Γράφει ο Σπύρος Δημητρίου
Από την πνευματική συγκομιδή του 2020, τα δυο νέα βιβλία της μεγάλης ποιήτριας της Κύπρου Πίτσας Γαλάζη από τις “Εκδόσεις Αρμός”.
Μια από τις σημαντικότερες παρουσίες στα γράμματα της Κύπρου και της Ελλάδας, αγωνίστρια της ΕΟΚΑ, πολυβραβευμένη και πολυμεταφρασμένη, διακονεί την τέχνης της, την ποίηση μα και το λόγο, ένα λόγο αισθαντικό, ίσως αιρετικό μα βαθιά ελληνικό και ταυτόχρονα παγκόσμιο. Λίγο πριν φύγει το δύσκολο 2020 μας κατέθεσε τον πνευματικό της οβολό από μνήμης κι από τέχνης. Δυο βιβλία διαφορετικά, για δυο τόπους που την συνδέουν και μας συνδέουν τόσα πολλά.
Το πρώτο βιβλίο αφορά τη γενέθλια γη και τιτλοφορείται «ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΙ ΚΑΙ ΚΕΧΑΡΙΤΩΜΈΝΟΙ. ΜΝΗΜΕΣ ΑΠΌ ΤΗΝ ΠΑΛΙΑ ΚΥΠΡΟ 1945 – 1960». Εδώ είναι η μνήμη, εδώ είναι οι θύμισες της ζωής. Εδώ η Πίτσα Γαλάζη διηγείται και σχεδόν αυτοβιογραφείται.
Μνήμες και εικόνες από την παλιά Κύπρο όπως την έζησε και την θυμάται, με πρόσωπα και τόπους που την έχουν σημαδέψει και μαζί μ’ αυτά η πρόσφατη ιστορία του νησιού. Το Παλαιχώρι, η Πιτσιλιά, τόποι και άνθρωποι, η καθημερινότητα της Κύπρου σε αλλοτινούς καιρούς και μαζί η οικογένειά της, ο πατέρας, η μάνα, η ιστορία, ο αγώνας της ΕΟΚΑ, οι μεγάλοι ζωγράφοι Διαμαντής και Κάνθος μα κι ο άγνωστος μέχρι πρότινος Κωνσταντίνος Στάθης που την κρατούσε στην αγκαλιά του. Ακόμη ο πατέρας του Γρηγόρη Αυξεντίου και ο πατέρας του Κυριάκου Μάτση, Πιερής Αυξεντίου και Χριστοφής Μάτσης, μαζί με το ψιλόλιγνο και χλωμό αγόρι που συνάντησε πίσω από την εκκλησία κι ήταν ο ήρωας του Αγώνα Μιχαλάκης Καραολής.
«Παρόλο που δεν έχω δεσμούς αίματος με την Πιτσιλιά έζησα εκεί τα πρώτα 11 χρόνια της ζωής μου, λόγω του επαγγέλματος του πατέρα μου που ήταν κυβερνητικός γεωπόνος. Αγάπησα πολύ την Πιτσιλιά και ιδιαίτερα το Παλαιχώρι. Το βιβλίο αφορά πρόσωπα που επηρέασαν την ζωή μου με την παρουσία τους, αλλά είχαν μια γενικότερη σημασία για τον τόπο. Ήθελα να θυμίσω στους μεγάλους αυτά τα σημαντικά πρόσωπα και στους νεώτερους να γνωρίσω τα πρόσωπα αυτά που τίμησαν τον τόπο μας κι είναι όλα αγαπημένα και κεχαριτωμένα.» γράφει χαρακτηριστικά.
Θύμισες μιας ζωής που την στιγμάτισαν ξεδιπλώνονται γλαφυρά και με συγκίνηση. Χρόνια κι ιστορίες από το 1945 μέχρι το 1960, χρόνια και ιστορίες που μπόλιασαν το μέλλον των Ελλήνων της Κύπρου αλλά και την ίδια. Η απόφαση για την «διάσωση» της μνήμης έγινε, όπως η ίδια γράφει, σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής της που πράγματι αυτή κινδύνευε να χαθεί, μετά από μια περιπέτεια της υγείας της.
