Πρόλογος – επιμέλεια : Σπύρος Δημητρίου
«Έχω αντικρύ μου τις δήθεν δροσιές αυτού του κήπου.
Πότε πια θα περάσει ο μπερδεμένος κόμπος των ζεστών ημερών.
Πότε πια θα περάσουμε τον κατάξερο κάβο των ζεστών ημερών.
Πιέζομαι να καταλάβω αυτό που λένε Θαύμα του Ήλιου.
Αυτό που λένε φως της Ελλάδας ή Απολλώνιαν Αίγλη,
ο μισός εαυτός μου μονάχα το νιώθει, ο άλλος μισός
το απωθεί. Άλλωστε με το να παρατραβά
ο κόμπος των ζεστών ημερών, έγινε μια σκονισμένη
μουντάδα όλος ο ουρανός· και τα βουνά
με τις γαλήνιες γραμμές, Πεντέλες, Υμηττοί,
είναι σαν είδη για ξεσκόνισμα, τόσο βουτημένα
στις ανταύγειες της δύσπνοιας. Έφυγε και ο Απόλλωνας,
εφύγαν κι οι Δρυάδες, πάνε μακριά από την αναμμένη πέτρα». (1)
Ο Τάκης Κ. Παπατσώνης κατέχει μια αδιαμφισβήτητη θέση στο κορυφή της μοντέρνας ελληνικής ποίησης. Με τόλμη και συνέπεια άνοιξε νέους δρόμους πλάθοντας ένα έργο που στέκεται «εις κεφαλήν γωνίας» της νεοελληνικής λογοτεχνίας, όπως σημειώνει ο Κώστας Τσιρόπουλος.
Πολύπλευρος δημιουργός καταφέρνει να συγκλίνει στο έργο του η χριστιανική πίστη με την πνευματική ελευθερία προβάλλοντας έτσι τη φυσιογνωμία του νεοελληνικού βίου ανοιχτή στην πολλαπλή αγωνία και στη δραματική χάρη του σημερινού κόσμου. Κυρίαρχος παντού ο ιδιαίτερος στοχασμός του, όπως λέει χαρακτηριστικά ο ποιητής και φιλόσοφος εκ Κύπρου Κώστας Μιχαηλίδης. Και συνεχίζει : «ο στοχασμός του Τάκη Παπατσώνη κινείται μέσα σ’ ένα κόσμο «τετραπέρατον», όπως τον ονομάζει, σ’ έναν κόσμο δηλαδή πολύπειρο, γεμάτο ευρήματα, εκπλήξεις, σκολιούς δρόμους και δωρεές της χάριτος. Ο κόσμος αυτός σπαράζεται κι αναγεννιέται, βρίσκεται σ’ ένα χάος αναδημιουργίας, όπου ζυμώνονται οι μελλούμενες εποχές και τεκταίνονται νέες, περιπετειώδεις περιπλανήσεις. Είναι αυτός ο κόσμος που προσφέρεται στον στοχαστή για άσκηση, όπως εκείνη την άσκηση στον Άθω, σε χώρους διαλογισμού, κριτικής, αισθητικής και λατρείας είτε με τη μορφή του αποκαλυπτικού ταξιδιού, είτε με την μορφή της μεταφραστικής και ερμηνευτιής περιπλανήσεως μέσα στους πνευματικούς κόσμους του Πόε, του Δάντη, του Χαίλντερλιν ή του Κλωντέλ. Ο στοχασμός του Παπατσώνη είναι αυτή η διαρκής, επίπονη, αγωνιώδης και θαυματουργός συνάμα άσκηση μέσα στον τετραπέρατον αυτόν κόσμο».(2)
Σ’ αυτό ακριβώς το σκεπτικό είναι και το κείμενο που ακολουθεί, αφιέρωμα στη μνήμη του (έφυγε 26 Ιουλίου 1976), με τα λόγια του φίλου του Ν. Χατζηκυριάκου – Γκίκα, όπως τα έγραψε στον αφιερωματικό τόμο με τίτλο : «ΤΙΜΗ ΣΤΟΝ Τ.Κ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗ. ΓΙΑ ΤΑ ΟΓΔΟΝΤΑΧΡΟΝΑ ΤΟΥ». Το συλλογικό αυτό έργο ήταν το πρώτο που εξέδωσε στη σειρά «ΤΕΤΡΑΔΙΑ» το περιοδικό «ΕΥΘΥΝΗ», το 1976, λίγο πριν φύγει απ’ τη ζωή ο ποιητής.
