
του Γιώργου Πισσαλίδη
Μία από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της παγκόσμιας μουσικής σκηνής πρόκειται να υποδεχθεί σύντομα η Αθήνα. Πρόκειται για την Ελληνοαμερικανίδα ιέρεια της «αβαν γκαρντ» Αδαμαντία Ξυνογαλά, ή Ντιαμάντα Γκαλάς, που πρόκειται να τραγουδήσει στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών στις 20 Μαϊου 2017.
Βέβαια ο όρος τραγούδι είναι πολύ συμβατικός για την ψηλόλιγνη Γκαλάς με τα εκφραστικά μάτια και την φωνή που πιάνει 4 οκτάβες. Η Αδαμαντία εκρήγνεται επί σκηνής χρησιμοποιώντας την φωνή της με ένα εφιαλτικό και παραισθησιακό τρόπο που σε τρυπάει μέχρι το κόκκαλο. Σκοπός της να ξυπνήσει το κοινό της από τον λήθαργο για τα θέματα που την αφορούν, είτε πρόκειται για την επιδημία του AIDS, είτε για το ολοκαύτωμα του Μικρασιατικού Ελληνισμού. Ενώ πέρα από τις αβαν γκάρντ συνθέσεις της χρησιμοποιεί τραγούδια που εκτείνονται από τα μπλούζ της Αμερικής μέχρι τα μοιρολόγια της Μάνης και από τα ρεμπέτικα στα τραγούδια του θρυλικού Τζώννυ Κας. Τραγούδια που τα απογυμνώνει μουσικά και τα μετατρέπει σε θρησκευτική επίκληση. Όπως έγραψε και η κριτικός Σούζαν Μακ Κλάρυ: «Η Γκαλάς κηρύσσει μια νέα στιγμή στην ιστορία της μουσικής παρουσίασης».
Γεννημένη στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνιας από Έλληνες γονείς, έδειχνε πάντα ταλέντο στο πιάνο και σπούδασε κλασική μουσική και τζαζ, καθώς και visual-art performance πριν μετακομίσει στην Ευρώπη. Το καλλιτεχνικό της ντεμπούτο το έκανε το 1979 στο Φεστιβάλ του Αβινιόν, κρατώντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην όπερα «Μια μέρα σαν τις άλλες» του Βίνκο Γκλομποκάρ βασισμένη σε ντοκουμέντα της Διεθνούς Αμνηστίας για μια Τουρκάλα που βασανίσθηκε από τις Τουρκικές αρχές.
Μέσα στην δεκαετία του ’80, όλη της η ενέργεια της δόθηκε στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα θύματα του AIDS. Μία από τις συγκλονιστικότερες βραδιές για τον γράφοντα υπήρξε τον Σεπτέμβριο του 1991, όταν η Ντιαμάντα Γκαλάς μετέφερε στον Λυκαβηττό το Plague Mass (Λειτουργία της Πανούκλας), την ζωντανή εκδοχή της τριλογίας της «Μάσκας του Κόκκινου Θανάτου» (που αποτελείται από τους δίσκους The Divine Punishment , Saint Of The Pit και You Must Be Certain of the Devil). Σε εκείνη την τουρνέ χρησιμοποιούσε κείμενα της Βίβλου, ποίηση του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, ηλεκτρονική μουσική και εξπρεσιονιστική όπερα με μια προβοκατόρικη θεατρική παρουσία και μια φωνή που ξύπναγε νεκρούς για να κατηγορήσει την αδιαφορία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και της αμερικάνικης κυβέρνησης απέναντι στα θύματα του AIDS. Η ίδια θεωρούσε το AIDS γενοκτονία και όλοι της οι δίσκοι, από το Litanies of Satan μέχρι το The Singer, όπου αναδεικνυόταν σε φοβερή μπλουζίστρια, είναι αφιερωμένοι στην ασθένεια από την οποία πέθανε ο αδελφός της.
