσκολους καιρούς, όπως οι σημερινοί, αντιτάσσει την αλληλεγγύη της κοινότητας και μας διδάσκει ότι «Το Μικρό είναι Όμορφο».
Σήμερα ο διανεμισμός επιστρέφει δριμύτερος, αγκαλιασμένος από τον Κάμερον και την «Μεγάλη Κοινωνία» αλλά και τους παλαιοσυντηρητικούς στις ΗΠΑ. Η δε «Μια Υπέροχη Ζωή» είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κατανοητός.
Οι διανεμιστές προσπάθησαν να συνδυάσουν κοινωνικό Καθολικισμό (τις κοινωνικές εγκυκλίους του Βατικανού), περσοναλισμό (θεολογία του προσώπου) και κοινοτισμό με μεταρρυθμιστικά συνεταιριστικά κινήματα του 19ου αιώνα, όπως οι πιστωτικές ενώσεις, οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις, τα στεγαστικά ταμιευτήρια και τα ταμεία αλληλασφάλισης. Όλα αυτά δεν ήταν σοσιαλιστικά, όπως κάποιοι θέλουν αλλά έδιναν την δυνατότητα για οικογενειακή στέγη, δανεισμό χωρίς τοκογλυφία, ανάπτυξη των μικρών επιχειρήσεων και παράκαμψη των μεσαζόντων. Πρόσφεραν έτσι πολύτιμη οικονομική αυτάρκεια σε εργαζόμενους και μικρομεσαίους επιχειρηματίες και ιδιοκτήτες γης, αποτρέποντας την προλεταριοποίηση και κατά συνέπεια την άνοδο του σοσιαλισμού. Σήμερα ο διανεμισμός επιστρέφει δριμύτερος, αγκαλιασμένος από τον Κάμερον και την «Μεγάλη Κοινωνία» αλλά και τους παλαιοσυντηρητικούς στις ΗΠΑ. Η δε «Μια Υπέροχη Ζωή» είναι ο καλύτερος τρόπος για να γίνει κατανοητός.
Με τον Πότερ να καραδοκεί , ο Μπαίηλυ αποφασίζει να υπερασπισθεί την δουλειά του πατέρα του και να σώσει τους καθημερινούς ανθρώπους της γενέτειρας του, από τα νύχια του τραπεζίτη. Θυσιάζει (πιστεύει προσωρινά) τα όνειρα του για σπουδές και δίνει τα λεφτά που είχε μαζέψει στον αδελφό του Χάρυ για να σπουδάσει. Κάποια στιγμή ο Μπαιηλυ παντρεύεται την Μαίρη, που ήταν ερωτευμένη μαζί του από όταν ήταν παιδιά. Όμως την στιγμή που φεύγουν για ταξίδι του μέλιτος ανακαλύπτουν ότι οι πελάτες τους θέλουν να τραβήξουν μαζικά τις καταθέσεις τους, γιατί η τράπεζα του Πότερ απέσυρε όλα τα δάνεια. Τότε ο Τζωρτζ τους λέει ότι δεν μπορεί να τους δώσει όλα τα λεφτά γιατί τα λεφτά τους μπαίνουν στην υπηρεσία των συγχωριανών τους. Βάζει μάλιστα τα λεφτά του ταξιδιού του μέλιτος για να σώσει τους πελάτες.
Με άλλα λόγια η εταιρία των Μπαίηλυ είναι σαν τις πιστωτικές ενώσεις και τα στεγαστικά ταμιευτήρια, που στήριζε ο διανεμισμός. Οι πρώτες ήταν, συνεταιριστικές τράπεζες, όπου οι πελάτες είναι και ιδιοκτήτες και τα λεφτά πάνε στο κοινό καλό. Μάλιστα η «Μια Υπέροχη Ζωή» δείχνει με τον καλύτερο τρόπο τον πόλεμο ανάμεσα σε τοκογλύφους τραπεζίτες και τους διανεμιστές που χρησιμοποιούν πιστωτικές ενώσεις ή σήμερα την μικροπίστωση του Γιουνούς, του νομπελίστα «τραπεζίτη των φτωχών».
