του Μπάμπη Α. Παπαχαραλάμπους
Στις πανάρχαιες πέτρες του Ηρωδείου ακούστηκε επιτέλους ο λόγος και τα λόγια του μεγάλου τραγωδού.
Μια παράσταση ανωτάτης ευωδίας κι ευλογίας, πολύ πάνω και μακριά από τα ξερατά που ξεφουρνίζονται στην Επίδαυρο. Με ιερή αγωνία για την προσέγγιση των εννοιών και με σκηνικά ευρήματα που ενσαρκώνουν τα μεγάλα αρχέτυπα, απολυμάνθηκε η τραγωδιακή όψη από τις χλαπάτσες της νεωτερικότητας που σερβίρουν επί χρόνια οι ντόπιοι και ξενόφερτοι στραγαλατζήδες. Και λύθηκε η απορία γιατί το κρατικοδίαιτο γλυφτροσκυλολόϊ και ποταπό κομματοσκυλολόϊ πολεμά με λύσσα τον Πάνο Αγγελόπουλο.
Η παράσταση καταθέτει τον ερωτικό μόχθο της να προσεγγίσει τον Ευριπίδη και την Γυναίκα χωρίς να υποκύπτει στις ανόητες φανφάρες της επικαιρότητας.
Έρωτες και Θρήνοι Γυναικών, από το Θέατρο του Ευριπίδη.
«Δειναί γαρ αι γυναίκες ευρίσκειν τέχνας»
Ο θεός των ορθοδόξων χριστιανών ονομάζεται από τους Πατέρες ως «μανικός εραστής». Δεν μασάει τίποτα μπροστά στον έρωτά του για το δημιούργημά του: τον άνθρωπο. Απεκδύεται ακόμη και την θεότητά του για πάρτη του. Μέχρι και το Μήλο δημιούργησε για να μην έχει την αποκλειστικότητα αλλά να είναι πλήρως ελεύθερος ο άνθρωπος να επιλέξει. Πάντα όμως καραδοκεί να προσφέρει τη Χάριν, όποτε και αν το δημιούργημα το θελήσει.
Όπως και η μάνα μας δηλαδή. Δεν πα να την παρεξηγούμε, να την χλευάζουμε, να την κομματιάζουμε, αυτή εκεί, «θα είμαι σε όλα μπροστά ρε κερατά!». Μανιώδης αγαπητικιά. Έτοιμη να δώσει την ίδια τη ζωή της χωρίς να τολμήσει να γυρέψει το παραμικρό.
Ίσως το πρώτιστο τέτοιο παράδειγμα θυσίας και ανιδιοτέλειας να είναι η Άλκηστις. Χωρίς καμία «λογική» εξήγηση προσφέρεται ως σφάγιο για να σωθεί ο αγαπημένος της. Μπαίνει στη θέση του, τα μόνα λύτρα να σωθεί ο δικός της. Προς χάριν της και από την χάρι της ο Άντρας αξιώνεται να νικήσει τον θάνατο και να διασωθεί ο Έρως. Την ερμηνεύει στον ακριβή δροσερό τόνο η Κατερίνα Μισιχρόνη.
Ανδρομάχη. Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν. Από αρχόντισσα στη γη της, μπαίγνιο ενός νεανία σε ξένα μέρη. Κι έτσι ακόμη, αναζητά ρίζες, που μόνο η φύση της γυναίκας μπορεί να δώσει. Επιμένει στους γλυκείς καρπούς της πίστης. Όμως η εξουσία σπρώχνει τον άνδρα πέραν της ουσίας. Κι αυτός τότε προτιμά να κομματιαστεί σε ηδονικά τεμάχια παρά να μείνει ακέραιος στην δύσκολη ευθύνη της δέσμευσης του ερωτικού δοσίματος. Την ερμηνεύει έξοχα η Μυρτώ Γκόνη.
