του Δημήτρη Μπαλτά
Δρα. Καθηγητή Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν είμαι κριτικός κινηματογράφου, αλλά και γνωρίζω καλώς ότι η σκηνοθεσία δεν είναι ιστορική πραγματεία ή βιογραφία. Εάν ο θεατής θέλει να προσεγγίσει την ζωή ενός προσώπου, θα ανατρέξει στο έργο του ή σε τεκμηριωμένες βιογραφίες. Κατά την έννοια αυτή, είναι ατυχής η συστηματική κριτική των ημερών μας, που επικεντρώνεται, μεταξύ άλλων, στην ιστορικότητα της ταινίας ”Καζαντζάκης”.
Διαβάζω ότι ο σκηνοθέτης έκανε ”κακή σκηνοθεσία” επειδή λ.χ. στην ταινία του δεν περιέλαβε αναφορά στην Γαλάτεια Καζαντζάκη. Νομίζω ότι καλώς έπραξε που δεν περιέλαβε την εριστική Γαλάτεια στην ταινία του. Η οποία (Γαλάτεια) επέκρινε τον συγγραφέα όχι μόνον όσο ζούσε αλλά και μετά τον θάνατό του.
Διαβάζω επίσης ότι ο σκηνοθέτης έκανε ”κακή σκηνοθεσία” επειδή στην ταινία του ”αγιοποιεί” τον Καζαντζάκη. Αν και δεν αποδέχομαι την συνολική κοσμοαντίληψη του Καζαντζάκη, δεν θεωρώ ότι αυτή η απόπειρα, αν όντως επιχειρείται, εκ μέρους του δημιουργού είναι κάτι αρνητικό, την στιγμή μάλιστα που το έργο του Κρητικού συγγραφέα δεν διαβάζεται σήμερα, όπως άλλοτε.
Ομοίως, εάν ο θεατής ενδιαφέρεται να προσεγγίσει γεγονότα ιστορικά, θα ανατρέξει σε τεκμηριωμένα ιστορικά δοκίμια, όχι αποκλειστικώς και μόνον στην σκηνοθετική ( = αισθητική) αντίληψη ενός δημιουργού. Λ.χ. η σκηνή της σφαγής στα σκαλοπάτια της Οδησσού το 1905 στην ταινία ”Θωρηκτό Ποτέμκιν” του Σεργκέι Αϊζενστάιν είναι προϊόν της φαντασίας του Ρώσου δημιουργού. Δεν συνέβη το γεγονός της σφαγής, αλλά ο θεατής θυμάται, με μία συναισθηματική ή ιδεολογική φόρτιση, αυτό το εφεύρημα. Και η κριτική, φυσικά, εκθειάζει επί δεκαετίες, όχι άδικα, την περίφημη αυτή ταινία.
Ας αφήσουμε, επιτέλους, κύριοι κριτικοί, τον θεατή να κρίνει. Και αν δεν μπορεί να κρίνει, ας τον αφήσουμε τουλάχιστον να ψάξει τα πράγματα χωρίς κατευθυντήριες γραμμές.
