Του Σαμ Τζόρντισον
Προβάλλεται στις 30 Σεπτεμβρίου στα πλαίσια των “23ων Νύχτων Πρεμιέρας” το “Ήρεμο Πνεύμα” του Τζων Χιούστον. Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία και ταυτόχρονα αγνοημένα έργα του μεγάλου δημιουργού, βασισμένο στο Wise Blood της Φλάνερυ Ο’ Κόννορ. Ευκαιρία να ανακαλύψουμε το ντεμπούτο μιας μεγάλης παραδοσιοκράτισσας συγγραφέως του “Γκόθικ” των Νοτίων Πολιτειών.
Η Μαίρη Φλάννερυ Ο’ Κόννορ υπήρξε μια μεγάλη Καθολική συγγραφέας , όπου μέσα από μια γκροτέσκ ατμόσφαιρα και μαύρο χιούμορ αποδείκνυε ότι υπάρχει σωτηρία για τον κάθε αμαρτωλό. Μια ιδέα, η οποία σύμφωνα με τον ίδιο τον Τόμυ Λη Τζόουνς επηρέασε και τις “Τρεις Ταφές του Μελκιάδες Εστράδα”.
Φλάννερυ Ο’Κόννορ: Ανορθόδοξα παραδοσιοκρατισσα και Χριστιανή συγγραφέας
Το Wise Blood (Σοφό Πνεύμα) είναι η ιστορία ενός νεαρού που ζει μια έμφυτη κρίση Πίστης που μέσα στο μίσος για την Πίστη των γονέων του κτίζει την Εκκλησία χωρίς Χριστό. Ενώ μαγεύεται από ένα “τυφλό κήρυκα, τον Άζες Χωκς και την 15χρονη έκφυλη κόρη του Σάμπαθ Λίλυ και γίνεται φίλος με τον νεαρό Ένωχ Έμορυ που τον οδηγεί να αποδεχτεί ως προφήτη της νέας του Εκκλησίας ένα μουμοποιημένο νάνο ως Θείο Βρέφος.
Γ.Π
Όταν οι εκδόσεις Signet κυκλοφόρησαν την χαρτόδετη έκδοση του Wise Blood, το διαφήμισαν ως “Ένα εξερευνητικό μυθιστόρημα αμαρτίας και λύτρωσης”. Παρόλα αυτά, αν πιστέψουμε την Φλάννερυ Ο’ Κόννορ, κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων της κυκλοφορίας του βιβλίου, υπήρχε πολύ αμφιβολία αν η αμαρτία και η λύτρωση ήταν τα δύο βασικά θέματα του βιβλίου. Σε μια επιστολή της του 1954 προς τον Μπέν Γκρίφιθ η συγγραφέας έγραψε:
“… Η σκέψη του επικεντρώνεται στο θέμα της Σωτηρίας. Δεν υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θέλουν να το δούν αυτό, και πιθανόν να είναι δύσκολο να το δουν γιατί ο Χάζελ Μόουτς είναι ένας τόσο θαυμαστός μηδενιστής. Παρόλα αυτά, ο μηδενισμός του τον οδηγεί πίσω στο γεγονός της λύτρωσης του, η οποία είναι αυτό από το οποίο θα ήθελε πολύ να ξεφύγει.”
