Συνεχίζουμε με το δεύτερο μέρος ενός κειμένου του σημαντικού φιλοσόφου, λογίου και κοινωνιολόγου Παναγιώτη Κανελλόπουλου, όπου καταγράφει τους σταθμούς που οδήγησαν στη ελληνική ανεξαρτησία, τις ξένες δυνάμεις, το αναγκαίο κι εφικτό της ελληνικής αλήθειας αλλά και το ανολοκλήρωτο που ακόμη επιζητούμε.
Πρόλογος – επιμέλεια Σπύρος Δημητρίου
Η 22 Απριλίου 1826 ήταν η μέρα που έπεσε το Μεσολόγγι, η ημέρα που σημειώθηκε η ένδοξη εκείνη έξοδος εκατοντάδων ηρώων που ύστερ’ από μακρά πολιορκία κατάφεραν ν’ ανοίξουν το δρόμο της σωτηρίας χαρίζοντας στην αιωνιότητα μια λάμψη που δεν της ήταν και πολύ γνωστή. Χρειάσθηκε, ωστόσο, ακόμη περισσότερο από ένα έτος για να έρθει η 6η Ιουλίου 1827, δηλαδή η ημέρα της υπογραφής της συνθήκης του Λονδίνου, που, επαναλαμβάνοντας το περιεχόμενο του πρωτοκόλλου της Πετρουπόλεως επρόβλεψε και την ενδεχόμενη επέμβαση των τριών στόλων – του αγγλικού, του γαλλικού και του ρωσικού – για την ειρήνευση του Μοριά.
Στις 20 Οκτωβρίου 1827, οι στόλοι επραγματοποίησαν την πράξη εκείνη, που συνύφανε για πάντα τα ονόματα των ναυάρχων Κόδριγκτον, Δε Ριγνύ και Χέυντεν με τό όνομα της Ελλάδος. Ο Γεώργιος Κάννινγκ δεν πρόλαβε να χαρεί το αποτέλεσμα της πολιτικής του. Μπορούμε όμως να πούμε και για τον Κάννινγκ, ότι είπε τις ώρες εκείνες ο Βίκτωρ Ουγκώ για τον Βύρωνα:
«Η Ελλάδα ελευθερώθηκε και μέσ’ από τον τάφο χαιρετίζει ο Βύρων το Ναυαρίνο».
“H Ναυμαχία του Ναυαρίνου”, πίνακας του Ιβάν Αιβαζόφσκυ
Η επέμβαση των στόλων ήταν μια πράξη αποφασιστική, αλλά δεν ήταν ένα τέρμα. Η ελληνική τραγωδία, που με τη συνετή δράση του στρατηγού Μαιζόν στα τέλη του 1828 απαλύνθηκε σε ορισμένο τμήμα της Ελλάδος, στον Μοριά, δεν εσταμάτησε ωστόσο να παίζεται. Το πρωτόκολλο του Λονδίνου της 22ας Μαρτίου του 1829 εθέσπισε νομικά την ελληνική ανεξαρτησία κάτω από την αιγίδα του Σουλτάνου. Υπογράφοντας τη συνθήκη της Ανδριανουπόλεως, που ετερμάτισε τον ρωσοτουρκικό πόλεμο., η Υψηλή Πύλη υιοθέτησε τους όρους των πρωτοκόλλων του Λονδίνου, αλλά ο Κυβερνήτης Καποδίστριας, διερμηνεύοντας πιστά την ψυχή εκείνων που είχαν πέσει για την Ελλάδα, δεν αποδέχθηκε τις μισές λύσεις. Αφού οι νεκροί είχαν δοθεί ολόκληροι στο θάνατο, γιατί δεν θάπρεπε τάχα κ’ οι ζωντανοί να δοθούν κι’ αυτοί ολόκληροι στην ελληνική ζωή;
Στη δύσκολη αυτή ώρα δυο ήταν οι άνδρες που βοήθησαν αποτελεσματικά την Ελλάδα : ο υπουργός των Εξωτερικών της Αγγλίας λόρδος Άμπερντην και ο Γάλλος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Γκιγιεμινό. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830, που δυο μήνες αργότερα αναγκάστηκε να το δεχτεί ο Σουλτάνος αναγνωρίσθηκε η απόλυτη ανεξαρτησία της Ελλάδος. Ποιάς όμως Ελλάδος;
Τα όρια της Ελλάδος που χαράχθηκαν τον Φεβρουάριο του 1830 ελευθέρωσαν λιγώτερους από πεντακόσιες χιλιάδες Έλληνες. Τα όρια αυτά διορθώθηκαν βέβαια λιγάκι, αλλά και μετά τη διόρθωσή τους, που έγινε με τα νέα πρωτόκολλα του 1831 και του 1834 οι σπουδαιότερες από τις βόρειες επαρχίες της Ελλάδος, καθώς και η Κρήτη και τα άλλα μεγάλα νησιά του Αιγαίου έμειναν έξω από την ελεύθερη Ελλάδα.