Ένας θρήνος για την Σμύρνη και τον Χρυσόστομο
Εκείνος όμως ο δίσκος της που πρέπει να μας αφορά από εθνική άποψη, είναι το Defixiones, Will and Testament του 2003. Πρόκειται για ένα δίσκο αφιερωμένο στην γενοκτονία Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσύριων από τους Τούρκους την περίοδο 1916 – 1923. Η ίδια θυμάται πως ξεκίνησε το ενδιαφέρον της για αυτήν την εθνική υπόθεση: «Η οικογένεια του πατέρα μου ήταν Πόντιοι από την Μικρά Ασία. Από όταν ήμουν 10 χρονών μου έλεγε πως τους κυνηγούσαν οι Τούρκοι και αποφάσισαν να πάνε να ζήσουν στην Σμύρνη και μετά μου έλεγε τι έγινε στην Σμύρνη. Ο πατέρας μου με έβαζε να δω το «Αμέρικα Αμέρικα» του Ηλία Καζάν για να καταλάβω πως βρέθηκαν στην Αμερική».
Ενώ σε συνέντευξη της στο You Tube δηλώνει: «Defixiones σημαίνει κατάρα στα Ελληνικά. Ήταν η προειδοποίηση που υπάρχει στους τάφους των λαών όπως των Ελλήνων που σκοτώθηκαν στην Τουρκία, και είχε το νόημα ότι αν σκάψει κανείς αυτόν τον τάφο, όλες οι γενιές μετά από αυτόν θα υποφέρουν πολλά δεινά. Και αυτό συνέβαινε επειδή δεν πίστευαν ότι η Τουρκική αστυνομία θα τους προστατέψει και πραγματικά κανείς δεν τους προστάτεψε. Οι Τούρκοι έσκαψαν τους τάφους μόνο και μόνο για να αποδείξουν ότι μπορούν να το κάνουν. Έπαιρναν τα λεφτά από τις τσέπες και τα δακτυλίδια από τα χέρια των νεκρών, σκυλεύοντας τους τάφους. Το Defixiones έχει να κάνει με γενοκτονίες ενάντια σε εθνικές μειονότητες που οι άνθρωποι είτε τους φοβόταν, είτε τους ζήλευαν, επειδή είχαν πολλά λεφτά. Αυτό έγινε με τους Έλληνες και τους Αρμένιους στην Τουρκία. Οι Τούρκοι όχι μόνο τους σκότωσαν, αλλά θέλησαν να βεβαιωθούν ότι αυτοί οι λαοί δεν θα ξαναϋπάρξουν». Ενώ έχει δηλώσει ότι η γενοκτονία των Αρμενίων και των Ελλήνων δεν πρόκειται να αναγνωρισθεί γιατί θίγονται οι οικονομικές και στρατιωτικές σχέσεις των Ηνωμένων Πολιτειών με την Τουρκία και το Ισραήλ που την στηρίζει.
Ο δίσκος περιλαμβάνει μανιάτικα μοιρολόγια, ρεμπέτικα, αλλά και μελοποιημένη ποίηση του Νερβάλ, του Παζολίνι, Αρμένιων και Σύριων ποιητών. Στο τραγούδι Orders from the Dead η Γκαλάς τραγουδά απελπισμένα για την καταστροφή της Σμύρνης:
O κόσμος φλέγεται (4). Ο κόσμος φλέγεται αλλά οι φλόγες δεν είναι κάτι νέαο στους νεκρούς μας. Οι νεκροί έκαναν την τελευταία προσευχή τους, κλαίγοντας μέσα στις φλόγες. ΟΙ νεκροί μας τραγούδησαν το τελευταίο τους νανούρισμα μέσα σε αυτές τις φλόγες. Οι νεκροί μας προσευχήθηκαν στον άπιστο Θεό τους μέσα σε αυτές τις φλόγες. Οι νεκροί μας ψυθίρισαν ένα τελευταίο αντίο στην μάνα τους μέσα σε αυτές τις φλόγες:
Της είπα, “Μάνα, μην σκιάζεσαι. Θα γυρίσουμε. Έχε γεια, μάνα!”
“Τα παιδιά μου καλέ! Μην είδατε τα παιδιά μου; Για όνομα του Θεού! Ωχ, μου τα πήρανε… και τι να θέλω τη ζωή; Τα παιδιά μου! Τα παιδιά μου!”
Οι σκηνές σαν αυτές που κάποιοι τις αποκάλεσαν «συνωστισμό στο λιμάνι της Σμύρνης». Αλλού περιγράφει τις ωμότητες των Τούρκων:
«Οι νεκροί μας παρακολούθησαν τις κόρες τους να τις σφάζουν, να τις βιάζουν και να τις κτυπούν ενώ ακόμα έκαιγαν αυτές τις φλόγες. Οι νεκροί μας παρακολούθησαν την στιγμή που τα μάτια και η γλώσσα του Χρυσοστόμου (Σμύρνης) ξεριζώθηκαν , τα δόντια και τα δάκτυλα τα έσπασαν ένα προς ένα , στα γέλια και τις επιδοκιμασίες εκείνων των φλόγων.