Μήδεια. Οι αρχαίοι Έλληνες, πολύ πριν την ψυχανάλυση και το ασυνείδητο, τόλμησαν φανερώσουν τον άνθρωπο σε πλήρη ελευθερία. Δεινός είναι ο άνθρωπος, μπορεί να φτιάξει Παρθενώνες την ίδια ώρα που μπορεί να βιάσει τα παιδιά του και να τα μαγειρέψει. Τέτοια η μοίρα της Μήδειας. Αγάπησε απόλυτα, δόθηκε χωρίς αντάλλαγμα, υπέθαλψε στο ιερό της κορμί και την παρηγορητική της ψυχή τον Άνδρα. Ο Ιάσονας όμως ξέρει να παίρνει κι όχι να δίνει. Ιδιώτης. Αποτέλεσμα, προδοσία. Και παραφροσύνη. Η γυναίκα όμως πρέπει να σώσει την υπόστασή της. Και γίνεται το θηλυκό κάτοπτρο του άφρονα άντρα. Τυφλωμένη προτιμά την εκδίκηση κι όχι την συγχώρεση. Καταστρέφει το δημιούργημά της. Κι η ιεροσυλία οδηγεί στο Έρεβος που καταβροχθίζει θεούς κι ανθρώπους. Την ερμηνεύει η Κατερίνα Διδασκάλου. Πολύτιμο τραγικό υποκριτικό μέταλλο. Εμπειρία!
Η τραγική σκηνή της Μήδειας αποδίδεται σκηνικά και ρυθμικά μέσα από την τελετουργική ιερουργία του θεάτρου Νο. Έτσι απελευθερώνεται όλο το τραγικό άρωμα που περικλείουν τα παθήματα του χαρακτήρα. Κι άλλες φορές ο σκηνοθέτης θα κάνει χρήση ατμόσφαιρας Ακίρα Κουροσάβα για να ποιήσει ήθος τραγικόν.
Άλλη μια σοφή παρέμβαση αποτελεί η παρουσία της γλυκύτατης Σοπράνο Τζένης Δριβαλά που σαν κορυφαία του Χορού επενδύει λυρικά την μοίρα των χαρακτήρων. Η όπερα αποτελεί άμεση προέλευση της αρχαίας τραγωδίας. Είναι νομίζω η πρώτη φορά που ενώνονται επί σκηνής αττική τραγωδία και λυρικό θέατρο. Σμίξιμο 2.500 χρόνων!
Ελένη. Ένα πουκάμισο αδειανό. Απόλυτη ομορφιά και τίποτε άλλο. Μπορεί να σμιλευθεί κι έτσι η Γυναίκα! Μόνο περιτύλιγμα, άψυχο. Ίσως το πιο πολυφορεμένο μοντέλο. Το ιδανικό πρότυπο του σήμερα. Η αποθέωση της κατανάλωσης. Οδηγεί στη χρεοκοπία κάθε σχέση γιατί ο ανδρικός ναρκισσισμός δεν την αφήνει να υπάρξει αλλιώς. Το έρμαιο των ειδωλολατρών. Και ίσως το πιο τραγικό πρόσωπο, δεν γεύεται ποτέ το νέκταρ της γυναικείας υπόστασης. Την υποδύεται με εύστοχη δωρική λεπτότητα η Άντζελα Γκερέκου.
Εκάβη. Η Μάνα. Εδώ ως λάφυρο πολέμου. Όμως δεν την νοιάζει η μοίρα της κι ο αφόρητος πόνος. Φλέγεται για να σώσει τα παιδιά της, το δημιούργημα, την συνέχεια. Όλες οι ηρωίδες του Ευριπίδη συντρίβονται γιατί δίνονται στον άλλον απόλυτα. Κι οι μεγάλοι έρωτες δικαιώνονται με τον θάνατο. Αυτό θα το ανακαλύψει η δυτική λογοτεχνία αιώνες αργότερα. Είναι συγκλονιστική η σκηνή όπου η τρομερή Άννα Φόνσου σαν γερόντισσα Εκάβη αναζητεί τα παιδιά της για να πάρει την θέση τους στην γκιλοτίνα. Αποθέωση της μητρότητας.