«Ένας από τους αγαπημένους μου συγγραφείς ο Frans Kafka αποφαίνεται πως : «Είμαστε αποκαίδια όσων ζήσαμε» γράφει κάπου στο πρόλογο του βιβλίου της και συνεχίζει «..Ανακατεύοντας λοιπόν τ΄αποκαίδια του εαυτού μου αποφάσισα σε πολύ κρίσιμες για την υγεία μου ώρες να σώσω τα πρόσωπα που φώτισαν την ζωή μου και που είχαν μια γενικότερη για τον τόπο σημασία. Και μέσα απ΄αυτά τις γενικότερες συνθήκες της παλιάς Κύπρου στις οποίες κινήθηκαν κι αποτελούν πλέον ιστορία. Πρόσωπα αγαπημένα και κεχαριτωμένα γιατί η ζωή μας είναι αποτέλεσμα του αθροίσματος των συναντήσεων με τόπους κι ανθρώπους».
Στο δεύτερο βιβλίο η Πίτσα Γαλάζη μας ταξιδεύει στην άλλη μεριά της Μεσογείου με οδηγό τούτη τη φορά την τέχνη της. Ούριος Ισπανικός άνεμος κι «ΕΝΑΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΛ ΓΚΡΕΚΟ» , ο τίτλος της δίγλωσσης ποιητικής της συλλογής, στα ελληνικά και τα ισπανικά, με την σπουδαία μετάφραση της ελληνίστριας EVA LATORRE BROTO.
«Ένας κόσμος Ελ Γκρέκο παντρεμένος τα ρω
Στροβιλίζεται Έρωτας
Και πανάθλιο ψάχνω να μπω
Στο Τολέδο του μύθου
Ισπανία μυστηρίου κι έρωτας
Ελληνίδα η Φωνή μου
Στροβιλίζει τους ήχους»
«Un mundo El Greco desposado con las erres
Se arremolina el Amor
E indigna intent entrar
En el Toledo del mito
Espana de misterio y amor
Griega mi Voz
Arremolina murmullos»
Αγαπημένη και πολυμεταφρασμένη στον λατινόφωνο κόσμο, από το Σαντιάγο της Χιλής μέχρι την Ισπανία, η Πίτσα Γαλάζη μας έχει ταξιδέψει με την ποίησή της σε άλλους κόσμους και πολιτισμούς, και μέσα απ’ αυτό το ταξίδι ν’ ακουμπά, να συνενώνει, να επηρεάζει ο ελληνικός πολιτισμός, τα ελληνικά γράμματα στο διάβα της μακράς οδοιπορίας του στον χρόνο. Οδηγός, συνδετικός κρίκος, ο μεταφραστής που πρέπει όχι μόνο να γνωρίζει καλά την γλώσσα πάνω στην οποία θα δουλέψει, να την νοιώθει, να την αισθάνεται αλλά και τον άνθρωπο τον ίδιο τον οποίο θα μεταφράσει. Πρέπει να τον κουβαλάει μέσα του για να μπορεί να τον αποδώσει.
Έτσι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για το ταξίδι της Π. Γαλάζη στην Ισπανία. Αφορμή, λοιπόν, συνδετικός κρίκος η μεταφράστριά της, η ισπανίδα ελληνίστρια EVA LATORRE BROTO. Αιτίες πολλές γι αυτή την επίσκεψη στη χώρα του φλαμέγκο, το οποίο και πραγματοποιήθηκε το 2002 την εποχή που μεταφραζόταν στα ισπανικά η σημαντική ποιητική της συλλογή «Τα Έψιλον της Ελένης». Οι δυο τους περιδιαβήκανε σε δρόμους και τόπους, σε μύθους και ιστορίες, στον πολιτισμό και στα γράμματα στις δυο πλευρές της Μεσογείου, στα κοινά τους, στον κοινό τους Ελ Γκρέκο να γίνεται σημείο αναφοράς. Λέξεις και συζητήσεις, άνθρωποι και εικόνες γίνονται φρέσκο χώμα για να σπείρει το λόγο του ένας ποιητής μ΄ αυτό το ιδιαίτερο μάτι της ψυχής; του μυαλού; σχεδόν μυστικιστικό να κάνει πάντα τη διαφορά.
Γι αυτόν ακριβώς τον υπερβατικό ποιητικό κόσμο της Πίτσας Γαλάζη, γράφει η Eva Latorre Broto στο επίμετρο του βιβλίου:
«Ίσως εκεί έγκειται η διαφορά ανάμεσα στον κοινό άνθρωπο που προσπαθεί να προχωρά στον κόσμο που του δόθηκε, και στο νου που δημιουργεί τον δικό του υπερβατικό κόσμο συναισθανόμενος τους υπόγειους χείμαρρους που κρύβουν μέσα τα σύμβολα, των οποίων ψάχνει τη μυστική ουσία, εκείνη που του επιτρέπει να συνεχίσει να ζει, για όλα και παρ’ όλα.
