Γιορτή του Αγίου Γεωργίου σήμερα και στην Δύση ο Άγιος θεωρείται τόσο προστάτης της Αγγλίας, όσο και των Ιπποτικών Ταγμάτων. Και ποιος μύθος εκφράζει καλύτερα αυτά τα δύο από τον μύθο του Βασιλιά Αρθούρου και των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης;
Έτσι αποφασίσαμε να δημοσιευσουμε μια ανάλυση της αγαπημένης μας ταινίας “Εξκάλιμπερ” μέσα από την οπτική της Ιπποτικής πνευματικότητας του Μεσαίωνα, γραμμένο από έναν άνθρωπο που κατέχει το θέμα καλά (Άβαλον των Τεχνών)
του Γιώργου Σχοινά, εραλδικού καλλιτέχνη
« Για τον Αρθούρο δεν βρήκα περισσότερα γραμμένα σε βιβλία που να έχουν αξιοπιστία, μήτε άκουσα ή διάβασα άλλο τίποτε για το θάνατο του, εκτός απο το ότι τρείς βασίλισσες τον πήραν με ένα πλοίο……..ωστόσο αρκετοί απο διάφορα μέρη της Αγγλίας λένε πως ο Βασιλιάς Αρθούρος δεν πέθανε, αλλα με την θέληση του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού μεταφέρθηκε σε άλλο τόπο.»
Sir Thomas Malory, “Le mort d’Arthur”
Η κινηματογραφική ταινία με τον τίτλο «Εξκάλιμπερ» υλοποιήθηκε ως ένα όνειρο του σκηνοθέτη και παραγωγού Τζών Μπούρμαν, στο να δημιουργήσει ένα έργο που θα απαθανατίζει το έπος του μυθολογικου ήρωα Βασιλιά Αρθούρου. Εν μέρει το κείμενο είναι επίσης δικό του.
Εάν ανατρέξουμε στο έργο του Μπούρμαν γενικότερα, θα διαπιστώσουμε πως, ενώ οι ταινίες του απέχουν εξαιρετικά θεματολογικά, κατά πρώτη προσέγγιση, εν τούτοις, πάντοτε παραμένει το ηθικοπλαστικό στοιχείο ως το βασικό ζητούμενο, μαζί με την προβολή του αρρενωπού, ηρωικού προτύπου.
Ο Τζων Μπούρμαν κατευθύνει τον Νάιτζελ Τέρρυ στα γυρίσματα του “Εξκάλιμπερ”
Παρ’ όλα αυτά η αρχική ιδέα του δημιουργού εστίαζε περισσότερο στην φιγούρα του Μέρλιν παρά σε αυτή του Αρθούρου, καθώς το πρώτο σενάριο έφερε το όνομα του «μεγάλου μάγου» ως τίτλο, ενώ είχε γραφτεί ήδη από το 1969. Η εταιρία United Artists το είχε απορρίψει ως ασύμβορο λόγω του μεγέθους και του κόστους του, ενώ προτάθηκε στον σκηνοθέτη, αντί αυτού, να κάνει μία μεταφορά του λογοτεχνικού έργου του καθηγητή Τόλκιν «Ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών»- το οποίο πόνημα τελικά υλοποιήθηκε από τον Πήτερ Τζάκσον κάποιες δεκαετίες αργότερα (Φυσικά δεν κατανοώ με ποιό σκεπτικό μία μεταφορά του Τολκινικού έργου θα ήταν συντομότερη ή πιό συμφέρουσα στην παραγωγή).
Ωστόσο ο Μπούρμαν δεν είχε εγκαταλείψει το αρχικό του σχέδιο και, αφού βρήκε τους κατάλληλους συνεργάτες, ξεκίνησε τα γυρίσματα του «Εξκάλιμπερ» χρησιμοποιώντας σκηνικά που αρχικά είχαν φτιαχτεί γιά την δημιουργία του «Άρχοντα». Ίσως κατ’ αυτό τον τρόπο να δικαιολογείται η χρήση έντονων φαντασιακών στοιχείων στις θωρακίσεις και τα κοστούμια. Η ταινία ολοκληρώθηκε το 1981.