Πολυξένη. Η κόρη της Εκάβης. Η αντίστοιχη Ιφιγένεια. Η πιο βάρβαρη και φρικώδης μοίρα. Δολοφονείται ακόμη κορίτσι. Η απληστία και η τυφλότητα της εξουσίας δεν την αφήνουν να μετουσιωθεί σε άνθρωπο. Η έσχατη αμαρτία. Την ερμηνεύει πολύ τρυφερά η αέρινη Κρυσταλλία Κεφαλούδη.
Κλυταιμνήστρα. Το θηλυκό είδωλο του άντρα. Αφηνιασμένη για εξουσία και στείρα ηδονή. Σκοτώνει ότι την δημιούργησε, τον άντρα της. Τυφλή μανία για κατοχή και απύθμενος έρωτας για το μηδέν. Την αποδέχονται μόνο οι υποτακτικοί ραγιάδες. Την υποδύεται με τραγικό οίστρο η Θάλεια Αργυρίου.
Ηλέκτρα. Τραγική από την κούνια. Είναι το δημιούργημα που πρέπει να αποκτήσει συνείδηση της γυναικείας μοίρας, να θυσιαστεί σκοτώνοντας την δημιουργό της για να σταματήσει το λουτρό του αίματος. Προσφέρει πολλά στο ανθρώπινο γένος με την θυσία της η Ηλέκτρα. Γι’ αυτό την αγάπησαν και την αθώωσαν όλοι οι τραγικοί δημιουργοί. Την ερμηνεύει με θηλυκό ρίγος η Θεοδώρα Τζήμου.
Παράδεισος είναι η Ανάγκη για την Γυναίκα.
Η Γυναίκα άμποτε νικιέται ή συντρίβεται, ποτέ δεν ευτελίζεται.
Ο Άντρας πάντα θα κατοικεί στα στήθη της μικρής Ιφιγένειας:
είτε ορθώνεται νικητής
είτε γραπώνεται στα νύχια της προστυχιάς
είτε θριαμβεύει στα αθλήματα
πάντα θα σμίγει μαζί της στην Μεγάλη Κραυγή:
Μ ά ν ν α!
Η παράσταση τελειώνει με ένα ιδιοφυές εύρημα: την στιγμή που μέσα στο μέγαρο τελείται ο φόνος της μάνας Κλυταιμνήστρας από την ίδια της την κόρη Ηλέκτρα, μια εκδίκηση αναγκαία μεν αλλά φυσικά χωρίς αποτέλεσμα, έξω ο χορός των γυναικών σε ανταποκρινόμενη θεματική αναλογία και εν μέσω μανίας κατασπαράσσει μαχαιρώνοντας πάνω στο τραπέζι τα σερβιρισμένα λαχταριστά καρπούζια. Μια ύστατη απόπειρα (και μαζί έκκληση και προειδοποίηση) να κλείσουν τον κύκλο του αίματος, το κόκκινο των φρούτων να είναι η οριστική θυσία στο βωμό της παραφροσύνης. Ολοφάνερον: αδικώντας την Γυναίκα, καταστρέφουμε την ίδια μας τη Φύση.
Ο σκηνοθέτης Πάνος Αγγελόπουλος
Μέσα σε καταιγισμό από χειροκροτήματα και κραυγές (που παραμένουν διαχρονικά τα καλύτερα παινέματα) ο χορός απελευθερώνει τεράστια μπαλόνια που ανεβαίνουν κάθετα στον αττικό φεγγαρόλουστο αιθέρα, συνοδευόμενα από το φως επίγειων προβολέων (το ανθρώπινο αγωνιών βλέμμα) σαν καπνός θυσίας, επίκληση για ειρήνη και ευτυχία, που πάντα κατέρχονται από τους ουρανούς.
Υποκλινόμεθα!