Η ποιητική Φωνή τρέχει να ανταμώσει την Ισπανική της μυθολογία – τον Μιρό, τον Πικάσο, τον Αλμπέρτη, τον Λόρκα, τη βεντάλια, τις γλάστρες με βασιλικό, τα ολέ – φορτωμένη με όλη την προσωπική μυθολογία της, που την αποτελεί – τον Μαρκαντόνιο Βραγαδίνο, τον Διονύσιο Σολωμό, τον Ανδρέα Κάλβο, την Έλενα, το Ορθόδοξο Πάσχα, τα κύματα του Αιγαίου. Αυτές οι δυο μυθολογίες συναρμολογούνται με τον ίδιο τρόπο που ο Ελ Γκρέκο, φορτωμένος με τον δικό του αγώνα ανάμεσα φωτός και σκοταδιού, κατάφερε να συνδέσει στο έργο του στοιχεία από τις δυο ακτές της Μεσογείου. Έτσι, π.χ., τα στενά καλντερίμια του Τολέδο αντιπαραβάλλονται στους στενούς λιθόστρωτους δρόμους οποιουδήποτε μικρού χωριού της Κρήτης, και η παραδοσιακή εικονογραφία του Δον Κιχώτη συγχέεται μ’ εκείνη ενός άντρα από τα Σφακιά, για τους οποίους λέγεται ότι είναι οι πιο ψηλοί του κόσμου, δημιουργώντας μια εικόνα που ο Ελ Γκρέκο θα αγαπούσε να είχε ζωγραφίσει ο ίδιος και όπως ο Οδυσσέας, η ποιητική Φωνή νοσταλγεί τον καπνό της εστίας της, αλλά αυτοεξόριστη από την άξενη, δεσποτική και απογοητευτική πραγματικότητα, μεταμορφώνει αυτό το εσωτερικό ταξίδι στη μόνη πατρίδα όπου μπορεί να ζει : το Ποίημα, πατρίδα που προσφέρει κατανυκτικά στο στερνό προορισμό του προσκυνήματός της, Ελ Γκρέκο, στον απόδημο ζωγράφο που έφτασε στο τρισύλλαβο Τολέδο από το επίσης τρισύλλαβο Φόδελε».
Στενό του Τολέδο – Photo: Lyuba Filatova
Η Μαδρίτη, το Τολέδο, οι ήχοι, οι βεντάλιες, το Εσκοριάλ, η Ελένη, τα Ρω, η Κύπρος, η Κρήτη, το ισπανικό χώμα και μαζί η Eva Latorre Broto με τις δυο καρδιές, γέννησαν ένα κόσμο Ελ Γκρέκο, γέννησαν δεκαπέντε θαυμαστά ποιήματα με την πένα της Πίτσας Γαλάζη.
Γράφει στο πρόλογό της η μεγάλη ποιήτρια της Κύπρου : «Τα ποιήματα που ακολουθούν είναι το αποτέλεσμα των αισθημάτων που μου γέννησε η Ισπανία. Είναι μυστικοί και ακαθόριστοι δεσμοί που μπορεί να μας δέσουν με μια χώρα. Τα ποιήματα φανερώνουν πως πολύ αγάπησα την Ισπανία που μου μένει αλησμόνητη. Η Εύα που μου έδειξε την Ισπανία υπήρξε ιδανικός κρίκος. Ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου την πολύ αγαπημένη μου Εύα που έκαμε την φωνή μου να ακουστεί στην μουσική της γλώσσα. Για την υπομονή με την οποία έσκυψε πάνω στους στίχους μου κάνοντάς τους να ηχήσουν Ισπανικά. Γι αυτό και της ανήκει αυτό το βιβλίο.».
«Χαιρετώντας με δέος τα’ ανέσπερο
Που απ’ το Φόδελε έφτασε
Να στεγάσει το άστεγο
Με ουρανούς και αγγέλους κι οσίους
Της Κρήτης»
«Saludando con devocion al eterno
Que llego desde Fodele
Para techar el raso
Con cielos y angeles y santos
De Creta»
Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί το πορτραίτο του Ελ Γκρέκο δημιουργία του ζωγράφου και χαράκτη Δημήτρη Παπαγεωργίου. Τελειώνοντας να αναφέρουμε ότι αυτή η δίγλωσση έκδοση έγινε αρχικά στην Ελλάδα και στην συνέχεια θα εκδοθεί στην Ισπανία. Επίσης και τα δυο βιβλία της Πίτσας Γαλάζη κυκλοφορούν από τις καλαίσθητες “Εκδόσεις Αρμός”.