Η πρώτη έκδοση του Wise Blood
Δεκαετίες αργότερα, και με όλα τα βουνά από άρθρα και βιβλία που γράφηκαν για τον καθολικισμό της Ο’ Κόννορ, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς πως κάποιος δεν θα μπορούσε να δει τι βρίσκεται στην καρδιά του βιβλίου. Αν γκουγκλάρει κανείς “Wise blood, redemption, O’Connor” θα βρει 166.000 λήμματα. Στην πραγματικότητα το βρίσκω δύσκολο να φανταστώ ότι υπήρξαν ποτέ προβλήματα επεξήγησης. Ναι σίγουρα υπάρχουν και άλλα θέματα στο βιβλίο. Ναι, ο Μόουτς είναι ένας αξιοθαύμαστος (και πολύ αστείος) μηδενιστής . Αλλά αυτό παραμένει. Δεν μπορεί να σου ξεφύγει. Έτσι δεν είναι;
Στην πραγματικότητα, γιατί να μην συζητήσουμε ένα από τα μεγαλύτερα και πιο φανερά θέματα του βιβλίου; Το ίδιο το όνομα του αξιοθαύμαστου μηδενιστή παίζει με αυτό το θέμα. Το όνομα Μόουτς (= αχυράκια) φέρνει φυσικά στο νού το απόσπασμα από το Κατά Ματθαίο Ευαγγέλιο (Κεφ 7:3-5)
Διατί βλέπεις το μικρόν αχυράκι, που υπάρχει στο μάτι του αδελφού σου, και δεν αισθάνεσαι το δοκάρι που είναι στο δικό σου μάτι; Και με τι δικαίωμα θα πεις στον αδελφό σου, «άφησε με να βγάλω το αχυράκι από το μάτι σου καθ’ όν χρόνο υπάρχει στο μάτι σου δοκάρι ολόκληρο (δηλαδή βαρύνεσαι εσύ από μεγαλύτερα αμαρτήματα); Υποκριτά, βγάλε πρώτα το δοκάρι από το μάτι σου και τότε θα ειδεις καθαρά, ώστε να βγάλεις με προσοχή και αγάπη το αχυράκι από το μάτι του αδελφού σου».
Και από την άλλη, η συντόμευση του Χέηζελ είναι το «Χέηζ» (ομίχλη, θολούρα) – το ιδανικό όνομα για κάποιον που του είναι τόσο δύσκολο να δει τι ακριβώς συμβαίνει μπροστά τιυ , που του είναι πιο δύσκολο ακόμα δυσκολότερο να δει την μεγαλύτερη αλήθεια και που βλέπει την Βίβλο μέσα από παραμορφωτικούς φακούς:
“Η Βίβλος ήταν το μόνο βιβλίο που διάβαζε. Δεν την διάβαζε συχνά, αλλά όταν την διάβαζε φορούσε τα γυαλιά της μάνας του. Του κούραζαν τα μάτια τόσο, που μετά από λίγο αναγκαζόταν να σταματήσει”.
Μπορούμε άνετα να πούμε ότι τα μάτια του Χέηζελ, είναι μεγάλο μέρος του βιβλίου. Δεν έχει να κάνει με το τι βλέπουν και τι δεν βλέπουν, αλλά που επικεντρώνονται. Η νεαρή αποπλανήτρια του, η Σάμπαθ Λίλυ (άλλο όνομα και αυτό με πολλούς συμβολισμούς) λέει στον πατέρα της: «Με αρέσουν τα μάτια του. Δεν φαίνεται να βλέπουν αυτό που κοιτάζει» Είναι τόσο απορροφημένος σε κάτι έξω από αυτόν τον κόσμο που μόλις και προσέχει τι συμβαίνει γύρω του (ειδικά όσο αφορά την καημένη της Σάμπαθ – η τον ακόμα πιο άτυχο Ήνωχ Έμερυ). Και αυτό το κάτι- ξέρουμε από το τέλος είναι η Σωτηρία.
O Μόουτς μπορεί να θέλει να ιδρύσει μια Εκκλησία, όπου «οι κουφοί δεν θα ακουν, οι τυφλοί δεν θα βλέπουν, οι παράλυτοι δεν θα ακούν, οι μουγκοί δεν θα μιλάνε και οι νεκροί θα παραμένουν νεκροί», αλλά τα πράγματα δεν γίνονται έτσι. Όταν καίει τα μάτια του με καυστική σόδα, βλέπει καθαρότερα από ποτέ. Ξέρει επιτέλους τι θέλει- και αυτό που θέλει είναι να μεταμεληθεί και να στραφεί στον Ιησού, τον οποίο ξόδεψε πολύ καιρό αρνούμενος τον. Και έτσι, διαπιστώνοντας εκ των υστέρων, ότι διαβάσαμε για τα μάτια του(και όλα τα άλλα μάτια για τα οποία διαβάζουμε στο Wise Blood) σχετίζονται με την σωτηρία της ψυχής.