Αρπάξανε από την τετράδα μας, του σκίσανε την κοιλιά με μια μαχαιριά, τον βάλανε και βάδισε, κρατώντας τ’άντερά του στα χέρια.
Οι νεκροί μας γέννησαν Τούρκικες νίκες, το γαργάρισμα και μετά το ετοιμοθάνατο τρόπαιο σε μια ξιφολόγχη που σημάδεψε τα σύνορα του κόσμου που φλέγεται».
Για όνομα του Χριστού! Μην μας αφήσετε! Έχουμε μωρά μαζί μας, έχουμε γερόντους, κορίτσια… Είστε υπεύθυνοι! Νάυαρχε, νάυαρχε… Φωτιά! Φωτιά!
Παρακάτω περιγράφει την πορεία στην έρημο και τα τάγματα εργασίας:
«Οι νεκροί μας σύρθηκαν σε πορείες μέσα στον ήλιο της ερήμου μέχρι που ο ήλιος έκαψε τα πνευμόνια τους και όταν οι ηλιακτίδες έφεραν το μέσα έξω τα στόματα τους και ξερίζωσαν τα χείλη τους, ακούσαμε την τελευταία προσευχή τους “Κύριε και Θεέ μας, έχε οίκτο στις ψυχές μας”
Η προδοσία των Μεγάλων Δυνάμεων δεν της ξεφεύγει:
Μας προδώσανε! Μας ξεπουλήσανε! Π’ανάθεμά τους! Νάυαρχε, τι κάνεις; Νάυαρχε, σώστε μας! Φωτιά! Φωτιά!
Είδαν τον κόσμο να φλέγεται . θαμμένοι αλλά όχι νεκροί, μέσα στα λαγούμια, σφραγιεμένοι: «Γκιαούρη! Άπιστε ! Ο Θεός μας διάλεξε να πεθάνεις»
Γονάτισε κάτω! Και γονατίζει. Ξεγυμνώσου! Και ξεγυμνώνεται. Ανοιχτά τα σκέλια σου! Και τα ανοίγει. Χόρεψε! Και χορεύει. Φτύσε την τιμή σου και την πατρίδα σου! Και φτύνει. Απαρνήσου την πίστη σου! Και την απαρνιέται.
Και τώρα οι νεκροί που δεν ευλογήθηκαν μας διέταξαν να πούμε: “Αυτός είναι ο τάφος μου, το ιερό μου κρεββάτι. Δεν μπορείτε να το πάρετε. Δεν μπορείτε να σβήσετε το όνομα μου.”
Δεν μπορείς να σβήσεις τους νεκρούς. Δεν μπορείς να σβήσεις τους νεκρούς, επειδή τώρα έχουμε διαταχθεί να καταγράψουμε τα ονόματα τους, τα νούμερα τους, να δώσουμε την ημερομηνία γέννησης, την γήινη πόλη τους, το όνομα του πατέρα τους και την γλύκα των ματιών της μητέρας τους».
Το Defixiones, Will and Testament υπήρξε ο τελευταίος δίσκος με δικό της υλικό. Θα ακολουθήσει το Guilty Guilty, Guilty που περιλαμβάνει τραγούδια για τραγικούς έρωτες και εγκλήματα τιμής. Τραγούδια που επεκτείνονται από το Long Black Veil που έκανε διάσημο ο Τζώννυ Κας μέχρι το Autumn Leaves του Υβ Μοντάν σε στίχους Ζακ Πρεβέρ, αλλά και τραγούδια της Πιαφ και της Τίμι Γιούρο. Φέτος κυκλοφόρησε δύο λάιβ με αγαπημένα τραγούδια τζαζ και κλασσικού αμερικάνικου ρεπερτορίου, τα All The Way και At Saint Thomas the Apostle Harlem.
Κατά πάσα πιθανότητα θα ερμηνεύσει αυτό το υλικό με μια επιλογή από παλιότερο υλικό. Όπως και να έχει αξίζει η παρακολούθηση της συναυλίας της.