Η κοινότητα ως σώμα του Ιησού
Εδώ να πούμε ότι η Ντόνα Ρηντ ως Μαίρη είναι το πρότυπο γυναίκας-συμμάχου ενός ιδεαλιστή άνδρα και η δύναμη πίσω από την επιτυχία του. Και αυτό, αν και την ζητούσαν ως νύφη οι πλούσιοι φίλοι του Τζωρτζ. Κάποια στιγμή βλέπουμε την γειτονιά όπου ο Μπαίηλυ κτίζει σπίτια για τη κοινότητα χωρίς να πολυνοιάζεται για μεγάλο κέρδος. Ένας Ιταλός, ο Μαρτίνι, μπαίνει στο καινούργιο σπίτι. Τότε ο Τζωρτζ και η Μαίρη προσφέρουν στο ζευγάρι των ιδιοκτητών άρτο, κρασί και αλάτι θυμίζοντας την Θεία Μετάληψη. Μάλιστα δίνουν το ψωμί (γήινη δύναμη) στην γυναίκα και το κρασί (πνευματικό σύμβολο) στον άνδρα. Εδώ βρίσκεται όλο το χριστιανικό νόημα της ταινίας και της ταύτισης κοινότητας και Εκκλησίας.
Όταν από λάθος, ο αφηρημένος θείος του Τζωρτζ (ο πολυβραβευμένος Τόμας Μίτσελ) χάνει τα λεφτά της «Οικοδομές και Δάνεια», τα βρίσκει ο Πότερ, και αποφασίζει να ξεφορτωθεί μια για πάντα τον αλτρουιστή Μπαίηλυ. Ο Μπαίηλυ του ζητά δάνειο με ένα τρόπο που θυμίζει τους Έλληνες που οι τράπεζες κατάσχουν τα σπίτια τους. Φυσικά ο Πότερ του το αρνιέται και προτείνει στην αστυνομία να τον πιάσει ως απατεώνα. Τότε φοβούμενος το σκάνδαλο και την φυλακή, ο Τζώρτζ σκέφτεται να αυτοκτονήσει από την γέφυρα το ποταμού μέσα σε μια χιονοθύελλα. Τότε είναι που επεμβαίνει ο φύλακας-άγγελος και του δείχνει πως θα γινόταν το Μπρέντφορντ Φωλς αν δεν ζούσε.

“Μια Υπέροχη Ζωή”: ένας ύμνος στο αίσθημα της κοινότητας.
Το μονοπωλιακό «Κράτος Δούλων», για το οποίο μιλούσαν οι διανεμιστές, έχει και όνομα: Ποτερούπολη. Εκεί κυριαρχούν η διαφθορά, η κακία των ανθρώπων και οι ενεχυροδανειστές. Έτσι η ταινία εκφράζει την περιφρόνηση του Κάπρα για την κυριαρχία του πλούτου και τις αξίες της πόλης, έναντι αυτών του χωριού. Κάτι στο οποίο πίστευαν οι «Νότιοι Αγροτιστές» (Southern Agrarians) οι διανεμιστές της Αμερικής, αλλά και ο Χάμσουν στη «Ευλογία της Γης». Όταν μάλιστα ο Τζωρτζ Μπαίηλυ αποφασίζει να μην αυτοκτονήσει και γυρνάει στο σπίτι βρίσκει όλη την κοινότητα να τον περιμένει για να τον στηρίξει οικονομικά, όπως τότε εκείνος τους έσωσε από τα νύχια του Πότερ.
Με άλλα λόγια έχουμε μια κοινοτική-διανεμιστική ταινία που σε δύσκολους καιρούς, όπως οι σημερινοί, αντιτάσσει την αλληλεγγύη της κοινότητας και μας διδάσκει ότι «Το Μικρό είναι Όμορφο».