«Παρ’ όλο που δεν είμαι άνθρωπος της πέννας έχω κατά καιρούς γράψει για την ποίηση του φίλου μου Τάκη Παπατσώνη καθώς και για τον ίδιο τον άνθρωπο, για την πολυμάθειά του και για το μεταφραστικό του έργο.
Είχα διακινδυνεύσει τη γνώμη πως σαν ποιητής βρίσκεται περίπου στο μεταίχμιο του μυστικισμού και του αισθησιασμού, που τον τοποθετεί ανάμεσα στο παθιασμένο κλίμα ενός Αγίου Ιωάννου του Σταυρού και τον φωσφορίζοντα αστερισμό ενός Ελ Γκρέκο, και οπωσδήποτε πάντως στον Δυτικό 17ο αιώνα των Ισπανών ή Άγγλων «Μεταφυσικών» ποιητών. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά της προσωπικότητός του, εκείνη που είναι λιγώτερο υψηλή, πιο εγκόσμια και που την βρίσκει κανείς στα πεζογραφήματά του, είτε πρόκειται για περισπούδαστες μελέτες όπως του Ντάντε, του Κλωντέλ, του Χαίλντερλιν και άλλων, είτε πρόκειται για κατακτητικές παραμονές στα μοναστήρια του Αγίου Όρους, είτε πρόκειται για περιηγήσεις στις παραδουνάβιες χώρες και άλλες ταξιδιωτικές εντυπώσεις, Εκεί, ακριβώς, φαίνεται κατά κάποιον τρόπο πως ο Παπατσώνης ποτέ δεν προσποιείται σε τίποτα ούτε προβάλλει τον εαυτό του ή το ποιητικό έργο του, αλλά δείχνεται απλά και χωρίς περίτεχνες περιστροφές ο ίδιος πάντοτε ολοκληρωμένος άνθρωπος χωρίς την ελάχιστη προσπάθεια να κρύψη τις τυχόν ελλείψεις ή τα ελαττώματά του, Τον βρίσκω πάντοτε θερμό όσο και οξυδερκή παρατηρητή, συνήθως ενθουσιώδη αλλά και είρωνα κάποτε.
Μου αρέσει να πιστοποιώ τούτο το μέρος του χαρακτήρος του γιατί μαρτυρεί τον «τέλειο» άνθρωπο. «Τέλειο» με την έννοια ότι δεν έχει αποξηρανθεί σε μια οποιαδήποτε μονομέρεια, ότι ξέρει να γελά ίσως και να κλαίη, ότι δεν φορεί παρωπίδες, ότι είναι ομοιογενής και ομοούσιος. Έτσι, όταν κάποτε ένας νέος θρησκευόμενος μοναχός και επίδοξος αναχωρητής παρουσιάσθη στο χιονισμένο ασκητήριο του διάσημου θιβετιανού διδάσκαλου παρακαλώντας να τον δεχθή για μαθητή του, εκείνος αφού τον κοίταξε προσεκτικά, τον ρώτησε αν ξέρη να λέη ψέμματα και όταν ο νεαρός απάντησε με αγανάκτηση : «Ποτέ», «έ, τότε» του λέει, «πήγαινε πρώτα να μάθης κι’ ύστερα έρχεσαι πάλι σε μένα».
Φαντάζομαι πως ο Παπατσώνης μοιάζει λίγο με τον μεγάλο Θιβετιανό ασκητή και δεν θα απεποιήτο το απόφθεγμα».(3)
1 Τ. Κ. Παπατσώνη Εκλογή Α´ Εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1962.
2,3 Τετράδια της Ευθύνης «: «ΤΙΜΗ ΣΤΟΝ Τ.Κ. ΠΑΠΑΤΣΩΝΗ. ΓΙΑ ΤΑ ΟΓΔΟΝΤΑΧΡΟΝΑ ΤΟΥ» Β’ έκδοση Αθήνα 1999