Ωστόσο, κι’ αυτό ήταν κάποια αρχή. Και ο Δούξ de Broglie μπορούσε ήδη να ξεχωρίσει εμπρός του την εικόνα μιας Ελλάδος, που ήταν προορισμένη γρήγορα να μεγαλώσει ως ναυτική δύναμη. Και η Ελλάς μεγάλωσε. Μεγάλωσε ως γεγονός υλικό, αλλά και ως σύμβολο παθών και πόνων. Και ύστερ’ από σκληρούς και ατελείωτους αγώνες, που διαρκέσανε απάνω από εκατό χρόνια, η Ελλάς βυθίστηκε σήμερα πάλι στον ίδιο ωκεανό αίματος και στο ίδιο βάθος πόνου, που είχε χαρακτηρίσει τη ζωή και το θάνατό της, το θάνατο και την ανάστασή της στο 1821.
Το 1821 και το 1940 είναι για την Ελλάδα ισοδύναμα σε τραγωδίες και σε ηθική ομορφιά. Οι αναλογίες που υπάρχουν μεταξύ τους είναι πολλαπλές, ακόμη κ’ εκείνες που αναφέρονται σε παροδικές εμφύλιες συγκρούσεις. Ο Αδαμάντιος Κοραής, ο μεγαλύτερος πνευματικός ηγέτης των Ελλήνων στο 1821, είχε απόλυτα δίκιο, απευθύνοντας στους Έλληνες, που είχαν επαναστατήσει, εκκλήσεις για ομόνοια. Είχε δίκιο. Ωστόσο, πρέπει και να παρατηρήσουμε ότι για τον Κοραή ήταν πράγμα εύκολο ν’ απευθύνει συμβουλές από το παρατηρητήριό του που βρισκόταν στο Παρίσι.
Στην Ελλάδα, στο 1821, ακριβώς όπως και σήμερα, δεν υπήρχαν παρά ερείπια, καπνοί, καρδιές πυρπολημένες, κορμιά ηρώων που μαρτυρούσαν. Και, το σπουδαιότερο απ’ όλα, δεν υπήρχε ακόμα κράτος. Μπορείτε τάχα να συλλάβετε, αγαπητοί μου αναγνώστες, τι ακριβώς σημαίνει η τελευταία αυτή φράση; Μπορείτε τάχα να καταλάβετε τι συμβαίνει σε μια χώρα που κατέχεται από τον εχθρό, όταν ο λαός οργανώνεται παρά την ανυπαρξία κράτους και συνεχίζει τον αγώνα κατά των κατακτητών, χωρίς κράτος, χωρίς κοινοβούλιο και κυβέρνηση, χωρίς υπουργούς και επιτελεία; Δεν θα επρόκειτο για κάτι το εγκόσμιο και ανθρώπινο, αν δεν σημειώνονταν και διενέξεις. Σημειώνονται, άλλωστε παντού οι διενέξεις αυτές, με μόνη τη διαφορά ότι στις ελεύθερες και οργανωμένες χώρες ακολουθούν το δρόμο που ορίζουν οι πολιτικοί θεσμοί και κανονισμοί. Στην Ελλάδα σήμερα, όπως ακριβώς και στην περίοδο 1821 – 1828, οι διαφορές δεν μπορούν να λυθούν παρά μόνο με τρόπο ανώμαλο, γιατί η ομαλή ζωή προυποθέτει την ύπαρξη κράτους, και κράτος στην Ελλάδα δεν υπάρχει.