Τα γυρίσματα έγιναν σε διάφορα σημεία της ιρλανδικής υπαίθρου, συμπεριλαμβανομένου ενός νορμανδικού κάστρου. Η ιδιαίτερη φυσιολογία των δασών της συγκεκριμένης χώρας συνέβαλλε στην υποβλητικότητα των σκηνών, ταυτόχρονα με την εξαιρετική χρήση κλασσικών μουσικών θεμάτων, μέσα από έργα του Ριχάρδου Βάγκνερ και του Κάρλ Όρφφ, καθώς και κάποιων κομματιών του μουσουργού Τρέβορ Τζόουνς με μεσαιωνική ατμόσφαιρα. Δεν θα ήταν ίσως υπερβολή να ισχυριστώ πως στο «Εξκάλιμπερ» πιθανώς έχουμε την καλύτερη και την δραματικότερη προσαρμογή της μουσικής σε κινηματογραφικές σκηνές, που είχαμε ποτέ μέχρι εκείνη την στιγμή.
Η ταινία, επίσης, απετέλεσε ευκαιρία γιά την ανάδειξη του ιρλανδικού κινηματογράφου και βρετανών ηθοποιών, όπως η Έλεν Μίρρεν (Μοργκάνα), ο Λίαμ Νήσον (Σερ Γκαουέην), ο Πάτρικ Στιούαρτ (Λεόντογκρανς του Κάμελιαρντ), με τους Ναϊγκελ Τέρρυ, Νίκολ Γουίλλιαμσον και Νίκολας Κλαίη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους.
Στα αρνητικά που θα μπορούσε να εντοπίσει κάποιος, τα ειδικά εφφέ της ταινίας είναι φτωχά σε σχέση με αυτά του Χόλλυγουντ, οι σκηνές μάχης δεν είναι ιδιαίτερα ρεαλιστικές, ενώ οι μάχες που περιλαμβάνονται (όπως η Μάχη του Κάμλαν και του Μπάντον Χίλλ- παρ’ όλο που δεν αναφέρονται τα τοπονύμια) δεν παρουσιάζουν τους εντυπωσιακούς αριθμούς στρατευμάτων που έχουμε πλέον συνηθίσει από μεγάλες παραγωγές, όπως ο Άρχοντας των Δαχτυλιδιών.
Επίσης, κάποιες σκηνές είναι πτωχές σε ρεαλισμό και ο τρόπος με τον οποίο εκφράζονται οι ηθοποιοί είναι επιτηδευμένα θεατρτικός και, οπωσδήποτε, δεν είναι εκείνος που φανταζόμαστε πως θα συνήθιζαν οι πολεμιστές του 5ου αιώνα μ.Χ.. Ωστόσο όλες αυτές οι αστοχίες δικαιολογούνται δεδομένων της εποχής που γυρίστηκε η ταινία και των προθέσεων του δημιουργού, που θα προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε εδώ.
Σεναριακά, η ταινία ξεκινά με την μυστηριώδη γέννηση του Αρθούρου, η οποία είχε προφητευθεί με σκοπό την εκπλήρωση ιδιαίτερων ανακτικών (=βασιλικών) πεπρωμένων και επιτεύχθηκε με την βοήθεια της μαγείας, στο κάστρο του Ντάτζιλ. Σε αυτή την εξέλιξη ο μάγος Μέρλιν αναλαμβάνει τον κύριο ρόλο, καθώς είναι εκείνος που καθιστά τον βασιλιά Ούθερ να μοιάζει εξωτερικά με τον Δούκα της Κορνουάλλης, ώστε να μπορέσει ο πρώτος να συνεβρεθεί με την σύζυγο του δεύτερου, Ιγκρεϊνη και να μπορέσει να πραγματοποιηθεί η σύλληψη του Αρθούρου.