Ο Μπράντ Ντούριφ (Χέηζελ Μόουτς) και ο Χάρυ Ντην Στάντον (Άζες Χωκς)
σε μια κεντρική σκηνή του “Ηρεμου Πνεύματος/ Wise Blood) του Χιούστον
Υπάρχει ακόμα περισσότερος συμβολισμός. Υπάρχει ακόμα σε ένα σημείο, ένα λαμπρό σύννεφο με ένα γένι που μοιάζει με τον Θεό και απομακρύνεται από τον Μόουτς όταν παίρνει ένα μονοπάτι που τον απομακρύνει από την τελική σωτηρία. Το οποίο δεν είναι τόσο παράλογο, όσο ακούγεται. Στο ίδιο γράμμα, στο οποίο αναφερθήκαμε νωρίτερα , η Φλάννερυ Ο’ Κόννορ έγραφε:
“Όταν αρχίζεις να περιγράφεις την σημασία ενός συμβόλου, όπως το τούνελ, το οποίο επανέρχεται συχνά στο βιβλίο, μπορείς αμέσως να ξεκινάς για να το περιορίσεις και ένα σύμβολο θα έπρεπε να εμβαθύνεται. Κάθε τι θα πρέπει να έχει μια ευρύτερη σημασία …”
Τακτοποιώντας τις εικόνες εδώ, αντιλήφθηκα πιθανόν τους φόβους και τους μείωσα και τους έκανα μικρότερους. Αν το αφαιρέσεις από το κείμενο, όλο το υλικό που μιλάει για σωτηρία φαίνεται τόσο ευγενική, όσο και η προδιάθεση του Χέηζελ απέναντι στον αντίζηλο προφήτη με το να τον κτυπάει επανειλημμένα με το παλιό τρελό αυτοκίνητο του. Δεν είχα καμμιά αντίρρηση, όταν ένα τέτοιο υλικό όταν τυλίγεται με την μαγευτική, ρυθμική πρόζα της Ο’ Κόννορ. Τουλάχιστον όχι λογοτεχνικά. Φιλοσοφικά δεν μου άρεσε.
Σχολιάζοντας στο εισαγωγικό σημείωμα του μήνα, ο Τομ Κόνομπόυ έγραφε:
“Πρέπει να πω ότι αυτό η αντιδραστική θρησκευτική ηθικολογία μοιάζει απρόσμενη επιλογή για τον Guardian. Υποθέτω ότι λίγο καλύτερο από τα άλλο της μυθιστόρημα The Violent Bear It Away, στο οποίο ο Τάργουώτερ βρίσκει λύτρωση όταν σοδομίζεται από τον Διάβολο, αλλά η μοίρα του καημένου του Χέηζ στο Wise Blood είναι μόνο ελάχιστα καλύτερη. Και όσο αφορά τον Ήνωχ Έμορυ είναι ακόμα μεγαλύτερος αντι-Νιτσεϊκός πτωτικός χαρακτήρας, από ότι ο Δικαστής Χόλντεν στο «Μπλάντ Μεριντιέν» του Κόρμαν Μακάρθυ»
Ο Τόμ Κόννομπυ έχει δίκιο. Οτιδήποτε μπορεί να προκύψει ως θέμα για συζήτηση και οτιδήποτε προκαλεί τα όρια μας είναι υγιές και καλό. Αλλά πρέπει να πω ότι δεν ένοιωσα άνετα με τον Καθολικισμό. Τελικά στο τέλος, όταν ο Χέηζελ βρίσκει την φώτιση, ο Χέηζελ φαίνεται να είναι πιο χαμένος από ποτέ. Το να βασανίζεις τον εαυτό σου με συρματόπλεγμα, το να βάζεις χαλίκια και γυαλί στα παπούτσια σου και να περιφέρεσαι για να πεθάνεις σε ένα χαντάκι δεν είναι οι πράξεις που οδηγούν ένα άνθρωπο στην σωστή διεύθυνση.