O θάνατος του Καποδίστρια μια απόδειξη ότι στην μετα-επαναστατική Ελλάδα οι διαμάχες λύνονται με ανώμαλο τρόπο
Αλλά, στο κάτω της γραφής, έχουμε τάχα το δικαίωμα, μπροστά στο υπέροχο γεγονός που ενσαρκώνεται στην ενότητα θυσίας του ελληνικού λαού, ν’ αφήνουμε τον εαυτό μας να επηρεάζεται από εφήμερες διενέξεις που άλλωστε δεν αφορούν παρά ομάδες ανθρώπων που ζουν σε μιαν έκτακτη κατάσταση;
Η ιστορία δεν είναι υπόθεση καλλιγραφίας, δεν είναι ένα «ταμπλώ βιβάν». Οι πιο μεγάλες σελίδες της ιστορίας γράφτηκαν με ανώμαλη και άσχημη γραφή, και τούτο για τον απλούστατο λόγο, ότι για νάναι μια σελίδα της ιστορίας μεγάλη πρέπει να είναι συνυφασμένη επίσης με πόνους μεγάλους. Κ’ οι πόνοι προκαλούν ίχνη βαθειά, ρυτίδες, στο πρόσωπο της ιστορίας. Η Ελλάς πάσχει, όπως έπασχε και στο 1821. Πάσχοντας παλεύει, δημιουργεί, ξεπερνάει τον εαυτό της. Το ίδιο μπορούμε να πούμε για την Ευρώπη ολόκληρη, και για τον κόσμο ολόκληρο. Ποτέ στην ιστορία η κρίση της ζωής δεν ήταν τόσο ολοκληρωτική όσο σήμερα. Οι μεγάλες κρίσεις έχουν και τη σκοτεινή τους πλευρά. Αλλά από το βάθος της νύχτας προβάλλει και σκίζει τα σκότη η σπίθα της μεγάλης ελπίδας. Η Ελλάς συμβάλλει μ’ όλο της το αίμα, μ’ όλη της την ψυχή, στην παγκόσμια προσπάθεια που είναι αναγκαία για να μετατραπεί η μεγάλη ελπίδα σε πραγματικότητα. Η ακαθόριστη ελπίδα της σημερινής ημέρας θα είναι η απτή πραγματικότητα της αυριανής.
Η Αγία Λαύρα, το σεμνό μοναστήρι, όπου καθιερώθηκε η ελληνική ανεξαρτησία, δεν υπάρχει πια ως υλικό γεγονός. Στις 13 Δεκεμβρίου 1943 οι Γερμανοί το τίναξαν στον αέρα. 750 άνδρες των Καλαβρύτων βρήκαν θάνατο μαρτυρικό από τα χέρια των γερμανών την ίδια μέρα που σημειώθηκε και η ιεροσυλία. Στο ιερό αυτό απόσπασμα των Αθανάτων εμπιστεύθηκε το πνεύμα της ιστορίας τη φύλαξη του πυρπολημένου συμβόλου. Έτσι το μέγα σύμβολο της ελληνικής αλήθειας θα είναι ακόμα καλύτερα φυλαγμένο στην αιωνιότητα».
Συλλογικό ΤΟ ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ. Η κιβωτός του Νέου Ελληνισμού Εκδόσεις περιοδικό της «ΕΥΘΥΝΗΣ» ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΜΕΘΟΡΙΟΥ Αθήνα 1993