Με την γέννηση του βρέφους, ο Μέρλιν απαιτεί την πατρότητα του νεογέννητου από τους φυσικούς γονείς, κάτι που ο Ούθερ είχε εκ των προτέρων υποσχεθεί κατά επιπόλαιο τρόπο, χωρίς να κατανοεί την εσωτερική σημασία όλων όσων του συμβαίνουν. Εδώ ο Ούθερ παρουσιάζεται ως ένα «έρμαιο της τύχης» ένας άνθρωπος που άγεται και φέρεται από τα πάθη του και ο οποίος οπωσδήποτε είναι ανίκανος να εκπληρώσει ανώτερα πεπρωμένα.
Συνεχίζει με την απόκτηση του Ξίφους της Δύναμης μέσα από την ισχύ του «πραγματικού αίματος», με τον Μάγο Μέρλιν ως καθοδηγητή, και την δραματοποίηση του έργου και των πράξεων του Βασιλέα και των Ιπποτών του, με κορωνίδα την ίδρυση του Τάγματος της Στρογγυλής Τραπέζης και την Αναζήτηση του Άγιου Δισκοπότηρου.
Γιά την επίτευξη του σκοπού του, ο Μπούρμαν χρησιμοποίησε ως κύρια πηγή, το έργο του Άγγλου συγγραφέα και ιππότη του 15ου αιώνα, Σερ Τόμας Μάλορυ «Ο Θάνατος του Αρθούρου», που αποτελεί ένα από τα πλέον ολοκληρωμένα έργα της περιόδου με την συγκεκριμένη θεματολογία. Η επιλογή λοιπόν του Μάλορυ δεν ήταν τυχαία, διότι στο συγκεκριμένο έργο συναντάμε τον μύθο στην πλέον ολοκληρωμένη του μορφή, ενώ στο ίδιο αποτυπώνονται όλες οι αρχές που διαμόρφωσαν τον μύθο όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.
Τα βασικά γνωρίσματα της πλοκής της ταινίας, πέρα από την αφήγηση των γνωστών πράξεων του Αρθούρου ως ενός δίκαιου και πεφωτισμένου ηγέτη, είναι η ακριβής αποτύπωση της λεγόμενης «ηθικής του Αυλικού Έρωτα», η απόδοση του συμβολισμού του «ιερού ξίφους» κατά την ευρωπαϊκή παράδοση (που συνδέεται με την Ανακτότητα) και η ορθή απόδοση της ουσίας του μυθολογικού εκείνου στοιχείου που ονομάζεται « Ιπποτική Αναζήτηση», η οποία γίνεται με τρόπο που υπερβαίνει το αυστηρά θρησκευτικό πλαίσιο των μεσαιωνικών και ανάγεται σε αρχές με πανανθρώπινη ισχύ.
Γιά να κατανοήσουμε την σημασία αυτών των στοιχείων στην ταινία του Μπούρμαν, θα πρέπει να ανατρέξουμε στον τρόπο σκέψης του ανθρώπου παλαιότερων αιώνων. Πρέπει να κατανοήσουμε πως για τους μεσαιωνικούς ανθρώπους, ο ορατός κόσμος δεν ήταν αποκομμένος από τον “μεταφυσικό” (δηλαδή τον κόσμο των ιδεών απ’ όπου εκπορεύεται κάθε δημιουργική δύναμη), αλλά σχετιζόταν άρρηκτα μαζί του. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο συμβολισμός αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητάς τους καθώς κάθε τι αισθητό δεν εκλαμβανόταν παρά ως η μορφική απεικόνιση μίας κατ’ αναλογίαν ιδέας.
Αντιστοίχως, οι αρμονικές αναλογίες στην δημιουργία ενός ανθρώπινου έργου δεν αφορούσαν αποκλειστικά την αρμονία και το κάλλος με αισθητικά κριτήρια αλλά και με μεταφυσικά ή ιδεολογικά- καθώς εννοείτο πως η αντιστοιχούμενη σε αυτά τάξη έβρισκε αναλογία σε μία θεία Τάξη, μία θεία νομοτέλεια, από την οποία απέρρεε πάν ό,τι καλό. Ψήγματα αυτής της κοσμοθέασης λαμβάνουμε ακόμα και μέσα από τα κλασσικά παραμύθια.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ…