Γράφοντας όλα αυτά, είμαι σε απόλυτη αντίθεση με την συγγραφέα. Στην σημείωση της στην δεύτερη έκδοση του 1962 γράφει:I
“Ότι η πίστη στον Χριστό είναι για κάποιους θέμα ζωής και θανάτου μπλοκάρει τους αναγνώστες που θα προτιμούσαν να το σκέπτονται ως ένα θέμα μη μεγάλης σημασίας. Για αυτούς η αξιοπρέπεια του Χέηζελ βρίσκεται στην προσπάθεια του να ξεφορτωθεί με τέτοιο σφρίγος την ρακένδυτη φιγούρα που κινείται από δένδρο σε δένδρο στο πίσω μέρος του μυαλού του. Για την συγγραφέα η αξιοπρέπεια του Χέηζελ έγκειται στο να μην είναι δυνατός να το κάνει.”
Χέηζελ Μόουτς και Ήνωχ Έμορυ σε σκηνή της ταινίας
“Που θα προτιμούσαν να το σκέπτονται ως θέμα όχι μεγάλης σημασίας. Το θέμα κεντρίζει και μάλιστα το κτυπάει η ίδια η Φλάννερυ Ο’ Κόννορ! Επιτέλους αρχίζω να καταλαβαίνω κα΄τι από την αγωνία του Χέηζυ Μόουτς και επιτέλους μπαίνω στο κομμάτι εκείνο του βιβλίου που είναι πιθανόν να το προσφέρει αιώνια ζωή όπως ο Ιησούς Χριστός: την βασανιστική σαν συρματόπλεγμα εξυπνάδα του συγγραφέα. Επειδή πάνω από όλα το βιβλίο έχει σαν κεντρικό θέμα την Σωτηρία, εκείνο που για μένα ήταν πιο σημαντικό ήταν ότι ήταν τόσο διασκεδαστικό και τόσο όμορφα γραμμένο. Το να ξοδεύεις τόσο πολύ χρόνο για να μιλάς για τον βαρύ συμβολισμό και την πολύ σκοτεινή ώρα όταν η ψυχή παίρνει το τσάι της, πιστεύω ότι χαρακτήρισα λάθος το βιβλίο. Έχασα την ευκαιρία να μιλήσω για τις έξοχα ελαφρότερες στιγμές του βιβλίου. Όπως αυτή:
“Άρχισε να ρίχνει βροχή και στράφηκε στους υαλοκαθαριστήρες. Έκαναν μεγάλο κρότο σαν δυο ηλίθιοι που χειροκροτούν στην εκκλησία.”
Και αυτή:
“Ήταν άσχημη. Το μαλλί της ήταν τόσο λεπτό που έμοιαζε με ζαμπόν σάλτσα που έπεφτε από την κορυφή του κρανίου της.”
Και αυτή:
“Η Πίστη είναι αυτό που κάποιοι ξέρουν ότι είναι αληθινό, είτε το πιστεύουν είτε όχι..”
Και τότε η Ο’ Κόννορ με τσάκωσε ακόμη μια φορά. «Είναι ένα κωμικό μυθιστόρημα» γράφει στον πρόλογο «και ως τέτοιο είναι πολύ σοβαρό. Γιατί όλα τα κωμικά μυθιστορήματα πρέπει να γράφουν για θέματα ζωής και θανάτου» Και για αυτήν αυτή η φράση σημαίνει «πίστη στον Ιησού» Δύσκολα τολμάω να έχω παραπάνω αντίρρηση. Εσείς;
Του Σαμ Τζόρντισον
Πηγή: ww.theguardian.com
